Nasıl endüstri çağını ve toplumsal yapısını dönüştüren teknolojik gelişmeler varsa küresel enformasyon çağını ve toplumsal dönüşümünü yönlendiren teknolojik icatlar vardır. Bunlar bilgisayar ve internettir. Çalışmanın bu bölümünde bilgisayarın ve internetin icadı ve gelişimi üzerine bir inceleme yapılacaktır. Küresel enformasyon çağını yönlendiren bu iki teknoloji, bilgisayar ve internet, birbirlerini tamamlayan ve günümüzde yaşanan birçok gelişmenin ortaya çıkmasına neden olan teknolojilerdir.
1.6.1. Bilgisayar
Bilgisayar, veri-enformasyon-bilgi üçlüsünü girdi (input) olarak kabul edip, kullanılan yazılım aracılığı ile sonucu çıktı (output) olarak kullanıcıya aktarabilen teknolojik araçlardır.68 Bilgisayar genel kabul gören görüşe göre, kullanılan bütün teknolojilerin anası olarak kabul edilen 2. Dünya Savaşı’nın bir teknoloji ürünüdür. Bu görüşü kabul edenlere göre de ilk bilgisayarlar Almanya’nın kullandığı Enigma şifrelerini kırmak için Britanya’da üretilen
66 Uzun, 2010: 234. 67
Uzun, 2010: 261-270
68 Ağaoğlu, “Bilgisayarlar ve Eğitim”, http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/download/5847/1978,
Bombe isimli şifre kırıcının temel alındığı Colossus isimli şifre kırıcıdır. Colossus, Bombe projesinde de beraber çalışmış olan Alan Turing ve Max Newman tarafından üretilmiştir.69
Savaşta kullanılmak üzere askeri amaçlarla üretilmiş olan bu bilgisayarları kapsam dışında bırakılırsa sivil kullanım için hazırlanmış ilk bilgisayar, Resim 1.1’de görülen ENIAC70, Philadelphia’da 1946 yılında üretilmiştir. ENIAC, 30 ton ağırlığında, 18000 elektron lambası, 70000 direnç, 10000 kondansatör, 6000 devre ve 1500 röle kullanılarak yapılan bu bilgisayar çok büyük bir alanı kaplamaktaydı.71
Resim 1.1 İlk Bilgisayar ENIAC
Kaynak: http://www.hnf.de/en/museum/die-erfindung-des-computers/eniac-life-size-model-of-the-first-vacuum- tube-computer.html (erişim tarihi: 11.10.2016)
Teknik detayları Resim 1.1’in üzerinde yer alan ilk bilgisayar ENIAC resimden de anlaşılacağı üzere günümüzde bilgisayar denince insanın aklına gelen imge ile uzaktan yakından alakalı olmadığı ortadadır.
Küresel enformasyon çağını yönlendiren bilgisayar teknolojisine en önemli katkıyı sunan isimlerin başında Alan Turing gelir. Bu katkı o kadar büyüktür ki Türkçe karşılığı bilgisayar olan “computer” terimi kullanılana kadar bilgisayara Turing machines/Turing makineleri denilmiştir. Ancak günümüzde hemen hemen her alanda kullandığımız bilgisayarı son haline dönüştüren ve kişiselleşmesini sağlayan kişiler, Apple Computers firmasının da
69
B. J. Copeland, “Colossus: its origins and originators”, IEEE Annals of the History of Computing 26(4), 2004, s. 38-45’den aktaran Gençer, “Bilgisayar Kitabı”, http://www.mgencer.com/files/BilgisayarKitabi.pdf, (erişim tarihi: 06.02.2016)
70
ENIAC: Electronical Numerical Integrator And Calculator/Elektronik Sayısal Birleştirici ve Hesap Makinesi
71 Ekiz vd., “Hesaplamanın Tarihi ve Bilgisayarların Gelişimi”,
kurucuları olan, Steve Jobs ve Steve Wozniak isimli kişilerdir. Bu iki ismin kullanıcı dostu ve ikonlara dayalı işletim sistemi konusunda öncü olsalar da bu alanda Bill Gates ve Paul Allen tarafından kurulan Microsoft firması başarılı olmuştur. Kullanılan bilgisayar teknolojisinin dünya çapında bir standarda ulaşmasında da yine bir Amerikan şirketi IBM firmasının bilgisayarlarının daha fazla tercih edilmesi ile gerçekleşmiştir. IBM şirketinin kendi bilgisayarları için kullandığı Personel Computer/PC ismi ise günümüzde bilgisayarların genel ismi haline gelmiştir.72
Yukarıda gelişimi ana hatları ile kısa bir şekilde anlatılan bilgisayar teknolojisini daha cazip ve sosyal hayatın bir parçası haline getiren gelişme internet olmuştur. Zira internet bağlantısı olmayan bir bilgisayar sadece veri-enformasyon-bilgi yüklü kişiye ve/veya kuruma özel bir kütüphane niteliği taşırken günümüzde gelişmiş ve yaygınlaşmış internet bağlantısı ile tamamen boyut atlamış ve hayatın merkezine oturmuştur.
Bilgisayarın internet bağlantısı ile hayatın merkezine oturması sürpriz bir gelişme olmamıştır. Çünkü bu teknolojinin modern halinin gelişmesine katkıda bulunan her geliştirici bu neticeyi öngörmüştür ve öngördükleri bu neticeye yönelik iyileştirmeler ve geliştirmeler doğrultusunda katkılarını yapmışlardır. Bu öngörüler nelerdi? Bireyler kendilerine ait kişisel bilgisayarlarını kullanarak bütün bankacılık ve finansal işlemlerini herhangi bir banka şubesine gitmeye gerek duymadan evlerinden yapabilecekler, sinema gibi sosyal ve kültürel etkinliklere gitmek için alacakları biletleri gişede sıra beklemeden satın alacaklar, enformasyona ve bilgiye ulaşmak için akıllara gelecek ilk adres kitaplar ya da kütüphaneler olmayacak ve daha başka birçok şey öngörüldü.
Bireyin hayatına cep telefonu olarak giren ve başta Apple- Steve Jobs’ın yönettiği dönemde- ile Samsung firmalarının teknolojik geliştirmeleri sayesinde akıllı telefona (smartphone) dönüşen mobil cihazlar da bireyin hayatında önemli bir yer tutmaktadır. Akıllı telefonlar, sahip oldukları internet erişim özellikleri sayesinde hemen hemen internet erişimi olan bir bilgisayara dönüşmüşlerdir. Özellikle akıllı telefonların sunduğu bir özellik olan mobil internet erişimi ile enformasyona ulaşmak ve sosyal medya kullanmak kolaylaşmıştır.73
Bilgisayarın hayatın birçok alanında merkeze oturacağına dair öngörülerde bulunulmasına karşın siyasi örgütlenme bağlamında hiç kimse bilgisayarın gelecekteki yeri anlamında bir konumlandırma açısından bir öngörüde bulunmamıştır. Ancak konumlandırma bağlamında bir öngörüde bulunulsa bile modern bilgisayarlar beklentilerin oldukça üzerinde bir etkide bulunmaktadır.
72
Castells, 2008: 55-56
73 Ada ve Tatlı, “Akıllı Telefon Kullanımını Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Araştırma”, http://ab.org.tr/ab13/bildiri/74.pdf, (erişim tarihi: 05.012017)
1.6.2. İnternet
Bir iletişim teknolojisi ve küresel enformasyon çağına yön veren teknolojik gelişmelerden biri olarak internetin gelişimi hakkında bir inceleme yapmadan önce “İnternet nedir?” sorusuna cevap olabilecek bir tanımlama yapmak doğru olacaktır. Bu noktadan hareketle kısaca internet, “üretilen bilgiyi saklama, paylaşma ve ona kolayca ulaşma imkânını sağlayan bir enformasyon teknolojisidir.”74
İnternet kullanımının bireylerin hayatına girişi 1990’lı yılların ortasından sonra olsa da internetin geliştirilmesi süreci 1960’lı yıllara uzanmaktadır. Soğuk Savaş döneminde ABD tarafından askeri gereklilikler üzerine kesintisiz bir iletişim kanalı oluşturmak üzere geliştirilme çalışmaları başlanmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere günümüzde birey hayatının her alanında olan internet de bilgisayar gibi askeri amaçlarla geliştirilmeye başlandı. Kesintisiz bir iletişim kanalı oluşturma çalışmaları sürdüren ARPA (Advanced Research Projects Agency) bu konudaki ilk başarılı sonucu 1968 tarihinde almıştır ve böylece ARPANET75, internetin ilk hali, oluşmuştur. 1983 yılında ARPANET Ulusal Bilim Kurumu’nun (National Science Foundation) kullanımına açıldı, 1990 yılında ise ARPANET altyapısının NSFNET76 altyapısına eklenmesiyle sivil amaçlı kullanımın ön planda olduğu hale gelmiştir. 1990’lı yılların başında ise internet olarak adlandırılmaya başlandı.77
Yukarıda kısa bir şekilde anlatılan internetin tarihsel gelişimi günümüzde kullanılan internet teknolojisinin temeli olsa da ABD’de oluşturulan internet küresel bir nitelik taşımamaktadır ve harita 1.1’den de anlaşılacağı üzere ABD ile sınırlıdır. İnterneti küreselleştiren gelişme ise Avrupa’da CERN bünyesinde Tim Barners-Lee tarafından geliştirilen “world wide web” (www) ile bilgisayarlar arası veri alış verişini mümkün kılan teknolojik gelişmedir.78
74
Aziz, 2013: 142.
75 The Advanced Research Projects Agency Network 76 The National Science Foundation Network 77
Özer, 2012: 224-226.
78 Başlar, “Yeni Medyanın Gelişimi ve Dijitalleşen Kapitalizm”, http://ab.org.tr/ab13/bildiri/247.pdf, (Son erişim
Harita 1.1 1969’da ARPANET Ağı
Kaynak: https://cdn0.vox-cdn.com/assets/4463411/G69Dec.jpg, (erişim tarihi: 11.11.2016)
Harita 1.2 1993’te İnternet Ağı
Kaynak: https://cdn0.vox-cdn.com/assets/4463763/world_large.gif (erişim tarihi: 11.11.2016)
İnternetin 1990’lı yılların ilk yarısından sonra, harita 1.2’de de görüldüğü gibi, insan hayatına girmesi ve bireysel kullanıma açılmasıyla birlikte kurulan ve geliştirilen ilk internet siteleri web 1.0 olarak tanımlanan altyapılara sahipti. Daha anlaşılır bir şekilde ifade etmek
gerekirse internet sitesi kurucuları ve internet kullanıcıları arasında etkileşim kurulmuyordu. Ancak 2000’li yılların başlarında geliştirilen ve kullanıma sunulan web 2.0 tabanlı internet siteleri bu durumu ortadan kaldırıldı. Web 2.0 tabanlı internet siteleri sayesinde hem internet sitesi kurucuları ve kullanıcıları arasında hem de kullanıcılar kendi aralarında etkileşime geçebilme imkanına sahip oldular.79
Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse, web 1.0 ve web 2.0 arasındaki en temel fark internet ortamının okunan bir ortamdan fikir belirtilen ortama dönüşmesiyle etkileşimin ve paylaşımın önündeki fiziksel engelleri kaldırmasıdır.80
Bu gelişmeler neticesinde internet, gerek sağladığı kolaylıklar sayesinde gerekse de sosyal medya siteleri sayesinde insan hayatı içinde kapladığı alanı daha genişletti. Hatta internet bağlantısına sahip olan bilgisayar sahibi kişilerin her biri, resim 1.2’de yer alan görselde de görüleceği üzere, Time dergisi tarafından 2006 yılının kişisi seçildi.
79 Demirli ve Kütük, “Anlamsal Web (Web 3.0) ve Ontolojilerine Genel Bir Bakış”,
http://acikerisim.ticaret.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11467/477/M00304.pdf?sequence=1&isAllowed=y, (Erişim tarihi: 10.10.2016)
Resim 1.2 TIME Dergisi’ne Göre 2006 Yılının Kişisi