“Edremit Çayı Havzası’nın (Balıkesir) Uygulamalı Jeomorfolojisi” başlıklı çalışmada doğal ortam özelliklerini, jeomorfolojiye ve uygulamalı jeomorfolojiye etki eden faktörler adı altında sahanın jeolojik, jeomorfolojik, klimatik, hidrografik, toprak ve bitki örtüsü özellikleri ayrı ayrı ele alınarak incelenmiştir.
2.1. Jeolojik Özellikler
Çalışma sahasının jeomorfolojik ve uygulamalı jeomorfolojik karakterini ortaya koymada jeolojik özelliklerinin etkisi büyüktür. Kayaçların dağılışı ile bunların fiziksel ve kimyasal yapısı, jeomorfolojik gelişimi önemli ölçüde etkilemektedir. Çalışma sahasında farklı jeolojik zamanlarda oluşmuş kayaçları bir arada görmek mümkündür.
2.1.1. Paleozoik Formasyonları Karakaya Karmaşığı Formasyonu
Permien (Kireçtaşı): Karakaya Karmaşığı Permo-Karbonifer döneminde oluşmuş kireçtaşı bloklarını kapsayan, hafif metamorfizma geçirmiş, çakıltaşı, feldispatlı kumtaşı, kuvarsit, silttaşı, sleyt, radyolarit, çamurtaşı, kireçtaşı, metaspilit, spilitik bazalt ve diyabazdan meydana gelmektedir (Bingöl ve diğ, 1973).
Edremit merkez yerleşim yerinin kuzeybatısı ve Dereli mahallesinin batısında gözlenen Permien kireçtaşları altta ince kiltaşları ile geçişli, üste doğru mikritik kireçtaşı ve en üstte kalın tabakalı veya masif görünümlü, gri renkli ve bol kırıklı- çatlaklı rekristalize kireçtaşından oluşur. Çam (2014) çalışmasında Karakaya karmaşığı formasyonuna ait kireçtaşları alttan üste doğru kalınlığı artan, ince mikritik kireçtaşlarından sığ denizel kalın tabakalı kireçtaşlarına geçen bir görünüm sunar ve bu veriye bakılarak birimin giderek sığlaşan bir ortamda çökeldiği söylemiştir.
Kireçtaşları inceleme sahasında, orta kademe yüzeyleri, alçak kademe yüzeyleri ve Karadağ Tepe çevresinde yayılım gösterir. Karadağ Tepe ve çevresinde MTA jeoloji haritasında olmayan Permien kireçtaşları, yapılan arazi çalışmaları neticesinde jeoloji haritasına eklenmiştir.
17
Foto 1: Karadağ Tepe Yamaçlarında Yer Alan Kireçtaşları Kazdağ Masifi
Şistler: İnceleme alanının kuzeyinde ve doğu kısmında yer alan Paleozoik yaşlı şistler, sahanın kabaca 1/4 lik alanında yayılım gösterir.
Foto 2: Dereli Kırsal Mahallesinin Kuzey ve Kuzeybatısında Jeolojik Yapı Özelliklerinin Dağılımının Görünümü
Mermerler: İnceleme alanının kuzeybatısında yayılım gösterir. Kazdağ Masifi’ nin orta seviyelerinde bulunan mermerler, belirgin foliasyonlu, orta boyutta kristallere sahip, bej-açık gri bir renktedirler ve bölgedeki tektonik yapılanmaya uygun olarak mermerlerde de kıvrımlanmalar ve buna uygun eğimler gözlenir. Kazdağı’nın güney kesiminde çok sayıda mercekler halinde gözlenmekte ve bu mermerler çoğunlukla iri taneli kristallerden oluşmaktadır (Çam, 2014).
18 2.1.2. Mesozoik Formasyonları Pınar Formasyonu
Birim daha önceki çalışmacılardan Gözler ve diğ. (1984) tarafından Kretase yaşlı İncirli formasyonu, Okay ve diğ. (1990) tarafından Vezirhan formasyonu adı altında incelenmiş ve son olarak ise Duru ve diğ. (2007) tarafından Pınar formasyonu adı altında incelenmiştir. Pınar formasyonu inceleme sahasında orta kademe ve yüksek kademe yüzeylerinin temelini oluşturur.
Üst Jura - Alt Kretase (Kireçtaşı): Pınar formasyonu sarı-bej renkli ince tabakalı kiltaşı ve mikritik kireçtaşı ardalanmasından oluşan bol kıvrımlı bir yapı sunmaktadır. Birim içerisinde kendisini tektonik olarak sınırlayan Bilecik formasyonuna ait kireçtaşı çakılları ve ayrı olarak yer yer volkanojenik kumtaşı mercekleri gözlenmektedir (Çam, 2014).
Foto 3: Edremit Merkez TOKİ Konutları Yakınındaki Yol Yarmasında Alt Kretase’ye Ait Kireçtaşlarının Görünümü
Bayırköy Formasyonu
Granit ve Tintant (1960) tarafından Bakırköy kumtaşı ve Altınlı (1973) tarafından Bakırköy formasyonu olarak tanımlanan birim çalışma alanı içerisinde kuzeyde Dereli kırsal mahallesinin batısında bulunmaktadır.
19
Jura - Liyas (Çakıltaşı - Kumtaşı - Çamurtaşı): Birim içerisinde sarı-kızıl ayrışım rengine sahip kumtaşı, silttaşı ve marn gözlenmekle birlikte birim transgresif bir istif sunmaktadır. Birim Karakaya ve Çal formasyonları üzerinde iri taneli (çakıltaşı - çakıllı kumtaşı) sedimanlarla başlar ve bu seviye içerisinde bulunan çakılları büyük oranda bazalt daha az oranda ise karbonatlı tanecikler meydana getirmektedir. Bu seviye üzerinde ise kumtaşları ve daha üst seviyelerde kumtaşı- şeyl ardalanması gözlenmektedir (Çam, 2014).
Jura - Liyas (Sharn - Hornfels): İnceleme sahasının kuzeyinde Yaşyer kırsal mahallesinin de içerisinde olan alanda yüzeylemektedir.
Karakaya Karmaşığı
Alt Trias (Çakıltaşı - Kumtaşı - Çamurtaşı): Edremit Çayı Havzası’ nın kabaca orta kısmında yayılım gösterir. Koyu renkli şeyllerin yoğun olduğu bölgelerde yer yer kırmızı renkli ve silisli çamurtaşı - radyolarit düzeyleri görünmektedir.
Foto 4: Ortaoba Kırsal Mahallesinin Batı Yamaçlarında Yer Alan Çamurtaşları 2.1.3. Tersier Formasyonları
İlyasbaşı Formasyonu
İnceleme sahası içerisinde Çamcı ve Hacıaslanlar kırsal mahalleleri arasında ve Altınoluk batısında gözlenen birime Saka (1979) tarafından İlyasbaşı formasyonu ismi verilmiştir.
20
Miosen (Çakıltaşı - Kumtaşı - Çamurtaşı): İlyasbaşı formasyon birimi içerisinde sarı - açık kahve renkli, çakıl - kumtaşı - kiltaşı ardalanması gözlenmekte ve gölsel bir ortama ait istiflenme özelliği göstermektedir.
Eybek Granodiyoriti: İnceleme sahasının kuzey ve kuzeydoğu kısmının büyük bir bölümünü kaplayan bu birim genellikle granodiyoritik ve granitik özellikli sokulumlar halinde Oligosen - Alt Miosen (Duru ve diğ., 2007) aralığında bölgeye yerleşmiştir. Eybek granodiyoriti için verilen yaş 23-31 milyon yıl (Krushensky, 1976; Ayan, 1979) şeklindedir.
Oligosen - Miosen (Granodiyorit): Çam (2014) çalışmasında birim içerisinden aldığı örneklerde yapmış olduğu petrografik incelemede; kuvars, plajioklaz, titanit, biyotit, hornblend mineralleri tespit etmiş ve kayaç türü olarak granodiyorit, kuvars - diyorit tanımlaması yapmıştır.
Foto 5: Hacıaslanlar Kırsal Mahallesinin Kuzeydoğusundaki Granodiyoritler 2.1.4. Kuaterner Formasyonları
İnceleme sahasında Kuaterner’e ait formasyonlar, Edremit Çayı Havzası’ndan aşındırıp, taşıdığı ve eğimin azaldığı yerlerde biriktirerek oluşturduğu, Edremit Ovası’nda, vadi tabanlarında ve kıyıda belirgin düzlükler oluşturan alüvyal dolgulardır.
21 2.1.5. Tektonik
İnceleme sahasında yeryüzü şekilleri büyük oranda tektonizma tarafından kontrol edilmektedir. Buna en belirgin yeryüzü şekli olarak kendini gösteren, Kazdağı bir horst, Edremit Ovası ise bir graben yapısı sunmaktadır.
Çam (2014) çalışmasında, Edremit yerleşim merkezi kuzeyinde yaklaşık 500 m atıma sahip K47D doğrultulu, doğrultu atımlı sol yönlü bir fay ve Kızılkeçili kırsal mahallesi kuzeyinde Karakaya Karmaşığı ve Eybek Granodiyorite ait kayaçları kesen doğrultu atımlı sağ yönlü, yaklaşık 4 km atıma sahip, K-G doğrultulu bir fay da saptamıştır.
İnceleme sahasındaki bindirmelerin genel doğrultusunun, çalışma alanı içerisinde yer alan neredeyse bütün litolojiler için benzer olması bu litolojilerin aynı yönlü bir sıkışmaya maruz kaldığını düşündürmektedir. Bu BKB-DKD yönlü sıkışmanın Paleotetisin kapanması ve kapanma sonucu meydana gelen çarpışma ile ilgili olduğu düşünülmektedir (Çam, 2014).
Foto 6: Sivri Tepe Mevkiinde Yer Alan Fay Dikliklerinin Görünümü Dereli kırsal mahallesinin kuzeybatı kısmında yer alan fay diklikleri, Sivri Tepe ve çevresinin şekillenmesinde etkili olmuştur.
22
23
Şekil 3: Edremit Çayı Havzası Jeoloji ve Litoloji Haritası (MTA, 2017’den Saha Çalışmaları İle Düzeltilmiştir)
24 2.2. Klimatik Özellikler
Edremit Çayı Havzası ve çevresi bütün yıl boyunca farklı çevrelerden gelen hava kütlelerinin etkisi altında kalır. Ekim ayından itibaren Orta ve Doğu Avrupa üzerinden termik yüksek basınç merkezi sahaya yerleşir. Bu merkezden yayılan Kontinental Polar (cP) hava kütleleri, kuzey ve kuzeydoğu yönlü hava akımları şeklinde inceleme sahasını etkisi altına alır. Güneyde subtropikal yüksek basınçtan Akdeniz’ e yönelen hava akımlarından biri olan Kontinental Tropikal (cT), Batı Anadolu’ yu etkisi altına alır (Darkot ve Tuncel, 1993).
Bir sahanın jeomorfolojik özelliklerinin ortaya konmasında, paleoklimatik şartların yanında günümüz iklim şartlarının da önemli bir yeri vardır. Yer şekillerinin meydana gelmesinde etkin dış etmen ve süreçler, doğrudan veya dolaylı bir şekilde iklime bağlıdır. Edremit Çayı Havzası’nda topografik özellikler kısa mesafelerde çok farklılıklar göstermektedir. Topografya faktörleri arasında; Kazdağları’nın doğrultusu, yükseltisi, bakısı, eğimi ve yarılma dereceleri yer alır. İnceleme sahasının en alçak ve en yüksek yerleri arasındaki yükselti farkının 1200 m’yi geçmesi yükseltiye bağlı sıcaklık ve yağış farklılığını doğurmaktadır.
Uygulamalı jeomorfolojik özellikler açısından iklim çok önemli bir role sahiptir. İklim özellikleri, meteorolojik kökenli afet karakteri taşıyan doğa olaylarının anlaşılmasında ve açıklanmasında önemli bilgiler verir. İklim özellikleri aynı zamanda klimatik ve hidrografik kökenli bazı afetlerin oluşmasına da neden olmaktadır. Bir sahanın iklim özelliklerinin doğru bir şekilde belirlenebilmesi için o sahada uzun yıllar rasat yapan meteoroloji istasyonunun bulunması gerekir. Uygulamalı jeomorfoloji çalışmalarına katkı getirmesi açısından Edremit meteoroloji istasyonunun rasat verileri kullanılmış ve bu rasat veriler yardımı ile sahanın sıcaklık, yağış, rüzgâr, nem, yağış etkinliği ve tipi karakterleri incelenmiştir.
2.2.1. Sıcaklık
İnceleme sahasında güneyden kuzeye sıcaklık ortalamasında azalma meydana gelmektedir. Edremit Çayı Havzası’nda yıllık ortalama sıcaklıklar; denizden uzaklaştıkça, kıyıdan iç kısımlara doğru ilerledikçe ve yükseklere doğru çıkıldıkça azalmaktadır. Aşağıda çalışma sahasının sıcaklık özelliklerini belirlemek amacıyla Edremit meteoroloji istasyonunun verileri kullanılmıştır.
25
Tablo 1: Edremit (1960 - 2016)’ te Aylık Ortalama Sıcaklık Verileri
İSTASYON
A Y L A R
Yıllık (oC)O Ş M N M H T A E E K A
EDREMİT 7,3 7,9 10,2 14,6 19,8 24,4 27 26,6 22,5 17,2 12,3 9,1 16,6
Kaynak: DMİGM Edremit Meteoroloji İstasyonu Verileri (1960 - 2016)
Şekil 4: Edremit’ in Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği (1960 - 2016)
Edremit istasyonu verilerine bakıldığında 56 yıllık ortalama sıcaklık 16,6°C dir (Tablo1). Sahada en soğuk dönemi kış mevsimi oluşturmaktadır. En düşük ortalama sıcaklık Ocak ayında görülür (7,3 °C). Şubat ayı (7,9 °C) Ocak ayına paralel sıcaklık değerleri görülse de, Mart ayından sonra ısınan hava hafif değişkenlikler göstererek en yüksek değerlere Temmuz ayında ulaşır(27 °C)(Tablo1). Yaz mevsiminde Temmuz ve Ağustos aylarında maksimuma ulaşan sıcaklık değerleri, Eylül ayından itibaren sıcaklıklar 4 - 5 o
C lik farklarla hızla düşmektedir. Eylül ayının Mayıs ayına göre daha sıcak geçmesi, yaz aylarında biriken enerjinin yansıması olarak düşünülebilir. İstasyon verilerine bakıldığında hiçbir ayın aylık sıcaklık ortalaması 0 °C nin altına düşmemektedir (Tablo 1).
0 5 10 15 20 25 30 O Ş M N M H T A E E K A S I C A K L I K ( o C ) A Y L A R
26
Tablo 2: Edremit’in, Ortalama Sıcaklık, Maksimum ve Minimum Sıcaklıkları
Meteorolojik Elemanlar
A Y L A R
Yıllık (oC) O Ş M N M H T A E E K A Ort. Sıcaklık (oC) 7,3 7,9 10,2 14,6 19,8 24,4 27,0 26,6 22,5 17,2 12,3 9,1 16,6 Maksimum Sıc. (o C) 11,7 12,2 15,4 20,2 25,6 30,3 32,8 32,5 28,9 23,2 17,2 13,1 21,9 Minimum Sıc. (o C) 3,6 3,7 5,3 8,8 13,3 17,5 20,6 20,5 16,6 12,5 7,8 5,4 11,2Kaynak: DMİGM Edremit Meteoroloji İstasyon Verileri (1960 - 2016)
Şekil 5: Edremit (1960 - 2016)’ in Termik Rejim Grafiği
Edremit maksimum sıcaklık verisinin en yüksek değer 32,8 oC ile Temmuz, en düşük değer 11,7 oC ile Ocak ayında görülmektedir.
Edremit minimum sıcaklık verisinin en düşük değer 3,6 oC ile Ocak ayı, en sıcak değer ise 20,6 o
C ile Ağustos ayında görülmektedir. 0 5 10 15 20 25 30 35 O Ş M N M H T A E E K A S I C A K L I K ( o C ) A Y L A R Mak. Sıcak. (o C) Ort. Sıcak. (o C) Min. Sıcak. (o C)
27
28 2.2.2. Yağış
İnceleme sahasının yağış özelliklerini ortaya koyabilmek için Edremit meteoroloji istasyonunun 1960 - 2016 yağış verileri kullanılmıştır (Tablo 3).
Tablo 3: Edremit Meteoroloji İstasyonunun Aylık Ortalama Yağış Değerleri
İSTASYON
A Y L A R
Yıllık Yağış ( mm ) O Ş M N M H T A E E K A EDREMİT 100,1 95,1 73,4 57,7 36,1 22 6,7 9,7 26,6 57,6 104 135,6 724,6Kaynak: DMİGM Edremit Meteoroloji İstasyon Verileri (1960 - 2016)
Şekil 7: Edremit (1960 - 2016)’in Aylık Ortalama Yağış Grafiği
İnceleme sahasının yıllık ortalama yağış miktarı 724,6 mm’dir (Tablo 3). En fazla yağış Aralık ayında düşer (135,6 mm). En az yağış ise Temmuz ayında düşer (6,7 mm, Tablo 3).
Edremit Çayı Havzası’nın yağış dağılışı haritasını incelediğimizde havzanın 3/2 sinin 700 - 900 mm yağış değerleri inceleme sahasının aşağı ve orta havzalarında görülürken, 900 - 1400 mm yağış değerleri ise havzanın yüksek sahalarında daha dar bir alanda görülür. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 O Ş M N M H T A E E K A A Y L A R Y A Ğ I Ş ( m m )
29
Tablo 4: Edremit’te, Yağışın Mevsimlere Göre Değerleri
İSTASYON
M E V S İ M L E R
Toplam Yağış (mm)
KIŞ İLKBAHAR YAZ SONBAHAR
EDREMİT 330,8 167,2 38,4 188,2 724,6
Kaynak: DMİGM Edremit Meteoroloji İstasyon Verileri (1960 - 2016)
Şekil 8: Edremit (1960 - 2016)’ te Yağışın Mevsimlere Göre Dağılış Diyagramı
Yağışların en fazla olduğu dönem %46 ile Kış mevsimidir. Daha sonra yağışlar Sonbahar (%26), İlkbahar (%23) ve en az Yaz (%5) mevsiminde görülür.
Bütün bu özellikler dikkate alındığında havzanın yağış rejimi “Akdeniz Yağış Rejimi” karakterindedir. Bunun sonucunda havzadaki aşındırıcı etmenlerin başında gelen akarsular, özellikle Sonbahar ve Kış mevsimindeki sağanak karakter taşıyan yağışlarla birlikte güçlü akışa ulaşarak, çalışma sahasında sel ve taşkın gibi doğal afetlere yol açmaktadır.
KIŞ 46% İLKBAHAR 23% YAZ 5% SONBAHAR 26%
30
31 2.2.3. Rüzgâr
Edremit’ te rüzgârlar, denize olan yakınlığa, reliefin yüksekliğine ve ana morfoloji birimlerin doğrultularına bağlı özellikler taşır. Faylanma ile meydana gelen Edremit Ovası Güney ve Kuzeyde topografik engeller tarafından sınırlandırılmıştır. Çalışma sahasının Edremit meteoroloji verilerine göre birinci derece hâkim rüzgâr yönü Doğu-Kuzeydoğu (DKD) yönünden esmektedir. Diğer hâkim rüzgâr yönleri incelendiğinde ikinci derece hâkim rüzgâr yönü olarak Doğu (D), üçüncü derece hâkim rüzgâr yönü Kuzey- Kuzeydoğu (KKD), dördüncü derece hâkim rüzgâr yönünün ise Kuzeydoğu (KD) olduğu tespit edilmiştir. Bu durumun yaşanmasında arazinin topografik yapısının etkisi büyüktür.
Şekil 10: Edremit Yıllık Ortalama Rüzgâr Gülü Diyagramı (1960 - 2016) Edremit meteoroloji verilerine göre; bölgede yıllık ortalama rüzgâr hızı 2,6 m/s olarak tespit edilmiştir. Ortalama rüzgâr hızının en yüksek olduğu ay Ağustos, en düşük olduğu ay ise Kasım ayı olarak görülür (Tablo 5). Sahada en çok rüzgâr esme sayısının yaz aylarında olması kara ile deniz arasındaki günlük hareketler sebep olmaktadır. Yaz aylarında kara daha soğuk olduğu için (özellikle yüksek kesimler) denize doğru bir hava akımı olmaktadır.
Tablo 5: Edremit’ te, Rüzgârın Aylık ve Yıllık Esme Hızları
İSTASYON
A Y L A R
Yıllık Rüzgâr Hızı (m/s) O Ş M N M H T A E E K A EDREMİT 2,7 2,7 2,7 2,3 2,4 2,5 3,1 3,2 2,7 2,5 2,1 2,5 2,6 Kaynak: DMİGM Edremit Meteoroloji İstasyon Verileri (1960 - 2016)32 2.2.4. Nem
Nisbi (bağıl) nem yağış oluşma ihtimalini belirler. Edremit meteoroloji istasyonunun verilerine göre inceleme sahasının ortalama nisbi (bağıl) nem oranı % 58,1’ dir. Sahadaki nisbi (bağıl) nem oranı Türkiye geneline göre düşüktür (% 63,8).
Tablo 6: Edremit’ te, Aylara Göre Ortalama Nispi (Bağıl) Nem Oranları
İSTASYON
A Y L A R
Yıllık Nisbi Nem (%) O Ş M N M H T A E E K A EDREMİT 69,1 66,8 64,1 61,7 56,2 49,9 46,2 48,7 54,6 63,4 69,9 70,6 58,1Kaynak: DMİGM Edremit Meteoroloji İstasyon Verileri (1960 - 2016)
Edremit’ te nisbi nem kış aylarında yüksek, sıcaklığın fazla, zeminin kuru ve bulutluluğun son derece az olduğu yaz döneminde ise düşüktür. Fakat sıcaklığın daha düşük olduğu kış döneminde cephesel faaliyetlerle oluşan hava akımlarının etkisine bağlı olarak nisbi nem oranlarında bir artış meydana gelmektedir. Sıcaklığın artışı ile Mart ayından sonra azalmaya başlayan nem, en düşük oranlara Temmuz ayında ulaşır (%46,2). Ağustos ayında (%48,7), Temmuz ayına göre çok az bir artış gösteren nisbi nem oranında, sıcaklığın düşmeye devam etmesi ve atmosferdeki aktivitelerin hız kazanması sonucu sonbahardan itibaren artışlar meydana gelir. Eylülde nisbi nem %54,6, Ekimde %63,4 ve Kasımda ise %69,9 oranındadır. En yüksek nemlilik oranlarına Kasım (%69,9), Aralık (%70,6) ve Ocak (69,1) aylarında ulaşılır.
2.2.5. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi
İnceleme sahasının iklim özellikleri Erinç metoduna göre sınıflandırılmıştır. Metodunun özelliği, yağış etkinliğine esas alarak iklim sınıflandırmasına giden Erinç, gelir kaynağı olarak yağış ile buharlaşma vasıtasıyla kaybı tayin eden esas faktör olarak sıcaklığı temel alarak aşağıdaki formülü geliştirmiştir:
İm= P / Tom
İm; yağış etkinliğini, P; yıllık yağış miktarını (mm) olarak, Tom; yıllık
ortalama maksimum sıcaklığı göstermektedir. Çıkan sonucu vejetasyon formasyonlarının yayılış alanları ile kontrol ederek yağış etkinliği açısından çeşitli sınıflara ayırmıştır (Erinç, 1996).
33
Tablo 7: Erinç Metoduna Göre İklim Sınıflandırması
İm Sınıf Bitki Örtüsü
8’den küçük Tam Kurak Çöl
8 - 15 Kurak Çölümsü Step
15 - 23 Yarı Kurak Step
23 - 40 Yarı Nemli Park Görünümlü Orman
40 - 55 Nemli Nemli Orman
55’den büyük Çok Nemli Çok Nemli Orman
Erinç metodunu inceleme sahasına uyguladığımızda elde edilen sonuç 33,1 değeri ile “Yarı Nemli” sınıfıdır (Tablo 8). İndis sonuçlarına göre sahanın sadece 2 ay yarı kurak, geriye kalan 10 ay ise nemli iklimi yaşadığını görülüyor.
Tablo 8: Edremit Çayı Havzası, Erinç Metoduna Göre İklim Sınıflandırılması
Thornthwaite’in iklim sınıflandırması, yağış-buharlaşma ve sıcaklık- buharlaşma arasındaki ilişkiye dayanır. Thornthwaite’e göre yağışın buharlaşmadan fazla olduğu yerlerde toprak doymuş haldedir, bu yerlerde su fazlalığı vardır. O halde o yerin iklimi nemlidir. Bunun aksine, yağışların buharlaşmadan az olduğu yerlerde toprakta su birikememekte ve bu toprak bitkilerin ihtiyaç duyduğu suyu verememektedir. Bu gibi yerlerde su noksanlığı vardır, yani bu yerin iklimi kuraktır. Thornthwaite’in sınıflandırmasındaki iklim tipleri, işte bu iki uç arasında oynar.
135,6 Yağış (mm) 100,1 95,1 73,4 57,7 6,7 9,7
Kasım
26,6 57,6 104
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs
Ortalama Maksimum Sıcaklık (oC) 11,7 12,2 15,4 20,2 28,3 32,5 21,9 Aralık Yıllık 25,6 30,3 32,8
Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim
724,6 36,1 22 İm (İndis) 61,9 59,4 47,1 35,9 Yarı Nemli 55,3 33,1 İklim Sınıfı Çok Nemli Çok Nemli Nemli Yarı Nemli Yarı Nemli Yarı Nemli Yarı Kurak 23,9 22,1 22,3 25,1 31,2 Edremit Meteoroloji İstasyonu (1960-2016) Yarı Kurak 28,9 23,2 17,2 13,1 Yarı Nemli Yarı Nemli Nemli Çok Nemli 42,1
34
Edremit istasyonun su bilançosu, Thornthwaite yöntemine göre oluşturulmuştur. Edremit istasyonun su bilançosu ele alındığında, Kasım ayında yağışlar Potansiyel Evapotransprasyon’ dan fazla olmaya başlar ve bu aydan itibaren toprakta suyun birikmeye başladığı görülür. Kış aylarında, toprakta su fazlası söz konusu olur. Su fazlası Edremit istasyonunda Nisan ayına kadar devam eder. Sonuç olarak, Haziran ayı başlarından Ekim ayına kadar süren dönemde su noksanı bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Edremit istasyonunun iklim çeşidi, kurak-az nemli, Mezotermal, su noksanının yaz mevsiminde ve çok kuvvetli olduğu C1 B’1 s2 b’3’ tür.
Tablo 9: Edremit, Thornthwaite Su Bilanço Tablosu
Şekil 11: Edremit, Thornthwaite Su Bilanço Diyagramı
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Sıcaklık 7,3 7,9 10,2 14,6 19,8 24,4 27 26,6 22,5 17,2 12,3 9,1 16,6 Sıcaklık İndisi 1,77 1,89 2,86 4,96 7,92 11,03 12,78 12,42 9,55 6,49 3,72 2,39 77,78 Düzeltilmemiş PE 14 14,3 25 46 78 105 138 134 95 60 34 20 Düzeltilmiş PE 12 12 26 51 96 130 174 158 99 58 28 16 863 Yağış 100,1 95,1 73,4 57,7 36,1 22 6,7 9,7 26,6 57,6 104 135,6 724,6 Bir.Suy.Ayl.Değ. 0 0 0 0 -60,4 -39,6 0 0 0 0 89,9 10,1 Birikmiş Su 100 100 100 100 39,6 0 0 0 0 0 89,9 100 Gerçek Evapotrans. 12 12 26 51 96 57,3 7,3 3,7 19,6 46,9 28 16 375,5 Su Noksanı 0 0 0 0 0 72,8 166,7 154,4 79,4 11,1 0 0 484,4 Su Fazlası 79,8 68,4 36,3 5,6 0 0 0 0 0 0 0 94,7 284,9 Akış 63,5 65,9 51,1 28,3 14,1 7 3,5 1,7 0,8 0,4 0,2 47,3 283,7 Nemlilik Oranı 6,7 5,8 1,5 0,3 -0,8 -0,8 -0,9 -0,9 -0,8 -0,3 3,5 6,7 Meteorolojik Öğeler A Y L A R YILLIK
35 2.3. Hidrografik Özellikler
Edremit çayı havzasının hidrografik özelliklerini ArcGIS 10.3 Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) programının yardımıyla analiz edilmiş, elde edilen sayısal verilerce saha yorumlanmıştır. Edremit Çayı Havzası’nda dantritik drenaj tipi hâkim durumdadır.
2.3.1. Akarsular
Edremit Çayı ve kolları sahanın jeomorfolojik görünümünde etkili olan en önemli dış etkenlerden biridir. Edremit Çayı, Kambur Deresi, Edremit Deresi, Sinekboğazı Deresi, Maden Deresi, Dereli Deresi, Çamcı Deresi, Köprücük Deresi, Efekli Deresi ve Eybek Dere’lerinin birleşmesinden oluşur. Adı geçen çay ve derelerin yanında havzada, sürekli ve süreksiz çok sayıda akarsu mevcuttur.
Edremit Çayı, ilk kaynaklarını 1000 - 1200 metreler civarından alıp, 80 metrelere kadar kuzey-güney doğrultusunda bir akışa sahiptir. Edremit ilçesinin güneydoğusunda ani bir yön değişikliğine uğrayarak doğu-batı doğrultusunda akışa geçer. 30 metrelerden sonra ise kuzeydoğu-güneydoğu doğrultusunda akış gösteren akarsu, Edremit Körfezi’ ne dökülür. Edremit Çayı tamamiyle Edremit ilçesi sınırları içerisinde akış gösterir. Havza, Akdeniz rejimi olduğu için akarsu düzensizlik katsayısı yüksektir.
36
37 2.3.2. Havzanın Sayısal Analizi
Edremit Çayı’na ait sayısal veriler havzanın jeomorfolojik evriminin açıklanmasında yönlendirici ve belirleyicidir. Bu tip yaklaşımlardan yola çıkarak Edremit Çayı Havzası’nda çatallanma miktarı, drenaj yoğunluğu ve akarsu boyuna profili gibi hidrografik veriler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında değerlendirilerek analiz edilmiştir. ArcGIS 10.3 programları kullanılarak sayısal veriler elde edilmiştir. Bu veriler uygulamalı jeomorfoloji çalışmalarına destek vermekte ve havzaya ait modellemeler yapmaya yardımcı olmaktadır.
2.3.2.1. Havzanın Şekil Özelliği
Edremit Çayı Havzası, ArcGIS 10.3 CBS program yardımıyla çizilen toplam alt havza sayısı 8’ dir. İnceleme sahası toplam 115,5 km²’lik bir su toplama havzasına sahiptir. En az alana sahip alt havza Durdağı (3,8 km2
), en fazla alana sahip alt havza ise Dereli Havzası’dır (27,69 km2).
Şekil 13: Edremit Çayı Havzası Alt Havza Grafiği
Yolören Kadıköy Durdağı Yaylaönü Dereli Yaşyer Edremit Hacıaslan
Seri 1 5,55 12,1 3,8 6,85 27,69 10,39 22,26 27,16 0 5 10 15 20 25 30 A l a n ( km 2 )
38
39 2.3.2.2. Çatallanma Miktarı
Edremit Çayı’nın çatallanma miktarının hesaplanması için 1/25.000 ölçekli topoğrafya haritaları üzerindeki akarsu kollarının tamamı ArcGIS 10.3 ortamında sayısallaştırılmıştır. Daha sonra Strahler yöntemi kullanılarak yapılan değerlendirmeye göre 6 çatallanma evresi tespit edilmiştir.
Tablo 10: Edremit Çayı Çatallanma Evreleri
Çatallanma Sayısı Toplam Uzunluk (m)
1.Dizin 347 146.174 2.Dizin 78 73.155 3.Dizin 17 36.400 4.Dizin 5 21.516 5.Dizin 2 8.031 6.Dizin 1 12.359 Toplam 297,696
İnceleme sahasında çatallanma evresinde 6 dizinin yer alması havzanın orta büyüklükte olduğunu göstermektedir. 1.dizini oluşturan ilk kolların sayısı 347 olup, 2.dizini oluşturan kollar 78’dir. 1.dizin 2.dizine göre hemen hemen 5 kat daha fazladır. Bu da havzada, zirvelerden ve vadilerin üst kısımlardan doğan kaynakların fazlalığına işaret etmektedir. Bu durum sahada flüvyal aşındırmanın güçlü etkinliğini yansıtmaktadır. Havzada 2.3.4.5. dizinler düzenli bir şekilde birleşir. Havzada 6.Dizinde taşkın ve sel risklerinin en fazla olduğu alanlardır. Çatallanma evresindeki analizler sel ve taşkın riski taşıyan alanların tespiti açısından büyük önem taşır.
Tablo 11: Edremit Çayı, Sürekli ve Süreksiz Akarsuların Toplam Uzunlukları
Akarsular Uzunlukları (m)
Sürekli Akarsular 55.909
Süreksiz Akarsular 241.787
40
41 2.3.2.3. Akarsu Boyuna Profili
Bir akarsu mecrası boyunca kaynaktan ağıza kadar çıkarılan profile "akarsu boyuna