Kârlılık Oranları

İşletmenin faaliyet döneminde kâr sağlama açısından verimli olup olmadığını ve kâr sağlama gücünü ortaya koyan oranlardır (Okka, 2010: 121). Bu oranlardan bazılarına aşağıda kısaca değinilmiştir.

3.4.1.4.1. Faaliyet Karı Oranı

Satışlara oranla faaliyet kârı durumunu ve seviyesini göstermektedir. Oranın yüksek olması işletmenin lehine şeklinde yorumlanmaktadır.

Faaliyet Kârı Oranı = Faaliyet Kârı/Net Satışlar

Oranın yeterli olup olmadığının tespiti için işletmenin geçmiş yıllara kıyaslanması ve benzer işletmelerin oranları ile kıyaslamak gerekmektedir (Akdoğan ve Tenker, 2010: 669).

3.4.1.4.2. Net Kâr Oranı

Satılan her bir liralık malın yüzde kaçının vergiden sonraki net kâr olduğunu belirtmektedir (Okka, 2010: 122).

Net Kâr Oranı = Dönem Net Kârı/Net Satışlar

3.4.1.4.3. Özkaynak Kârlılık Oranı

Özkaynakların ne kadar etkin kullanılıp kullanılmadığını göstermektedir. Özkaynak Kârlılık Oranı= Dönem Net Kârı / Özkaynak

3.4.1.4.4. Aktif Kârlılık Oranı

İşletmenin aktiflerinin ne kadar kârlı kullanılıp kullanılmadığını göstermektedir. Aktif Kârlılık Oranı= Dönem Net Kârı / Toplam Aktifler

İşletmelerin finansal performansı dönem içerisinde gerçekleştirmiş oldukları faaliyetlerle ilgili veriler bazında ölçülmektedir. Bu verileri doğru, şeffaf, tarafsız ve adil bir şekilde sunmak işletmenin sosyal sorumluluğu olarak belirtilmektedir. İşletmelerin sunduğu bu verilere dayanarak bilgi kullanıcılarının alacakları rasyonel kararlar işletmelerin sürdürülebilir olmasını sağlayacaktır.

3.5. LİTERATÜR TARAMASI

Literatüre bakıldığında kurumsal sosyal sorumluluğun finansal performans üzerine etkisini inceleyen birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan ülkemizde ve yurtdışında yapılmış olanlar özetlenmiştir.

Ülkemizde konu ile ilgili yapılan ilk çalışma Aras ve diğerleri (2010)’a aittir. Aras ve diğerleri (2010) “Kurumsal Performansın Yönetilmesi: Gelişen Piyasalardaki Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Finansal Performans Arasındaki İlişkinin Araştırılması” adlı çalışmalarında İMKB-100 endeksinde yer alan işletmelerin sosyal sorumluluk politikaları ile finansal göstergeleri arasındaki ilişkiyi 2005-2007 yılları bazında incelemiştir. Yapılan çalışma sonrası KSS ile firma büyüklüğü arasında bir ilişki tespit edilmiş ancak finansal performans ya da kârlılık arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir.

Tonus ve Tez (2013) tarafından yapılan “Farklı Paydaşların Kurumsal İtibarı Değerlendirmelerindeki Farklılığın Sosyal Ve Finansal Performans Algılarıyla İlişkisi” çalışmada ise işletmenin kurumsal itibarını değerlendirme çerçevesinde farklı paydaşların, sosyal ve finansal performans algılarının birbirinden farklı olup olmadığı araştırılmıştır. Analiz sonucunda paydaşların nezninde işletmenin kurumsal itibarının değerlendirilmesinde, sosyal performans ve finansal performans algılama seviyesi arasında farklılık olduğu ortaya çıkmıştır.

Arsoy ve diğerleri (2012) nin “Corporate Social Responsibility and Financial Performance Relationship” adlı araştırmalarında İMKB’ de yer alan 28 işletmenin verilerini kullanmıştır. KSS için değişken olarak kurumsal yönetim kullanılmıştır. 66

Finansal performans için değişken olarak aktif kârlılığı, satışların kârlılığı, toplam borçlar/toplam varlıklar, toplam satışlar ve özkaynaklar kullanılmıştır. Ve yapılan araştırma neticesinde, kurumsal sosyal sorumluluk ve işletme performansı arasında pozitif bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır.

Başar (2014) “Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporlaması ve Finansal Performans Arasındaki İlişki: Borsa İstanbul’da İşlem Gören Kimya-Petrol-Plastik Sektörü Şirketleri Üzerine Bir Araştırma” adlı çalışmasında BİST Kimya, Petrol, Plastik Endeksinde yer alan şirketlerin Global Reporting Initiative(GRI)- Küresel Raporlama Girişimi tarafından belirlenmiş olan sosyal sorumluluk ölçütlerine göre raporlama düzeyi ile finansal performans göstergeleri arasındaki ilişkiyi 2010-2012 yılları arasında incelemiştir. Netice; şirketlerin sosyal sorumluluk açıklamaları ile hisse başına kazanç tutarları arasında ters yönlü bir ilişki tespit edilmiştir. İşletmelerin sosyal sorumluluk faaliyetlerinin şirketlere maliyetli olduğunu ve kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri gerçekleştirmeyen işletmelere göre iktisadi açıdan sıkıntıya neden olduğunu belirtmektedir.

Alparslan ve Aygün (2013)’ ün “Kurumsal Sosyal Sorumluluk Ve Firma Performansı” adlı çalışmasında 117 işletmenin verilerini dikkate alarak kurumsal sosyal sorumluluk ile firma performansı arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Araştırmada finansal performans değişkeni olarak biri muhasebe diğeri ise piyasa odaklı iki bağımlı değişken kullanılmıştır. Kurumsal sosyal sorumluluk olarak işletmenin bağış ve yardımları bağımsız değişken olarak alınmıştır. Çalışmanın sonucu kurumsal sosyal sorumluluk ile şirket finansal performans göstergeleri arasında pozitif bir ilişkinin olduğu belirtilmiştir.

Tsoutsoura (2004) nın “Corporate Social Responsibility And Financial Performance” 1996-2000 yıllarını kapsayan araştırmada finansal performans ve kurumsal sosyal sorumluluk arasında pozitif ilişki olduğu tespit edilmiştir.

Margolis ve Walsh (2002) ın “Misery Loves Companies: Whither Social Initiatives by Business?” adlı çalışmada 1971 ve 2001 yılları arasında kurumsal sosyal sorumluluk ile finansal performans arasındaki ilişkiyi inceleyen 122 adet çalışmanın varlığından bahsetmektedir. 2001 yılı sonrasında da birçok çalışmaya konu olan kurumsal sosyal sorumluluk-finansal performans ilişkisi ilk kez Bragdon ve Marlin

tarafından 1972 yılında araştırılmıştır. Mevcut çalışmada çevresel performansı kirlilik düzeyi, finansal performansı ise özkaynakların kârlılığı temsil etmekte olup çevresel performansla finansal performans arasında istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif bir ilişki tespit edilmiştir.

DÖR DÜNC Ü B ÖL ÜM

İ ŞL E T M E L E R İ N SÜR DÜR ÜL E B İ L İ R L İ K R APOR L AR I NI N

Fİ NANSAL PE R FOR M ANS G ÖST E R G E L E R İ ÜZE R İ NE

E T K İ Sİ : Bİ ST SÜR DÜR ÜL E B İ L İ R L İ K E NDE K Sİ NDE Bİ R

AR AŞT I R M A

Borsa İstanbul'da Sürdürülebilirlik Endeksinde yer alan işletmeler araştırmanın inceleme konusunu oluşturmaktadır. Söz konusu işletmelerin 2011-2016 yılları arasında yayımladıkları Sürdürülebilirlik Raporları ve Faaliyet Raporları incelenmiş ve bu işletmelerin ilgili yıllardaki finansal oranları hesaplanmış ve işletmelerin sosyal sorumluluk faaliyetlerinin finansal performanslarına etkisi araştırma konusunu oluşturmaktadır. Araştırmanın bu bölümünde araştırmanın amacı, kapsamı ve yönteminin ne olduğu, araştırma bulgularının neler olduğu gibi hususlarda bilgiler verilecektir.

4.1. ÇALIŞMANIN AMACI

Bu çalışmanın amacı BİST Sürdürülebilirlik Endeksinde bulunan 35 işletmenin, faaliyet raporlarında yer alan kurumsal sosyal sorumluluk açıklamalarını ve finansal performansı etkileyip etkilemediğini test etmektir. Ek olarak işletmelerin kurumsal sosyal sorumlulukla ilgili faaliyetlerinin yatırımcılar veya işletmenin çevresindekileri etkileyip etkilemediğini dikkate alınarak; söz konusu işletmelerin finansal performans ile kurumsal sosyal sorumluluk arasındaki ilişki tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen bulgular sonucunda işletmelerin kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerinin işletmenin yatırımcılarının iç ve dış çevresinin düşüncelerinde ne yönde ve nasıl bir değişime neden olduğu açıklanmaya çalışılacaktır.

4.2. ÇALIŞMANIN KAPSAMI

Çalışmada, BIST-Sürdürülebilirlik endeksinde yer alan 35 işletme incelenmiştir. BİST Sürdürülebilirlik Endeksindeki işletmelerin 2011-2016 yılları arasında sürdürülebilirlik raporları ve faaliyet raporları açıklamaları bağımsız değişken ve işletmelerin 2011-2016 yılları arasındaki finansal raporları bağımlı değişken olarak belirlenmiş ve analizleri gerçekleştirilmiştir.

4.3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ

Bu bölümde, 2011-2016 yılları arasında BIST Sürdürülebilirlik Endeksinde yer alan işletmelerinin Faaliyet Raporları ve Sürdürülebilirlik Raporlarında açıklamış oldukları kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri ve 2011-2016 tarihleri arasındaki finansal raporları incelenmiştir.

İlk aşamada işletmelerin faaliyet raporlarında yer alan; çalışan, müşteri, çevre, toplum, paydaş, sürdürülebilirlik, risk yönetimi, yenilik açıklamaları içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiş ve hangi kelimenin kaç kere kullanıldığı hesaplanmıştır. İkinci aşamada işletmelerin 2011-2016 yılları arasında işletmelerin finansal performanslarının değerlendirilmesi için oran analizi kullanılmıştır. Araştırma için seçilen finansal oranlar; kârlılık, faaliyet yapı, mali yapı ve likidite oranlarıdır. Oranlar BİST Sürdürülebilirlik Endeksinde yer alan 35 işletme için finansal tablolardan faydalanılarak hesaplanmıştır. Finansal oranlar için veriler FİNNET 2000 web sayfasından elde edilmiştir ( http://www.finnet2000.com/F2000Plus).

Son aşamada ise içerik analiz sonuçları ve finansal oran sonuçları istatistiksel olarak değerlendirmek için temel bileşenler yöntemi ve panel en küçük kareler yöntemi kullanılmıştır. İşletmelerin finansal performanslarını tespit etmek için kullanılan finansal oranları bağımlı değişken, kurumsal sosyal sorumluluk kelimeleri ise bağımsız değişken olarak belirlenmiştir.

4.3.1. İçerik Analizi

İçerik analizi yazılı, sözlü ve diğer belgelerin bağımsız, tarafsız ve sistematik bir biçimde incelenmesini sağlayan bilimsel bir bakış biçimidir (Tavşancıl ve Aslan, 2001).

Çalışma bir küme içerisindeki metinlerden oluşan belirli kelimelerin veya nesnelerin var olup olmadığının tespiti için yapılır (Büyüköztürk vd., 2008). İçerik analizi vasıtasıyla verileri açıklama ve verilerin içinde bulunan saklı gerçeklerin meydana çıkarılması hedeflenmektedir (Gülbahar ve Alper, 2009).

İçerik analizi çözümleme, örneklem, veri toplama, birimleştirme, kayıtlama yönergesi, metnin yazılması ve çıkarsama yapmak şeklinde altı temel faktörden oluşmaktadır. (Aziz, 2010: 124). Bu altı faktöre kısaca aşağıda değinilmiştir:

4.3.1.1. Veri Toplama

Veri toplama tekniği ile her türlü yazılı ortamdan veriler toplanabilir. Bu çalışmada verilerimizi sayısal ve rakam olarak işletmelerin faaliyet raporlarında ve sürdürülebilirlik raporlarında yer alan çalışan, müşteri, çevre, toplum, paydaş, sürdürülebilirlik, risk yönetimi ve yenilik bağımsız değişkenlerine ait tanımlayıcı faktörler seçilmiştir. Finansal tablolarında yer alan kârlılık, faaliyet yapı mal yapı ve likidite değişkenine ilişkin tanımlayıcı altı yıl bazında (2011 -2016) seçtiğimiz 35 işletmenin verileri FİNNET 2000 sitesinden alınmıştır.

4.3.1.2. Birimleştirme

Birimlerin açıklanması, sınırlamaların yapılması ve sonraki çözümleme için nitelik kazandırılması ile alakalıdır. Diğer bir ibareyle, içerik birimleştirme sadece konu olarak değil, birbiri ile ilişkili, birbirini izleyen araştırmalar sonucu meydana çıkmaktadır.

4.3.1.3. Örneklem

Örneklem seçimi hususu yapılan araştırmanın güvenilir olması ve geçerliliği açısından hayati bir önem taşımaktadır. Güvenirlilik, birbirinden farklı gözlemcinin, aynı gereç üzerinde aynı durumu gözlemleyebilmelerini ifade etmektedir. Bir diğer

yandan geçerlilik kavramı ise bir ölçme aracının ölçmek istediği özelliği diğer özelliklerle karıştırmadan ölçebilmesini ifade etmektedir. Örneklemi seçmek üç aşamadan oluşmaktadır. İlk olarak, iletişim kaynakları seçilir, ardından metin seçilir ve son olarak metinlerin içinden hangisinin ve ya hangilerinin örnekleme alınacağının seçilir ve örneklem seçimi sonlanır.

Çalışmamızda, BİST Sürdürülebilirlik Endeksinde yer alan 35 işletme örneklem olarak seçildi.

4.3.1.4. Kayıtlama Yönergesi

Hedefe yönelik sorulara kayıtlama yönergesinde yer verilmektedir (Aziz, 2010: 132).

4.3.1.5. Çözümleme

Kodlama yönergesine göre yapılacak çözümleme “kodlama kağıdı” ile yapılır. Elde edilen veriler ardından istatistik programları ve bilgisayar yardımı ile bulgulara dönüştürülür (Aziz, 2010: 132)