Jeolojik Yapı

Proje sahası ve çevresinde temeli Oligo-Miyosen yaşlı kireçtaşlarından oluşan Silvan Formasyonu oluşturmaktadır. Silvan Formasyonu çoğunlukla kireçtaşı, yer yer killi kireçtaşı, marn ve kiltaşı birimlerinden oluşmaktadır. Silvan Formasyonu üzerinde proje alanının da büyük bir kısmında mostra veren Üst-Miyosen-Pliyosen yaşlı Şelmo Formasyonu yer alır. Şelmo Formasyonu daha çok kil, kiltaşı, siltli kiltaşı, çamurtaşı, kumtaşı ve konglomera birimlerinden oluşmaktadır. Yer altı suyu yönünden verimsiz olan Şelmo Formasyonunun yaklaşık kalınlığı 150-700 m kadardır. Kuvaterner yaşlı genç alüvyon örtü, Batman Çayı boyunca geniş bir alanda görülür. İnceleme alanında, Batman çayı yataklarında oluşan alüvyon örtü, diğer akarsu yataklarına kıyasla geniş ve belirgin bir kalınlığa sahiptir (DSİ 2012).

İnceleme alanında vadiler ve plato alanları ana jeomorfolojik birimleri oluşturmaktadır. Batman Çayı’nın eski menderes yeniği sekileri ve yeni birikinti yelpazesi üzerine batman şehri kurulmuştur. Bu alandaki sekiler tamamen yerleşmeler tarafından işgal edildiği için ilk bakışta bunların ayrımı zordur. Bu sekilerin bir bölümünün İluh Deresi ve kolları tarafından oluşturulan birikinti yelpazesi tarafından örtülmüş olması sekilerin ayrımını daha da güçleştirmektedir. Bu yapı özelliği ile şehir, sekiler ve yelpaze üzerinde kurulmuştur. Batman nehrinin kuzey ve güneyinde 700-800 m yükseltileri arasında geniş düzlükler yer almaktadır. Güneydoğuda geniş ve

3. MATERYAL _

yönteminde En Alt Pliyosen yaşlı yüzeylere karşılık gelmektedir. Bu düzlüklerin şehrin doğusunda daha yüksek ve yarılmış olması, bu alanda yapıyı oluşturan Şelmo Formasyonu’nun üst seviyelerinde konglomeraların varlığına bağlıdır. Batman Çayı sekilerinin oluşumu geçmişte değişen tektonik rejim ve iklim değişikliklerine bağlıdır. Şöyle ki kaynağını Muş Dağları’ndan alan Batman Çayı, Üst Miyosen-Pliyosen boyunca Diyarbakır Havzası’nın doğu bölümünün dolmasında önemli rol üstlenmiştir. Kuzeyden güneye doğru konsekant bir şekilde akan Batman Çayı tektonik hareketlere bağlı olarak yükselen dağlık alanların alçak eşik alanlarına antesedans olarak gömülmüştür. Bu gömülme ile inceleme alanının yakın güneyinde yer alan Batman Barajı’nın yapıldığı alan bir klüz şeklinde oluşmuştur. Pliyosen başlarında Batman Çayı, Batman şehrinin kurulduğu alanda büyük bir menderes yaparak Dicle Nehri’ne bağlanmıştır. Raman Dağı’nın kuzeye doğru çarpılıp yükselmesiyle Batman Çayı sürekli olarak kuzeybatıya kaymıştır. Bu olayın dönemler halinde yaşanması bu alanda menderes yeniği sekilerini oluşturmuştur (Tonbul ve Sunkar 2008).

DSİ tarafından yapılan "Batman Çayı Islahı" çalışması kapsamında güzergâh boyunca açılan 22 adet araştırma çukuru verileri Çizelge 3.4.’de verilmiştir.

Çizelge 3.1. Batman Çayı güzergahı boyunca açılan araştırma çukuru logları

AÇ-1 3.00 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-3.00 m arasında bloklu-çakıllı-kum gözlenmiştir. Çakıllar orta iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-2 2.70 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.70 m arasında bloklu-çakıllı-kum gözlenmiştir. Çakıllar orta iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-3 2.80 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-0.30 m bitkisel toprak, 0.30-1.30 m arasında sarımsı kahverengi renkli çakıllı-siltli-kil gözlenmiş,

AÇ-4 2.50 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-0.30 m bitkisel toprak, 0.30-1.00 m arasında az çakıllı kil gözlenmiştir. 1.00-2.50 m arasında bloklu çakıllı kum geçilmiştir.

AÇ-5 2.5 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.50 m arasında bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar orta iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-6 2.70 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.70 m arasında bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar orta iri,yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-7 3.00 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-0.30 m bitkisel toprak, 0.30-1.00 m arasında kumlu-kil gözlenmiş, 1.00-3.00 m arasında bloklu çakıllı kum geçilmiştir.

AÇ-8 2.80 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-0.70 m kumlu çakıllı kil, 0.70-2.80 m arasında bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar orta-iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-9 3.00 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-3.00 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar, iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-10 3.00 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-3.00 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar orta-iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-11 2.80 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.80 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar yarı yuvarlak-yuvarlaktır

AÇ-12 3.50 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-3.50 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-13 3.50 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-0.20 m bitkisel toprak, 0.20-2.00 m arasında sarımsı kahverengi renkli, siltli-killi çakıllı kum gözlenmiştir.

AÇ-14 2.50 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.50 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar, orta-iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-15 3.50 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-3.50 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar, iri, yarı yuvarlak-yuvarlaktır.

AÇ-16 2.50 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.50 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar orta iri, yarı yuvarlak yuvarlaktır.

AÇ-17 2.80 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-0.30 m bitkisel toprak, 0.30-0.80m az killi bloklu çakıllı kum gözlenmiş, 0.80-2.80m arası bloklu çakıllı kum gözlenmiştir.

AÇ-18 2.80 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.80 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar orta iri, yarı yuvarlak yuvarlaktır.

AÇ-19 2.70 m derinliğinde açılmıştır. 0.00-2.70 m bloklu çakıllı kum gözlenmiştir. Çakıllar orta iri, yarı yuvarlak yuvarlaktır.

3. MATERYAL _

Batman Çayı’nın alüvyon kalınlığı ortalama 5 m’yi bulmaktadır. Alüvyon tabakasının hemen altında bulunan Şelmo Formasyonunun killi, siltli ve kumlu yapıda olması birimin geçirimsiz-yarı geçirimli olmasına neden olmuştur. Bu formasyon nedeniyle sızma yapamayan taşkının debi miktarında azalma olmamaktadır. Yayvan bir yatak boyunca menderesler çizerek uzanan Batman Çayı, taşkın anında geniş bir en kesit boyunca yayılım göstermektedir.