Kültürel peyzaj karakterleri kümeleme analizi

Kültürel peyzaj analizi formlarındaki, peyzaj karakterleri kullanılarak yapılan analiz sonuçlarına göre bu bölümde, Elmalı kültürel peyzajlarına ait peyzaj karakterlerinin hangi benzerlik düzeyinde ortak kümeler oluşturdukları analiz edilmiştir. Kümeleme analizinde (Cluster Analysis) peyzaj karakterlerinin benzerlik ve uzaklık durumları önemlidir. Burada aynı küme içindeki karakterler homojenlik gösterirken, farklı kümeler arasındaki karakterler arasında heterojenlik söz konusudur. Amaç karakterler arasındaki benzerlikleri ve/veya uzaklıkları ortaya koymaktır. Bu amaçla bütün peyzaj karakterleri tek bir veri tabanında toplanmıştır.

Elmalı kültürel peyzaj karakterlerine ait frekans dağılımı gösteren 31 kültürel peyzaj karakteri için uygulanan kümeleme analizi sonucunda elde edilen dağılım Şekil 4.96’daki peyzaj karakterlerine ait dendrogram’da verilmiştir. Kümeleme analizini gösteren dendrograma göre peyzaj karakterleri beş kümede toplanmıştır. Birinci küme, tek başına kırsal peyzajlardaki en önemli, etkin peyzaj karakteri “topografya” iken ikinci küme, “yapılanmamış alan örtüsü, desen, ölçek, çevreleme, kompozisyon, birlik”tir. Üçüncü küme, “ulaşım-altyapı, teşvik edicilik, memnuniyet, çatı örtü malzemesi, form ve görsel dinamik’tir. Dördüncü kümeyi, “yapısal ögeler ve hidroloji”, beşinci kümeyi, “tarımsal amaçlı alan örtüsü, bitki örtüsü, nadirlik, pencere tipi, yapı malzemesi, uzaklık, renk, doku, mimari stil, yapı rengi, yerleşim tipi, yerleşim formu, kat sayısı, yapı dokusu, güvenlik, huzur-sakinlik” oluşturmaktadır (Şekil 4.96).

Uzaklık ve bir araya gelen yakınlıkları kümelere bakıldığında, topografya, ikinci kümede bulunan, yapılanmamış alan örtüsü, desen, ölçek, çevreleme, kompozisyon ve birlik’i, Elmalı kırsal kültürel peyzajlarında belirleyici bir unsur olarak etkilediği görülmektedir. İncelenen peyzajın topografya özelliği açısından bir dağ eteğinde ya da düz ovada olması yapı dışı bitki örtüsünü yakından etkilemektedir. Dağ eteğinde maki veya ormanlık alan görülürken düz ovadaki peyzajda daha çok tarlaları, meyve, sebze bahçelerini görmek mümkündür. Düz alanda toprağı işleme ve çiftçilik faaliyetleri, eğimli arazilere oranla daha kolay yapıldığından bitki örtüsünde de doğal ormanlardan kültürel bitki örtüsüne doğru bir değişim görülmektedir.

Şekil 4. 96.Peyzaj karakterlerine ait dendrogram

İkinci kümede, köy veya mevkideki, peyzajı değerlendirme ölçeğinin, analiz edilen köy peyzajının tarlalar ya da başka alan örtüleri ile çevrili olup olmadığının görülebiliyor olması durumu, ölçeğin büyüklüğüne bağlıdır. Peyzajdaki kompozisyonun basit, karmaşık ya da çeşitli olması ile birliğin kombine, kesintili ya da bölünmüş olması arasında yine yakınlık görülmektedir. Eğer kompozisyon çeşitli ise, birlik daha çok bölünmüş olarak gözükmektedir. Orman, maki, tarla, bahçe gibi yapılanmamış alan örtüsü binaların dışında peyzajı şekillendirdiği için desen, ölçek, çevreleme, kompozisyon ve birlik karakterleri ile aynı grupta yer almıştır. Burada özellikle desen ve kompozisyon geniş ölçekte, peyzajın karakterini tanımlamaktadır.

Üçüncü kümede, teşvik edicilik ve memnuniyet gibi, algıya bağlı karakterler form ve görsel dinamik gibi görsel karakter ile bir araya gelmiştir ve burada özelikle peyzajdaki yapılara ait çatı örtü malzemesi belirli bir mesafeden peyzajın genel siluetini oluşturduğu için öne çıkmaktadır.

Dördüncü kümedeki hidroloji ve kültürel peyzajda yer alan yapılar arasında ilişki görülmektedir. Örneğin bir kaynak ya da akarsuyun var olduğu yerlerde genellikle

değirmen yöresel mimari ögesi bulunabilmektedir. Ayrıca yine bağ evleri yaz aylarında sulama yapabilmek için bir dere boyuna yakın mevkilerde yerleşmişlerdir. Yaylalardaki geçici yerleşmelerde yer alan arı serenlerinin bulunduğu peyzajda da kaynak suyunun varlığı, insanların kısa süreli de olsa konaklamak ve arıcılık faaliyeti için suya duydukları temel gereksinimi vurgular niteliktedir. Analiz sonuçları yöresel mimarinin konumlandırılmasında ve yapı gruplarının oluşmasında, hidrolojinin önemli bir faktör olduğunu göstermektedir.

Beşinci kümede yer alan yerleşim tipi, yerleşim formunu, mimari stili, yapı rengini, yapı dokusunu, kat sayısını etkilemekte, aynı zamanda peyzaj dokusu da bütün bu yapısal unsurlardan etkilenmektedir. Analiz edilen köy ya da mevkinin, kırsal veya kentsel yapı özellikleri taşıması, bitki örtüsü ve çiftçiliği belirlemektedir. Tarımsal amaçlı alan örtüsü ve bitki örtüsünün zenginliği ile artan peyzajdaki yeşilin oranı, peyzajın nadirlik olarak nitelendirilme durumunu desteklemektedir.

Peyzaj içindeki yapı ve mimariye ait, mimari stil, yapının rengi, dokusu, yerleşim tipi ve formu, peyzajın algısına dair güvenlik ve huzur-sakinlik karakterlerine yön vermektedir (Şekil 4.96).

Peyzaj karakterlerinin kümeleme analizinden elde edilen adımlar, küme sayısı, benzerlik düzeyleri, uzaklık düzeyleri, birleşen kümeler, yeni kümeler ve yeni, kümedeki karakter sayıları Çizelge 4.21’de verilmiştir.

Peyzaj karakterleri kümeleme analizinde başlangıçta 31 birim bulunmaktadır ve her birim bir küme olarak nitelendirilmiştir. İlk adımda, 0.13’lük uzaklık ve % 93.08’lik benzerlik düzeyindeki nadirlik ve pencere tipi birleşerek yeni bir küme oluşturmuşlardır. Bu yeni kümenin iki faktörden oluşması dolayısıyla küme sayısı 30’a düşmüştür. İkinci adımda, 0.06’lık uzaklık ve % 96.54’lük benzerlik düzeyindeki nadirlik ve yapı malzeme birleşerek yeni bir küme oluşturmuşlardır. Bu yeni kümenin üç faktörden oluşması dolayısıyla küme sayısı 29’a düşmüştür. Üçüncü adımda, 0.04’lük uzaklık ve % 97.69’luk benzerlik düzeyindeki nadirlik ve uzaklık birleşerek yeni bir küme oluşturmuşlardır. Bu yeni kümenin dört faktörden oluşması dolayısıyla küme sayısı 28’e düşmüştür. Bu durum küme sayısı bir olana kadar devam etmektedir.

Çizelge 4. 21. Peyzaj karakterlerinin tam bağlantılı kümele analizi

Adımlar Küme Benzerlik Uzaklık Birleşen Yeni Yeni Kümedeki Sayısı Düzeyi Düzeyi Kümeler Kümeler Tür Sayısı 1 30 93.0885 0.13823 8 28 8 2 2 29 96.5442 0.06912 8 24 8 3 3 28 97.6962 0.04608 8 14 8 4 4 27 98.2721 0.03456 8 12 8 5 5 26 85.8715 0.28257 25 31 25 2 6 25 92.9358 0.14128 25 30 25 3 7 24 95.2905 0.09419 25 29 25 4 8 23 89.4036 0.21193 23 25 23 5 9 22 82.6852 0.34630 19 21 19 2 10 21 80.4182 0.39164 23 26 23 6 11 20 78.2959 0.43408 5 8 5 6 12 19 77.1519 0.45696 13 15 13 2 13 18 76.0765 0.47847 20 22 20 2 14 17 74.2368 0.51526 10 17 10 2 15 16 72.0944 0.55811 3 5 3 7 16 15 69.4334 0.61133 11 23 11 7 17 14 67.4831 0.65034 10 13 10 4 18 13 66.4997 0.67001 4 9 4 2 19 12 66.4808 0.67038 2 6 2 2 20 11 66.0664 0.67867 11 19 11 9 21 10 61.8294 0.76341 3 11 3 16 22 9 61.6257 0.76749 20 27 20 3 23 8 74.4171 0.51166 7 20 7 4 24 7 59.1901 0.81620 4 10 4 6 25 6 59.1641 0.81672 7 16 7 5 26 5 58.0881 0.83824 7 18 7 6 27 4 54.7754 0.90449 2 3 2 18 28 3 52.8683 0.94263 1 4 1 7 29 2 51.0375 0.97925 1 7 1 13 30 1 42.4274 1.15145 1 2 1 31