Kültepe

Kültepe, Ankara‟nın 320 km. güneydoğusunda, Hattuşa‟nın 124 km., Alişar‟ın 73 km. güneyinde, Kayseri‟nin 21 km. kuzeydoğusunda, Erciyes dağının eteğinde, bereketli iyi sulanan ovanın ortasında, Sivas üzerinden gelen doğu-batı; Malatya Kahramanmaraş‟tan gelen güneydoğu-batı ve güneyden kuzeye ulaşan doğal ve tarihi ana yolların birleştiği noktada yer almaktadır. Coğrafi bakımdan elverişli olması Kültepe‟nin özellikle M. Ö. III. binin sonu ve II. binin ilk çeyreğinde Anadolu-Mezopotamya-Suriye arasında önemli uluslar arası ticaret ve sanat merkezi olmasını sağlamıştır. Kültepe, Tepe ve Aşağı Şehir olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Tepe etrafındaki ova seviyesinden 21 m. yüksekliktedir. Aşağı Şehir ise 250 yıl iskân edilmiş, Tepe‟den çok sonra kurulmuş ve ondan çok önce terk edilmiştir. Kültepe, eski eser pazarlarına dağılan Kapodakya tabletleri olarak tanınan çivi yazılı belgelerin ilk ortaya çıktığı 1881 yılından beri bilinmektedir. Kültepe‟yi ilk ziyaret eden 1881 yılında Th. G. Pinches, ilk kazıyı 1893–1894 yılları arasında yürüten Ernst Chantre‟dir. 1906‟da H. Winckler, aynı yıl H. Grothe çalışmalar yapmıştır. B. Hrozny 1925‟ten önce Tepe‟de sonra ilk defa Karum‟da kazı yapmıştır. İlk sistemli kazılar 1948‟de Tahsin Özgüç tarafından başlanmıştır. Kaniş Karumu‟da sonuncusu iki safhalı Ia-Ib olmak üzere IV yapı katı vardır. Ana toprak üzerine kurulmuş olan IV. yapı katı ve III. yapı katı Orta Tunç çağının başlarına M. Ö. III. binin sonuna aittir. Tepe‟deki kazılarda Erken Tunç Çağı I‟in son evresine kadar inilmiş ve 18 yapı katı bulunmuştur. I.-II. yapı katları Roma dönemine, III. yapı katı Hellenistik döneme, IV.-V. yapı katı Geç Hitit Dönemine, VI. yapı katı Karum Kaniş‟in Ia katıyla çağdaş, VII.-VIII. yapı katları altı hükümdara ait, IX.-X. yapı katları Karum‟un III.-IV. yapı katlarıyla çağdaş, XI.-XII.-XIII. yapı katları Eski Tunç Çağının III. evresini, XIV.-XV. yapı katları Erken Tunç Çağının II. evresini, XVIII. yapı katı ise Erken Tunç Çağının I. evresine aittir.95

Kaniş‟te, Tepe‟de Eski Tunç Çağı‟nın son safhasına ait taştan yapılmış sap delikli balta kalıbı (Şek. 84) bulunmuştur.96

Ayrıca biri İstanbul Müzesi‟nde diğeri

95 _{Özgüç, T., 2005, s. 6-12.} 96 _{Özgüç,T., 1986, s. 43.}

Kayseri Müzesi‟nde sergilenen iki sap delikli balta ( Şek. 81-Lev. IX–1 ve Şek. 82) Kültepe‟de bulunmuştur.

III.1.13. Mahmatlar

Mahmatlar Amasya‟nın merkez ilçesine bağlı bir köydür. Mahmatlar köyü definesi Amasya Tokat şosenin 23–24 km. arasında kuzeye düşen meyilli arazinin eteğinde bulunmuştur. Define kayalığın doğu kenarında olup yamaç ve sırtlar eski bir yerleşim alanıdır. Definenin bulunduğu yerden 30 m. yükseklikteki düzlükte duvar kalıntıları ve bunun çevresindeki hafif meyilli arazide Klasik dönem yerleşmesi yer almaktadır. Defineye ilk olarak çift sürülürken rastlanılmıştır. Bunun üzerine 1949 yılında H. Koşay ve M. Akok tarafından detaylı olarak incelemeler ve çalışmalar yapılmıştır. Definenin bulunduğu yer kayalık ve toprak sığdır. Definenin bulunduğu alanda Eski Tunç Çağına ait eserler bulunmuştur. Alaca Höyük III. kültür katından tanınan çanak çömlek parçalarına rastlanmıştır. Altın kaplar, gümüş külçeler, bronz baltalar ele geçmiştir. 1. ve 2. tipler küçük farklılıklar gösterse de yarım ay şeklinde ağız kısmına sahip (Lev. X–1, Lev. X–2, Lev. X–3, Lev. X–4, Lev. XI–1, Şek. 109) 3. tipte yarım daire şeklinde dişli ağız (Şek. 110), 4. tipte her iki yüzü keskin sap delikli baltalar (Şek. 88) bulunmuştur.97

III.1.14. MaĢat Höyük

Yerli halkın Höyük Tepe dediği Maşat Höyük, Zile‟nin, kuş uçumu 20 km güneyinde, Ankara‟nın 312 km. kuzeydoğusunda ve bugünde aynı adı taşıyan (Maşat ovası) ovanın ortasındaki modern Maşat köyünün (bugün Yalınyazı) 1500 metre batısında yer almaktadır. Maşat ovasının etrafı ağaçlarla kaplı dağlarla çevrilidir. Bölge sulaktır. Köyün batısından Kasım Özü adıyla bilinen dere yer almaktadır. İkinci dere köyün ortasından akmaktadır. Bu dereler Maşat Höyük‟ün kuzeyinde Çekerek nehrine birleşip bağlanmaktadır. Bu dere yatakları eski çağlarda arazinin suyunu sağladığını göstermektedir. Köyün batı ve güneybatısında, düz ovada I.

zamanda mermerleşmiş kalker bloklar, büyük kitleler halinde yükselmektedir. Maşat Höyük bunlardan birinin üzerinde oluşmuştur. 98

Deniz seviyesinden 886 m. yükseklikteki Maşat Höyük‟ün, Orta Anadolu höyüklerinin boyutları göz önünde tutulursa, “büyük höyükler” tipine girdiği anlaşılır. Doğu-batı istikametinde uzunluğu 450 metre, kuzey-güney istikametindeki 225 metredir. Höyüğün bir tür aşağı şehrini oluşturan geniş terasları doğu ve güneydoğu yönündedir. Kuzey, güney ve güneybatı yönleri diktir ve bu yönlerdeki teraslar daha küçüktür. Höyüğün ova seviyesinden yüksekliği 28.80 m. dir. 99

Maşat Höyük Hellenistik, Roma, Bizans, Türk Çağlarında iskân edilmemiştir. Son kültür katını M. Ö. I. binin ilk yarısına tarihlenen Demir Devri ve ya Frigler temsil etmektedir. Bu çağ da höyüğün yalnız en yüksek kısmı iskân edilmiştir. Buna göre Frig yerleşim yeri, altındaki Hitit şehri ile mukayese edilince, çok daha küçük kalır. Bu çağ üç yapı katı ile temsil edilmektedir. İkinci kültür katının temsilcileri de Hititlerdir. Bu kültür çağına ait üç Hitit yapı katı bulunmuştur. Bulunan Maşat Höyük sarayı Eski Tunç Çağından itibaren iskân edilmiş bir alana kurulmuştur.100

Maşat Höyük‟te ilk kazı kısa süreli olarak H. G. Güterbock tarafından 1945 yılında yapılmıştır. 1973 Yılında Türk Tarih Kurumu adına T. Özgüç tarafından yapılmıştır. Bu kazılara 1974–1977 yıllarında da devam edilmiştir. 101

Maşat Höyük‟te Eski Tunç Çağına ait sap delikli balta kalıbı (Şek. 83) bulunmuştur.102

III.1.15. Oymaağaç-Göller

Göller köyü Çorum-Merzifon anayolunun 30 km. batısında, yoldan 5 km. içeride yer almaktadır. Arazi yer yer dağlarla çevrilidir. Tamamen tahrip edilmiş mezarlık, köyün 1500 m. uzağındaki yassı tepenin güney sırtlarına kurulduğu bilinmektedir. Göller mezarlığı kaçak kazılarda tahrip edilmiştir. Ölüler küp mezarlara gömülmüştür. Bu küp mezarlar toprağa düzenli bir şekilde gömülmüştür. 98 Özgüç, T., 1978, s. 1-2. 99 _{A.g.e., s. 2.} 100 _{A.g.e., s. 3,16.} 101 _{A.g.e, s. 2.}

Küp ağızlarının yassı taşlarla kapatıldığı ve mezar hediyelerinin küpün içine veya küpün dışına bırakıldığı bilinmektedir. Göller mezarlığında bulunmuş olan mezar hediyelerinin önemli bir kısmı Raci Temizer ve Necati Dolunay tarafından Ankara ve İstanbul Arkeoloji müzeleri adına satın alınılmıştır. Bu eserler Tahsin Özgüç tarafından yayınlanmıştır.103

Oymaağaç, Çorum‟un 50 km kuzeydoğusundadır. Oymaağaç mezarlığı kaçak kazılarda tahrip edilmiştir. Bu mezarlarda önemli mezar hediyelerinin yanında tunç silahlarda bulunmuştur. Eserler T. Özgüç tarafından yayınlanmıştır.104

Oymaağaç ve Göller‟deki Eski Tunç Çağı eserleri satın alma yolu ile müzelere getirilmeden önce kaçak kazılar ile gün ışına çıkartılmıştır.105

Bir yassı balta (Şek. 13), üç sap delikli balta ( Lev. VIII–2,Lev. VIII–4, Lev. IX–4), bir hançer ( Lev. XIX–1), bir asa başı (Lev. XXVII–2) bulunmuştur.

III.1.16. Polatlı

Ankara‟ya 40 km uzaklıkta, ismini Polatlı‟dan alan höyüktür. Höyük geniş bir alanı kaplar ve yüksekliği 2500m. dir. 1949 yılında S. Lloyd ve N. Gökçe tarafından kazı yapılmıştır. Bu kazılarda 31 yapı katı bulunmuştur. I.-X. katlar, birinci kültür katına; XI.-XV. katlar, II. kültür katına, XVI.-XXII. katlar, III. kültür katına, XXIII.- XXXI. kat, IV. kültür katına aittir. I.-X., XI.-XV. katlar: Bakır Çağı öncesi ve Bakır Çağına, XVI.-XXII. katlar: II. bin ve Kapadokya denilen, XXIII.-XXXI. katlar: Hitit Çağına aittir. Polatlı yerleşiminde taş ocağı araştırmaları sırasında bir sap delikli çekiç balta (Şek. 72) ve bir mızrak ucu (Şek. 209) bulunmuştur. Araştırmacılar tarafından bu silahların Erken Tunç Çağı katında bulunmuş olduğu düşünülmektedir.106 103 _{Özgüç, T., 1978, s. 31.} 104 _{A.g.e., 1978, s. 31} 105 _{Özgüç, T., 1980, s. 459-466.} 106 _{Lloyd, S.-Gökçe, N., 1951, s. 21-23,60.}

III.1.17. Resuloğlu

Resuloğlu Eski Tunç Çağı yerleşimi ve mezarlık alanı, Çorum ili Uğurlu dağ sınırları içinde Resuloğlu köyünün kuş uçumu 900 m. kuzey batısında, Araçlar ya da Keseli Pınar mevkii olarak adlandırılan kesimde yer almaktadır. Yerleşim yeri ve mezarlık alanı Delice çayının Kızılırmak‟a karıştığı Kula ve güneyindeki Hilâlli Köyü arasında, Sungurlu ilçesine 50 km., Uğurludağ ilçesine 28 km. uzaklıkta yer almaktadır. Resuloğlu Köyünün hemen güneybatısındaki Kaletepe ya da Kaleboynu olarak adlandırılan prehistorik bir höyük ile doğusundaki aşağı şehirde bir Klasik çağ yerleşimi bulunmaktadır.107

Delice Irmağının bulunduğu vadiye doğru alçalan bir sırtta yer alan mezarlık alanı, güneydoğu, kuzey ve batısında yer alan ve yüzey bulgularına göre aynı döneme, Eski Tunç Çağına ait yerleşimlerle çevrelenmiştir.108

Mezarlık alanın hemen kuzeyinde yer alan yerleşim ise mezarlıkla yaklaşık aynı seviyede düz bir yerleşimdir. Mezarların bulunduğu kesim, höyük niteliğindeki iki yerleşimin ortasında, deniz seviyesinden yaklaşık 630m. yükseklikte, güneydoğu höyüğüne bakan sırt üzerindedir. Vadiye doğru kademeli bir şekilde alçalan bir tepe üzerindeki Güneydoğu höyüğü ile karşı sırtta bulunan mezarlık, aynı kottadır. Mezarlık alanı ile yaklaşık 85 m. uzaklıktaki Güneydoğu höyüğü arasında derin bir vadi bulunmaktadır.109

1998 yılında yüzey araştırmaları sonunda keşfedilmiş, ilk kez sistemli kazılar 2003 yılında Prof. Dr. Tayfun Yıldırım ve Çorum Müze Müdürü İsmet Ediz tarafından başlatılmıştır.110

Resuloğlun‟da yapılan kazı çalışmaları sırasında küp mezar, çömlek mezar, taş sandık mezarlar bulunmuştur. Mezarlara ölüler genel olarak hoker tarzında ve nim hoker tarzında gömülmüşlerdir. Bu mezarlara hediye olarak çanak-çömlek, metal kaplar, silah ve süs eşyaları bırakılmıştır.111

Bu madeni silahlar içinde 2006 yılında yapılan kazı çalışmalarında bir küp mezarda bronz asa başı (Şek. 397-Lev. XXVI–2) ve sap delikli balta (Şek. 55) bulunmuştur.112

Bunun dışında taş sandık ve küp mezarlardan: beş sap delikli balta (Şek. 56, Şek. 58, Şek. 107 _{Yıldırım, T.-Ediz, İ., 2005, s. 193.} 108 Yıldırım, T.-Ediz, İ., 2007, s. 212. 109 _{Yıldırım, T., 2006, s. 1-2.} 110 _{Yıldırım, T.-Ediz, İ., 2005, s. 193.} 111 _{Yıldırım, T., 2006, s. 3-10.} 112 _{Yıldırım, T.-Ediz, İ., 2008, s. 447.}

70a-70b, Şek. 73, Şek. 74a-74b), üç hançer ( Lev. XVII–2, Lev. VII–4, Lev. XVIII– 3), bir mızrak ucu (Lev. XXII–5) bulunmuştur.

III.1.18. Tekeköy

Tekeköy Samsun‟un 14 km. doğusunda Samsun-Çarşamba demir yolu üstünde yer almaktadır. Köy Yeşilırmak ovasının kısmen düzlüğüne kısmen de yamaçlarına yani ova ile dağlık bölgenin bulunduğu sahada kurulmuştur. Köy ve civarı Fındıcık ve Çınarcık derelerinin suladığı vadi, vadi boyunca yükselen kaya kitleleriyle kaplıdır. Bu vadi yamaçlarında mağara, in, sığınaklar bulunmuştur. Bu mağaralarda paleolitik aletler bulunmuştur. Tekeköy kazıları K. Kökten tarafından başlatılmıştır. T. Özgüç 1941–1942 yılarında çalışmalar yapmıştır. Tekeköy‟de mağaralarda ve düz bir tarlada kazı yapılmıştır. Tarlada yapılan kazıda Eti Çağı ve Bakır çağı kültür katları ve Bakır çağına ait mezarlık bulunmuştur. Basit toprak mezarlara hoker ya da yarı hoker tarzında gömülmüşlerdir. Bu mezarlara çeşitli ölü hediyeleri bırakmışlardır. 113

Mezar hediyeleri içinde dört hançer (Lev. XIII–3, Lev. XIV–1, Lev. XVI–1, Şek. 112) bulunmuştur.