Jeolojik ve Topoğrafik Durum

Yenice YHGS, Kuaterner’den Mezozoik’e kadarki zaman dilimi içerisinde gelişim gösteren farklı jeolojik yapılardan oluşmuştur (Harita 2.2). Mezozoik yaşının Üst Jura yaşındaki bu formasyon vadinin üst kısmında tamamen kalker ve dolomitik kalker anakayadan oluşan kalkerli ve karstik özellikte çukurluklu ve engebeli bir araziye sahiptir (Alataş, 2006).

Çalışma alanının bulunduğu Batı Pontidler'de Kuzey Anadolu Fayı’nın kuzeyinde Prekambriyen yaşlı metamorfik kayaçların oluşturduğu “Yedigöller formasyonu” ile granit türü kayaçların oluşturduğu “Bolu granitoyidi” görülür. Bunların üzerinde Orta Ordovisiyen-Alt Devoniyen yaşlı şeyi, kumtaşı ve kireçtaşından oluşan “Ereğli formasyonu”, Orta Devoniyen-Alt Karbonifer yaşlı kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı ve dolomitlerden oluşan “Yılanlı formasyonu” yer alır. Zonguldak havzasında Yılanlı formasyonu üzerinde gözlenen Alt Kretase yaşlı Kilimli formasyonuna ait glokonili kumtaşı, kiltaşı ve kireçtaşından oluşan Sapça üyesi ile marndan oluşan Tasmaca üyesi

25

bulunmaktadır. Kilimli formasyonu ve ona ait Velibey üyesi çalışma alanında izlenmez. Ulus havzasında ise yine Alt Kretase yaşlı kumtaşı, şeyi, konglomera, kireçtaşı ve değişik türden bloklar içeren Ulus formasyonu bulunur. Üst Kretase volkanojenik kumtaşı, tüf, aglomera, andezit ve bazaltlardan oluşan “Yemişliçay formasyonu” ile bazalt-andezitten oluşan Çangaza volkanit üyesi ile temsil edilir. Üst Kampaniyen-Alt Eosen, yarı pelajik kireçtaşı, şeyi, kalkarenit kumtaşı ve konglomeradan oluşan “Akveren formasyonu” ve onunla tektonik ilişkisi olan bloklu filiş karakterindeki “Abant formasyonu” ile temsil edilir. Bölgede Alt-Orta Eosen yaşlı, farklı iki çökelme havzasını yansıtan birimler vardır. Bunlar havzada Çaycuma formasyonu ve Yığılca formasyonları türbiditik kırıntılı ve volkanoklastik kayaçlardan oluşur. Safranbolu formasyonu ise sığ denizel kireçtaşı ve marn içerir. Orta Eosen'e kadar devam eden sıkışma tektoniği rejiminin etkileri çalışma alanında kıvrımlanmalar şeklinde kendini göstermektedir. Çok sınırlı alanlarda da Kuzey Anadolu Fayı'nın etkilerini görmek mümkündür (Anonim, 2012b).

Yenice YHGS'nda Paleozoik, Mesozoik ve Senozoyik yaşlı jeolojik birimler izlenir. Ancak bunlardan iki tanesi alanda çok geniş yayılımlar sunmaktadır. Alanın batıdan doğuya yarıdan fazlasını Prekambriyen yaşlı granitoyid (Bolu Granitoyidi) oluştururken geri kalan alanın doğusunu Alt Kretase yaşlı şeyl, kiltaşı marn, kireçtaşı kumtaşı, konglomera vb. sedimenter kayaçlar (Ulus formasyonu) oluşturmaktadır (MTA, 2002).

26

Harita 2.2.Yenice YHGS ve çevresi genel jeoloji haritası Yenice YHGS

27

Yenice YHGS’nde jeolojik birimlerin stratigrafik dizilimleri ve litolojik özellikleri yaşlıdan gence doğru aşağıda verilmiştir. Yenice YHGS’na ait genelleştirilmiş stratigrafik sütun kesit Şekil 2.1’de verilmiştir (Alan ve Aksay, 2002).

Stratigrafi

Prekambriyen

Bolu Granitoyidi (PEb)

“Granodiyorit, tonalit, granit, gabro gibi plütonik kayaçlarla, bunları dayklar şeklinde kesen lamprofil ve aplitlerden oluşan birim”, “Bolu granitoyidi” olarak adlandırılmıştır (Alan ve Aksay, 2002). Birimdeki tonalit, granodiyorit ve granit bileşimindeki plütonlar tipik olarak granofırik doku gösteren, dokusal olarak sığ koşullarda kristallenmiş intrüziflerin özelliklerini taşır. Yerleşme derinlikleri 5 km’den sığ, 2 km’den daha derindir. Bölgede Devrek-Yenice karayolunda mostralar iyi gözlenir.

Bazı kesimlerde Paleozoyik yaşlı birimlerin sınırlandırdığı “Bolu granitoyidi” ve iç içe bulunduğu “Yedigöller formasyonu”, üzerine gelen “Alt Ordovisiyen yaşlı Kurtköy formasyonunun” özellikle alt düzeylerindeki kırıntılılara malzeme vermiştir. Bu özelliği birimin Ordovisiyen’den yaşlı olduğunu yansıtır. Granitik sokulumların majör ve iz element ile izotop jeokimyasal özellikleri, bunların bir ölçüde “kirlenmiş yay magmatizması ürünü” olduklarını göstermektedir.

28

Şekil 2.1. Yenice YHGS ve çevresi genelleştirilmiş stratigrafik sütun kesit Ereğli Formasyonu (ODe)

Şeyl, kumtaşı ve kireçtaşlarından oluşan birim, alttan üste doğru “yeşilimsi gri renkli, ince tabakalı, laminalı şeyl ile seyrek gri renkli, ince-orta tabakalı kumtaşı ardalanması”; “koyu gri, siyah renkli şeyl ve seyrek kumtaşı ile aynı renkte, kireçtaşı

29

mercekleri” ve “yeşilimsi gri renkli, ince tabakalı, laminalı, şeyl ve seyrek kumtaşı ardalanması” şeklinde üç bölümden oluşur. Prekambriyen yaşlı birimler üzerinde diskordan olan birimin kalınlığı yaklaşık 50-200 m kadardır. Birimin yaşı içerdiği fosillere göre “Orta Ordovisiyen-Alt Devoniyen’dir” (Alan ve Aksay, 2002; Sevin ve Aksay, 2002).

Yılanlı Formasyonu (DCy)

Kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı ve dolomitten oluşan birim “Yılanlı formasyonu” olarak adlandırılmıştır. Birim, altta şeyl, silttaşı ve yumrulu kireçtaşı ardalanmasıyla başlar. Üste doğru gri-siyah renkli, laminalı, orta-kalm tabakalı kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı ve dolomit ardalanması şeklinde devam etmektedir. Birimin alt seviyelerindeki şeyl, silttaşı ve yumrulu kireçtaşlarından oluşan bölümün kalınlığı 70-100 m arasında olup; yaşı fosillere göre Orta-Üst Devoniyen-Alt Karbonifer’dir.

Birimin alt bölümleri “şelf-yamaç”, üst bölümleri “şelf ortamını” temsil eder. Kretase

Ulus Formasyonu (Ku)

Şeyl, kiltaşı, marn, kireçtaşı gibi yerinde çökelmiş sedimanlarla kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve konglomera gibi türbiditik çökellerin ardalanmasından oluşan ve çeşitli olistolitler içeren birim, “Ulus formasyonu” olarak adlandırılmıştır. Ulus formasyonunun iki farklı üyesi bulunmaktadır. Ulus formasyonu içindeki kireçtaşı “Sunduk üyesi”, konglomeralar ise “Ahmetusta üyesi” olarak tanımlanır.

Birim, genellikle kumlu kireçtaşı ara tabakalı, grimsi yeşil, gri ve siyah renkli kumtaşı, şeyl, marn ve konglomeralardan oluşur. Yer yer bol kireçtaşı, daha az oranda mermer, granit, volkanit ve metamorfik kaya blokları kapsar. Kumtaşları tabaka altı yapıları, derecelenme, paralel ve konvolüt laminalanma gösterir. Birimin kütle akma mekanizmalarıyla veya gravite ile yer değiştirme yoluyla yamaç-yamaçaltı ortamlara yerleşen ve kireçtaşı megabreşleri veya olistolitleri denilen ara seviyeleri Sunduk üyesi

30

olarak; polijenik konglomeradan ibaret, daha yaşlı birimlerden çakıllar taşıyan bölümü ise Ahmetusta üyesi olarak belirlenmiştir (Alan ve Aksoy, 2002).

Ahmetusta Üyesi (Kua)

Ahmetusta çakıltaşı üyesi değişik kökenli çakıl taşlarından oluşan nadir kumtaşı kiltaşı ara seviyelerinden meydana gelmektedir. Çoğunluk polijenik konglomeradan oluşmaktadır. Yersel olarak monojenik konglomera düzeyleri ve içlerinde çok sayıda kireçtaşı olistolitleri yer almaktadır. Çimentolanma çoğu yerde çok iyi gelişmiştir. Genellikle karbonatlı yer yer silisli bir çimentolanma mevcuttur. Ulus formasyonu, içerisinde ara seviye halindeki konglomeralar, gri, sarı, kahverengimsi sarı renklerde, orta kalın katmanlı masif görünümlüdür. Çakılları iyi yuvarlaklanmış olan birim kötü boylanmalıdır. Şeyl ve kiltaşları konglomeratik seviyeler içersinde ara seviyeler olarak veya konglomera seviyelerinin tavan ve tabanlarında daha kalın ara seviyeler olarak bulunmaktadır. Konglomera ara seviyeleri olarak yer alan killi seviyeler daha sonra meydana gelen deformasyon nedeniyle yer yer yapraklanma kazanmıştır (Yergök vd., 1987). Konglomeralar genellikle çok tür bileşenli olup yer yer tek tür bileşenli (Jura, Devoniyen kireçtaşları gibi) olanları da vardır. Çimento karbonat veya silistir. Kalınlık yaklaşık 250-300 m kadardır. Stratigrafik konumuna göre Alt Kretase yaşlı kabul edilen birim, yamaçta gelişmiş moloz akma çökelleridir (Alan ve Aksay, 2002). Sunduk Üyesi (Kus)

Kireçtaşından oluşan birim bu çalışmada “üye mertebesinde” adlandırılmıştır. Gri, bej renkli, orta-kalın katmanlı ve masif görünümlü kireçtaşları “İnaltı formasyonundan” oluşmuş olup, platformdan kütle akması yoluyla ve/veya bloklar halinde “Ulus formasyonu” içine taşınarak yeniden çökelmiş kayaları temsil eder. Bu kireçtaşının tane ve çamur akması yoluyla çökelmiş olanları, Ulus formasyonunun kırıntılılarıyla uyumlu olup birimin yaşı “İnaltı formasyonunun orta-üst kesiminin yaşı” ve “Ulus formasyonunun yaşı” ile eşdeğerdir.

İnaltı formasyonu ile yanal ve düşey olarak geçişli olan Ulus formasyonu, daha yaşlı kaya birimlerini uyumsuz olarak üzerler. Yemişliçay ve daha genç birimler tarafından uyumsuz olarak örtülür.

31

Ulus formasyonunun bölgedeki kalınlığının 1000 m’den fazla olduğu tahmin edilmektedir. Birim, stratigrafik konumda değerlendirilerek Alt Kretase yaşta kabul edilmiştir. Birim yamaç ve yamaç altı-havza çökelleriyle temsil edilmiştir.

Üst Kampaniyen – Alt Eosen Akveren Formasyonu (KTa)

Birim, altta kumlu karbonatlar, üste doğru killi kireçtaşları, resifal kireçtaşları, çamurtaşları, marnlı türbiditler ve volkanitlerden meydana gelmiştir. Volkanitler bu çalışmada Çangaza volkanit üyesi, üst düzeylerdeki resifal kireçtaşlarıda Sermi kireçtaşı üyesi olarak incelenmiştir. Ancak Sermi kireçtaşı üyesi çalışma alanında mostra vermemektedir.

Akveren formasyonunda sarı, beyaz, grimsi yeşil kısmen de kırmızı renkler hakimdir. İnce-orta-kalın katmanlı olup nadiren masif görünümündedir. Kumtaşı kırıntılı kireçtaşı ile başlayan birim, üste doğru killi kireçtaşı-marn çoğunlukta olmak üzere kiltaşı-silttaşı ardalanmalı olarak devam etmekte ve istif içerisinde kısmen türbidit akıntıları ile oluşan çökeller gözlenmektedir.

Tektonik

Bölgede Neotetis Okyanusu'nun yakınsaması ile kuzeye dalma-batma yani sıkışma rejimi başlamış ve buna bağlı olarak da, alanda ada yayı ürünleri gelişmiştir. Üst Kretase’de başlayan sıkışma rejimi Orta Eosen sonlarına doğru devam etmiştir. Bölgede sıkışma rejimine bağlı olarak büyük ekaylardan ziyade kuzey doğu-güneybatı istikametli kıvrımlanmalar gözlenmektedir. Bölgedeki en önemli doğrultu atımlı fay Kuzey Anadolu Fay Zonu’dur. Bölgede örgülü bir zon halinde gözlenen fay zonunun ortalama doğrultusu K70°D’dur. Kuzey Anadolu Fayı'nın gelişimine bağlı olarak oluşmuş doğrultu atımlı fayları bölgenin güneyinde gözlemlemek mümkündür. Yenice YHGS ve çevresine ait diri fay haritası Harita 2.3’te verilmiştir.

32

Harita 2.3.Yenice YHGS ve çevresine ait diri fay haritası

Yenice YHGS’nın yer aldığı Yenice İlçesi, oldukça engebeli ve dağlık bir yapıya sahiptir. Bölgede bulunan dağlar, Bolu ve Köroğlu Dağları’nın uzantıları şeklindedir. Yenice YHGS’nda Doksan Dere ve civarı 290 m-600 m kot ile alanın en düşük seviyeli bölgesini oluştururken; inceleme alanının doğu-güneydoğu bölgesi 1000 m-1770 m kot değeriyle en yüksek noktasını oluştururlar. Bölgedeki önemli topoğrafik yükseltileri oluşturan tepelerden bazıları Kayadibi Tepesi (1726 m), Karacapınar Tepesi (1650 m), Yassıyurt Tepesi (1620 m), Gelintaş Tepesi (1700 m), Otluca Tepesi

Yenice YHGS

33

(1328 m), Pelitli Tepesi (1271 m), Kayadibi Tepesi (1403 m), Kıyancık Tepesi (1341 m) olarak sayılabilir.

Yenice YHGS’na ait CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) ortamında hazırlanmış olan Sayısal Yükseklik Modeli Harita 2.4’de verilmiştir.

Yenice YHGS oldukça dik, eğimli ve sarp bir topoğrafyaya sahiptir. Yenice YHGS için CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) ortamında yapılan eğim analizine göre, az eğimli alanlar (0-5°) genellikle Yenice YHGS içinde iyi gelişmiş olan drenaj ağı (dere yatakları) çevresinde gelişmiştir. Dere yataklarından uzaklaştıkça ise eğim aniden artarak 20°-30° ile 30° üzerine çıkmaktadır. Alanın büyük bir kesiminde eğimler 20°- 30° ile 30° üzerinde iken güneydoğu kesimlerinde yer yer eğimi 5°-15°’ olan alanlar görmek mümkündür. Yenice YHGS için CBS ortamında hazırlanmış olan Eğim Analizi Haritası; Harita 2.5’de verilmiştir.

Yenice YHGS içinde oldukça gelişmiş olan drenaj ağı dolayısıyla, farklı uzunluk, derinlik ve lokasyonlarda birçok vadi yer almakta olup; alanın bakı analizinde her yöne doğru yüzeylenmelerin bulunduğu söylenebilir. Alanına ait CBS ortamında hazırlanmış olan Bakı Analizi Haritası, Harita 2.6’da verilmiştir.

Yenice YHGS’nın büyük bir kesiminde hâkim olan plutonik granitoyidler, jeomorfolojik olarak sivri doruklu sarp Paleotektonik-Alpin orojenik kuşak içinde kıvrımlı dağları oluşturmaktadır. Alanın doğu kesiminde hâkim olan kırıntılı ve karbonatlı kayaçlar ise, jeomorfolojik olarak daha dar, yuvarlak ve yassı doruklu topoğrafyayı oluşturmaktadır. Alan içindeki Sinekliağzı Tepe, Yassıyurt Tepe, Kabakdoruk Tepe, Karacapınar Tepe ve Kayadibi Tepe dağ silsilesi ile çalışma alanının kuzeydoğu-doğu sınırını oluşturan kanyon (Şeker Kanyonu) yapısı alanın jeomorfolojik zenginliğidir.

34

Harita 2.4.Yenice YHGS’na ait sayısal yükseklik modeli haritası

Harita 2.5.Yenice YHGS’na ait eğim analizi haritası

35

Harita 2.6.Yenice YHGS’na ait bakı analizi haritası