Küresel GSYİH, Ticaret ve Ayrışma

Şekil 5, 2009 yılında hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ekonomilerin, dolayısıyla dünya ekonomisinin 1997/98 Asya krizlerine ve 2001 yılındaki teknoloji krizine oranla ABD subprime mortgage krizinden ne kadar kötü etkilendiğini göstermektedir. Gelişmekte olan dünyada GSYİH büyümesi, 2008’in ortalarına kadar oldukça iyi dayanmıştı; fakat daha sonra uluslararası ticaretteki çöküş nedeniyle 2009 yılının ortalarına kadar kadar sert bir biçimde düştü. Aslında düşüş, 1930’lardaki resesyondan daha da sertti93_.

Şekil 5: Küresel GSYİH’deki ve Ticaretteki Büyük Gerileme

Kaynak: Jörg Bibow, “Global Imbalances, U.S. Dollar, and How the Crisis at the Core of Global

Financing Spread to “Self-Insuring” Emerging Market Economies”, Levy Economic Institute

Working Paper, No.591, New York, March 2010, s.4.

Tablo 3, 2007-2010 yılları için dünya GSYİH’sindeki ve mal ticaretindeki gelişimi göstermektedir. Dünya GSYİH’si 2008’deki % 1,4 büyümeden sonra 2009’da % 2,4 küçülerek büyüme, 1930’dan beri ilk kez negatife dönmüştür. GSYİH’deki daralma, gelişmiş ülkeler için 2008’in dördüncü çeyreğinde başlamasına rağmen, bu daralma 2009’un ilk yarısında hızlanarak tüm ülke ve bölgeleri değişik derecelerde etkilemiştir.

93

Barry Eichengreen ve Kevin H. O’Rourke, “A Tale of Two Depressions”, Vox, 6 April 2009, http://www.voxeu.org/index.php?q=node/3421 (15 Haziran 2010), par.2.

47 Tablo 3

Bölgelere Göre GSYİH ve Mal Ticareti, 2007-2010 (Yıllık % Değişim)

GSYİH İhracatlar İthalatlar

2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 Dünya 3,8 1,4 -2,4 3,6 6,4 2,2 -12,0 14,5 6,1 2,2 -12,8 13,5 Kuzey Amerika 2,2 0,1 -2,8 3,0 4,8 2,1 -14,8 15,0 2,0 -2,4 -16,7 15,7 ABD 2,1 0,0 -2,6 2,8 6,7 5,8 -14,0 15,4 1,1 -3,7 -16,4 14,8 Güney ve Orta Amerika* 6,4 5,1 -0,2 5,8 3,3 0,8 -7,9 6,2 17,6 13,2 -16,3 22,7 Avrupa 2,9 0,5 -4,0 1,9 4,2 0,2 -14,1 10,8 4,4 -0,6 -14,2 9,4 AB27 2,8 0,5 -4,2 1,8 4,0 0,0 -14,5 11,4 4,1 -0,9 -14,2 9,2 CIS** 8,3 5,5 -7,1 4,3 7,5 2,0 -5,2 10,1 19,9 16,4 -25,6 20,6 Afrika 5,8 4,8 2,1 4,7 4,8 1,2 -4,2 6,5 13,8 14,6 -5,0 7,0 Orta Doğu 5,5 5,3 0,8 3,8 4,5 3,5 -4,3 9,5 14,6 14,2 -7,8 7,5 Asya 6,0 2,8 -0,2 6,3 11,7 5,5 -11,2 23,1 8,2 4,7 -7,5 17,6 Çin 13,0 9,6 9,1 10,3 19,8 8,5 -10,5 28,4 13,8 3,8 2,9 22,1 Japonya 2,3 -1,2 -6,3 3,9 9,4 2,2 -24,8 27,5 1,3 -1,0 -12,2 10,0 Hindistan 9,4 6,4 5,7 9,7 14,4 14,4 -6,8 19,9 18,7 17,3 -1,0 11,2 NIE*** 5,6 1,9 -0,8 7,7 9,0 4,9 -5,7 21,3 5,3 3,5 -11,4 18,0 Bilgi İçin: Gelişmiş Ekonomiler 0,2 -3,7 2,6 0,8 -15,1 12,9 -1,2 -14,4 10,7 Gelişmekte Olan Ekonomiler ve CIS 5,7 2,1 7,0 4,2 -7,8 16,7 8,5 -10,2 17,9 Kaynak: WTO, World Trade Report 2010, s.24; WTO, World Trade 2010, Prospects for 2011, s.5.

*

Güney ve Orta Amerika; Karayipleri de içermektedir.

**

CIS: Bağımsız Devletler Topluluğu (Commonwealth of Independent States)’dur. Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Moğalistan, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna ve Özbekistan’ı içermektedir.

***

NIE: yeni sanayileşmiş ekonomiler (Newly Industrialized Economies)’dir. Hong Kong-Çin, Kore, Singapur ve Taipei-Çin’i içermektedir.

Dünya GSYİH’si, finansal krizin yaşandığı 2009 yılındaki % 2,4’lük küçülmeden sonra 2010 yılında piyasa döviz kurlarıyla % 3,6 büyümüştür. Gelişmiş ekonomiler için GSYİH’deki 2009 yılındaki % 3,7’lik küçülmeden sonra 2010 yılında büyüme % 2,6 olarak gerçekleşmiştir. Dünyanın geri kalanı için (gelişmekte olan ekonomiler ve CIS) GSYİH büyümesi, 2009 yılında % 2,1 iken 2010 yılında % 7 olmuştur. 2010 yılının ilk yarısında, dünya GSYİH’sindeki büyüme daha güçlüyken yılın ikinci yarısındaki büyüme, özellikle Avrupa’da görülen ve Euro Bölgesi’ndeki küçük ekonomilerin büyümesini sınırlandıran borç krizi nedeniyle zayıflamıştır.

48

Gelişmekte olan ekonomilerin bütününün 2009 yılındaki GSYİH büyümesinde negatife dönüş gerçekleşmemiş olsa da gelişmekte olan bazı ekonomilerin, örneğin, Güney Afrika’nın, Şili’nin, Singapur’un ve Taipei-Çin’in GSYİH’lerinde küçülme görülmüştür. Bununla birlikte, bu ekonomilerin GSYİH büyümesi 2010 yılında pozitife dönmüştür. Sadece, büyük bir gelişmekte olan ülke olan Venezuella 2010 yılında hâlâ

resesyondaydı94_{. 2010’da Çin’in ve Hindistan’ın güçlü büyüme oranlarıyla (sırasıyla}

% 10,3 ve % 9,7) gelişmekte olan diğer bölgelere göre Asya’da GSYİH büyümesi (% 6,3) daha yüksek olmuştur. Güney ve Orta Amerika’da, Brezilya’nın güçlü büyüme (% 7,5) katkısıyla yüksek bir büyüme oranı (% 5,8) gözlenmiştir.

Gelişmiş ekonomilerin büyümeleri ise, gelişmekte olan ekonomilere göre daha yavaş olmuştur; fakat bazı gelişmiş ekonomiler diğerlerine nazaran daha iyi bir performans sergilemiştir. 2010 yılının ikinci yarısında Portekiz, İrlanda, Yunanistan ve İspanya (Portugal, Ireland, Greece, Spain - PIGS) ülkelerinin borçlarını ödeyemeyeceği ihtimali üzerine artan kaygılarla 2010 yılının ikinci yarısında finansal piyasalarda istikrarsızlık ve kemer sıkma politikaları tekrar ortaya çıkmıştır. Bu da Avrupa’nın büyüme oranının % 1,9 ile tüm bölgeler arasında en düşük olmasına neden olmuştur. Yunanistan, İrlanda, İspanya ve 2008’deki banka krizi nedeniyle İzlanda, 2010 yılında daralmıştır. ABD’nin 2010 yılındaki büyüme oranı, % 2,8 ile düşük kalmıştır. Japonya’daki büyüme ise % 3,9’dur. Japonya’daki iyileşme, ülkenin 2009’da yaşadığı % 6,3’lük küçülme ile birlikte değerlendirilmelidir. Bu küçülme, öncü gelişmiş ekonomiler arasında yaşanan en büyük küçülmeydi.

Hacim anlamında dünya mal ticareti, 2009’da -fiyatların ve döviz kurlarının etkisi hariç olmak üzere- % 12,0 düşmüştür. Bu düşüş, 2008 yılında görülen % 2,2’lik artışla kıyaslanınca oldukça kötüydü. Bu düşüş ayrıca, 2009 yılında GSYİH’deki % 2,4’lük daralmadan da daha büyüktü [bakınız (bkz.) Tablo 3]. Tüm bölgeler ve ülkeler 2009’da ihracat hacimlerinde düşüş görmüşlerdir. Bu düşüş, Kuzey Amerika ve Avrupa için dünya ortalamasının üzerinde sırasıyla % 14,8 ve % 14,1’di. En küçük düşüşler, petrol ihracatçısı Orta Doğu (% 4,3) ve Afrika (% 4,2) bölgelerinde yaşanmıştır. İhracatta yaşanan düşüşler, CIS için % 5,2, Güney ve Orta Amerika için

94

49

% 7,9 idi. Asya için ihracat hacmindeki düşüş, % 11,2 ile yüksek olmakla birlikte dünya ortalamasının altındaydı. 2009 yılında 2008 yılına göre, ABD, AB27 ve Japonya ekonomileri ihracatlarında dünya ortalamasının üzerinde bir oranla sırasıyla % 14,0, % 14,5 ve % 24,8 düşüş görmüşlerdir. Bu düşüş, Çin için % 10,5 ile daha küçüktü. Topluca NIE ülkelerinin ihracatındaki düşüş (% 5,7), bu ekonomilerin ihracat odaklı olmaları nedeniyle kriz döneminde daha kırılgan olmalarına rağmen nispeten daha küçüktü. Hindistan’ın ihracat düşüşü ise % 6,8 ile kısmen küçüktü.

İthalat penceresinden bakıldığında ise durum tam tersi bir görüntü arz etmekteydi. İthalatlarında en büyük düşüşü yaşayan bölgeler, büyük petrol ihracatçıları ve diğer doğal kaynakların ihracatçılarıydı. CIS ile Güney ve Orta Amerika, ithalatlarında 2009 yılında sırasıyla % 25,6 ve % 16,3 düşüş yaşamıştır. Bu durum, daha düşük petrol fiyatları nedeniyle düşen ihracat gelirleriyle kısmen açıklanabilmektedir. Afrika ve Asya tek haneli düşüşler (sırasıyla % 5,0 ve % 7,5) görürken Kuzey Amerika, Avrupa ve Orta Doğu ithalatlarında sırasıyla % 16,7, % 14,2 ve % 7,8 düşüş görmüştür. ABD ve AB27 için ithalatlardaki düşüş, sırasıyla % 16,7 ve % 14,2 ile dünya ortalamasının üzerinde gerçekleşirken Japonya’daki ithalat düşüşü, % 12,2 ile dünya ortalamasına neredeyse eşitti. Çin’in diğer ülkelerden ithalatları, 2009 yılında % 2,9 artmıştı. Bu artış, minerallerin ve diğer doğal kaynakların fiyatlarındaki geçici çöküş nedeniyle Çin’in bu kaynakları depolamasıyla açıklanabilmektedir.

Tablo 3’te görüldüğü üzere, 2010 yılında dünya GSYİH’sindeki düzensiz iyileşme gibi dünya mal ihracatlarındaki iyileşme de düzensiz olmuştur. Hacim anlamında dünya mal ihracatındaki artış, % 14,5 iken bu artış gelişmiş ülkeler için % 12,9; CIS ve gelişmekte olan ekonomiler için % 16,7’dir. Gelişmiş ekonomilerin ithalatları, ihracatlarından daha yavaş (% 10,7 ile karşılaştırılınca % 12,9) büyümüştür. Gelişmekte olan ekonomilerde ve CIS’te ise tam tersi (ithalattaki % 17,9’luk büyümeye karşın ihracatta % 16,7’lik büyüme) yaşanmıştır. Asya, 2010 yılında Çin’in ve Japonya’nın her birinin dünyanın geri kalanına ihracatındaki % 28’lik artışla, dünyadaki diğer bölgelerden daha hızlı bir ihracat büyümesi (% 23,1) sergilemiştir. Çin’in 2010 yılındaki ihracat büyümesi, 2009 yılında bu ülkenin ihracatındaki düşüşün, Japonya’nın ihracatındaki düşüşün yarısından daha az (Japonya için % 24,8’lik düşüşe karşılık Çin

50

için % 10,5) olması nedeniyle daha çarpıcıdır. ABD’nin ve AB27’nin ihracatlarında ise Çin’e ve Japonya’ya göre daha düşük bir artış (sırasıyla % 15,4 ve % 11,4) yaşanmıştır. İthalatlar ise Çin’de % 22,1, ABD’de % 14,8, Japonya’da % 10,0 ve AB27’de % 9,2 artmıştır.

Küresel ticaretteki ani düşüşün senkronizasyonunun yüksek derecesi, aylık mal ticaretinin değerindeki bir önceki yılın aynı dönemine göre (year-on-year, yoy) büyüme oranlarını gösteren Şekil 6’da sunulmaktadır. Şekil 6, 2008’in son çeyreği ile 2009’un ilk çeyreğinde düşüşün doruğa ulaştığını ve 2009’un baharında toparlanmanın başladığını göstermektedir. Genellikle, daha açık ve ihracata bağımlı, daha güçlü ekonomiler, ticaret hacimlerindeki ani düşüşten etkilenmişti. Gelişmiş ekonomiler arasında örneğin, Almanya ve Japonya, ABD ve Fransa’ya göre daha kötü etkilenmişti. Yükselen ekonomiler arasında, Hindistan’ın daha az açık olması ve ticaret yapısının üretim ve mal ticaretinden ziyade ticari hizmetlerde yoğunlaşması nedeniyle Çin, Hindistan’a göre daha kötü etkilenmişti.

Şekil 6: Senkronize Serbest Düşüşte İhracat Malları

Kaynak: Bibow, Global Imbalances, U.S. Dollar, and How the Crisis at the Core of Global

Financing Spread to “Self-Insuring” Emerging Market Economies, s.5.