Arş. Gör. Tuğçe Karataş Çukurova Üniversitesi
tkaratas@cu.edu.tr
Özet
Bu araştırmanın amacı, öğretmen adaylarının etik ve öğretmenlerin sahip olması gereken mesleki etik davranışlar hakkındaki görüşlerini belirlemektir. Bu amaçla 2015-2016 eğitim-öğretim döneminde pedagojik formasyon sertifika programına kayıtlı olan öğretmen adaylarından kolay ulaşılabilir durum örneklemesi yolu ile öğretmenlik atamasına esas olan alanlar içerisinden fizik (f:18), kimya (f:25), sağlık/sağlık hizmetleri (f:45), Türk dili ve edebiyatı (f:23) ile din kültürü ve ahlak bilgisi (f:29) bölümlerinden toplam 140 öğretmen adayı araştırmaya dahil edilmiştir. Nitel bir çalışma olan bu araştırmada, öğretmen adaylarının görüşlerini belirleyebilmek için açık uçlu sorulardan oluşan yazılı görüş formundan yararlanılmıştır. Elde edilen bulguların analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda öğretmen adaylarının etik kavramı ile kural, doğruluk-yanlışlık, saygı, ahlak, dürüstlük, evrensellik, mesleki sorumluluk, vicdanlı olmak, topluma uygunluk ve adalet kavramlarını ilişkilendirdikleri görülmüştür. Öğretmenlikte olması gereken etik davranışları daha çok kişisel özelliklerle özdeşleştiren katılımcıların öğrencilik ve çalışma hayatlarında en sık karşılaştıkları etik dışı olaylar ayrımcılık ile ilgili olmuştur. Ayrıca öğretmen adayları etik davranışların geliştirilmesine yönelik önerilerde bulunmuşlardır.
Anahtar Sözcükler: Etik, öğretmen adayları, mesleki etik.
INVESTIGATION OF PROSPECTIVE TEACHER'S VIEWS ON ETHICS
AND PROFESSIONAL ETHICS
Abstract
This research aims to identify prospective teachers’ views regarding the ethical and professional ethical behaviors that teachers should possess. This study hosts a total of 140 prospective teachers who are enrolled in pedagogical formation certificate program during the academic year of 2015 and 2016 and who are from different majors that are subjected to teachers’ assignment such as physics (f:18), chemistry (f:25), and health / health services (f:45), Turkish language and literature (f:23) and religious culture and ethics (f:29). The participants were chosen through convenient sampling method. Being a quantitative study, the study used a written opinion form consisting of open-ended questions in order to determine prospective teachers’ views. Content analysis was utilized in data analysis. Analyses have revealed that prospective teachers correlate ethics with the concepts of rule, rightness-wrongness, respect, morality, honesty, universality, professional responsibility, conscientiousness, decency and justice. It has been noted that prospective teachers mostly associate the ethical behaviors that teachers should possess with personal traits. The most frequent unethical events they have encountered in their student and working lives have been determined to mostly relate to discrimination. Besides, several recommendations have been presented by prospective teachers for the development of ethical behaviors.
Journal of Research in Education and Teaching
Aralık 2016 Cilt:5 Özel Sayı Makale No: 12 ISSN: 2146-9199
GİRİŞEtik, bireylerin doğruyu veya yanlışı bulmasına aracılık eden bir kavramdır. Bireylerin yaptığı tüm davranışlar toplumsal, kurumsal ve bireysel anlamda kabul edilebilir davranışlar olmalıdır (Okay ve Okay, 2005). Etik bu davranışları ve davranış kurallarını ahlaki açıdan incelemektedir (Örs, 2010).
İnsanların yaptığı her faaliyette ahlaki boyutun olmasından dolayı ahlakla ilgili çeşitli tartışmalar antik çağlardan günümüze kadar süregelmiştir. Etik ve ahlak arasındaki ilişki alanyazında çeşitli kaynaklarda detaylı olarak yer almaktadır. Ancak yine de etik ve ahlak arasındaki farklılıkların birbirinden kolay ayırt edilebilmesi biraz zor olmaktadır. Bu durumun sebebi ise yabancı kaynaklarda yer alan açıklamaların kendi alanyazınımıza aktarımında oluşturduğu sıkıntıdır. Yabancı kaynaklar ahlaki boyutta olan konuları açıklarken objektif yaklaşım sergileme gayreti içerisindedir (Erdemir, 2012). Bu nedenle davranışların bir standardı olması gerektiği düşünülmektedir.
Davranış standartları, insanların gerçek davranışları anlamına gelmektedir. İnsanlar genel anlamda kabul edilen davranış standartlarını çoğu zaman göz ardı etmeye meyillidirler. Ancak bir birey sıklıkla yalan söylese bile toplumsal anlamda dürüst olmayı savunmak için çocuklarına yalan söylemenin kötü veya yanlış olduğunu öğreterek dürüst olmanın bir davranış standardı olmasını sağlayabilir. Bu durumda etik kavramı önem kazanır. Çünkü etik insanların davranış standartlarını belirler. Yani teorik açıdan iyi ölçütünün belirlenmesinde etik, bu ölçütlerin uygulanmasında ise ahlak rol oynamaktadır (Karakoç, 2012).
Henüz okula başlamamış olan çocuklar ahlaki gelişimlerini tamamlarken ailesindeki ve çevresindeki bireyleri model olarak seçer. Okula başlayan çocuklar ise daha çok öğretmeni örnek alır (Yörükoğlu, 1986, Akt. Özen, 2011). Bu nedenle öğretmenlerin etik ve ahlak konusunda belli bir yeterliliğe sahip olması ve örnek davranışlar sergilemesi beklenmektedir. Bu durum aynı zamanda bazı kurallara uymayı gerektirmektedir.
Bir mesleğin üyesi olan kişilerin uyması gereken kurallar bulunmaktadır. Bu kuralların belirlenmesinde meslek etiği etkilidir. Ayrıca meslek etiği o alandaki istendik davranışların bütünü olarak da tanımlanabilir. Meslek etiği sayesinde meslek üyelerinin etiğe aykırı davranışlarda bulunmalarının önüne geçilmektedir. Her mesleğe özgü olarak belirlenen mesleki etik kodlar genel olarak ahlaki ilkelerle de bağdaşmaktadır (Erden, 2014).
Meslek etiğinin geliştirilmesinde ve korunmasında meslek üyeleri dışında meslek örgütleri ve meslek üyelerinin eğitim aldıkları kurumlar da etkilidir (Gözütok, 1999). Öğretmenler mesleğe başlamadan önce “öğretmen andı” sayesinde öğretmenliğe ilişkin etik kurallar hakkında bilgi sahibi olabilmektedirler (Aydın, 2015).
Öğretmenlik meslek etiği araştırmacılar tarafından son zamanlarda çok araştırılan konulardan birisi haline gelmiştir. Bu nedenle alanyazında öğretmenlerin mesleki etiğe uyma düzeylerini inceleyen araştırmaları görmek mümkündür. (Gözütok, 1999; Öztürk, 2010; Pelit ve Güçer,2006). Bu kapsamda bazı çalışmalarda da daha çok nicel araştırma yöntemleri tercih edilmiş ve ölçme araçlarından yararlanılmıştır (Altınkurt ve Yılmaz, 2011; Gündüz ve Coşkun, 2012; Obuz, 2009; Pelit ve Güçer, 2006; Yılmaz ve Altınkurt, 2009). Alanyazında nitel araştırma yöntemlerinin de kullanıldığı çalışmalar bulunmaktadır ancak sayıca azdır (Erdem ve Şimşek, 2013; Öztürk, 2010; Tunca, Şahin, Oğuz ve Güner Bahar, 2015). Gerek öğretmen adaylarının etik ve mesleki etik hakkındaki görüşlerini daha detaylı incelemek gerekse de alanyazına yeni katkılar sağlayabilmek adına yapılan bu çalışmanın günümüzde son zamanlarda önemi artan etik konusuna yönelik farkındalık oluşturulmasında etkili olacağı düşünülmektedir. Ayrıca farklı meslek gruplarında aktif olarak çalışan veya son sınıfta okuyan öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine başlamadan önce etik ve meslek etiği hakkındaki görüşlerinin belirlenmesinin bir ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Çünkü Altınkurt ve Yılmaz’a (2011) göre öğretmen adaylarının etik ve mesleki etik algılarının oluşmasında eğitim kurumlarında sürekli olarak gözlemledikleri öğretmenler çok önemli bir yere sahiptir. Öğretmenlerinden gördükleri etik ve etik olmayan davranışlar mesleğe yeni adım atacak olan öğretmen adayları için meslek hayatları boyunca etkili olacaktır. Özellikle öğretmenliğe yeni başlayan kişilerde etik ikilem sorunları fazlaca olabilmektedir. Bu bağlamdan hareketle bu araştırmada, mesleğe hazırlık aşamasında olan farklı bölüm mezunu öğretmen adaylarının etik ve mesleki etik
Journal of Research in Education and Teaching
Aralık 2016 Cilt:5 Özel Sayı Makale No: 12 ISSN: 2146-9199
• Etik kavramı öğretmen adaylarına ne ifade etmektedir?• Öğretmen adaylarına göre bir öğretmenin sahip olması gereken etik davranışlar nelerdir?
• Öğretmen adaylarının öğrencilikte veya çalışma hayatlarında karşılaştıkları etik dışı olaylar nelerdir? • Öğretmen adaylarının etik davranışların geliştirilmesine yönelik önerileri nelerdir?
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, katılımcılar, veri toplama aracı ve verilerin analizi başlıklarına yer verilmiştir. Araştırmanın Modeli
Öğretmen adaylarının etik ve öğretmenlik meslek etiği hakkındaki görüşlerini belirlemek amacıyla yapılan bu araştırma nitel araştırma desenlerinden biri olan olgubilim deseni ile gerçekleştirilmiştir. Olgubilim deseni farkında olduğumuz ancak derin bilgiye sahip olmadığımız alanlarda tam anlamını kavrayamadığımız olguları derinlemesine araştırmayı amaçlayan bir araştırma zemini oluşturur (Yıldırım ve Şimşek, 2013).
Katılımcılar
Bu araştırmanın katılımcılarını 2015-2016 eğitim-öğretim döneminde pedagojik formasyon sertifika programına kayıtlı olan farklı bölümlerdeki öğretmen adaylarından kolay ulaşılabilir durum örneklemesi yolu ile sayısal bölümlerden mezun veya son sınıfta okuyan 85, sözel bölümlerden mezun veya son sınıfta okuyan 55 olmak üzere toplam 140 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Katılımcıların demografik özelliklerine ilişkin veriler Tablo 1’de sunulmuştur.
Tablo 1: Katılımcıların Demografik Özellikleri
Değişkenler Alt Değişkenler Frekans ( f ) Yüzde ( % )
21-25 89 63,6 26-30 29 20,7 31-35 13 9,3 Yaş 36-40 9 6,4 Kadın 100 71,4 Cinsiyet Erkek 40 28,6 Yüksekokul 5 3,6 Lisans 124 88,6 Yüksek lisans 11 7,9 Öğrenim durumu Doktora 0 0 Fizik 18 12,9 Kimya 25 17,9 Türk Dili ve Edebiyatı 23 32,1
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 29 16,4
Branş
Sağlık/Sağlık Hizmetleri 45 20,7
Toplam 140 100
Tablo 1’den de görüldüğü üzere katılımcıların büyük bir kısmı (%63,6) 21-25 yaş aralığındadır. 36-40 yaş aralığında olan katılımcıların sayısı ise en düşük (% 6,4) orana sahiptir. Cinsiyet olarak katılımcıların %71,4’ü kadın, %28,6’sı erkektir. Öğrenim durumu açısından ise katılımcıların daha çok lisans düzeyinde oldukları görülmektedir (%88,6). Katılımcıların branşları ise öğretmenlik atamasına esas olan alanlar içerisinden sayısal bölümler olarak fizik (f:18), kimya (f:25), sağlık/sağlık hizmetleri bölümleri (f:45); sözel bölümler olarak ise Türk dili ve edebiyatı (f:23) ile din kültürü ve ahlak bilgisi (f:29) bölümleridir. Katılımcılar arasından 23 öğretmen adayı kamuda, 23 öğretmen adayı ise özel sektörde farklı meslek grupları içerisinde (infaz koruma memuru, polis, mühendis, laboratuvar sorumlusu, yönetici, ebe, hemşire, fizyoterapist, depo sevk amiri, iş güvenliği uzmanı, müşteri temsilcisi, danışman, araştırma görevlisi, terzi) olmak üzere toplam 46 katılımcı çalışmakta olup, geriye kalan 94 katılımcı herhangi bir yerde çalışmadığını belirtmiştir.
Journal of Research in Education and Teaching
Aralık 2016 Cilt:5 Özel Sayı Makale No: 12 ISSN: 2146-9199
Veri Toplama AraçlarıAraştırma daha detaylı veri toplanmasını sağlamak amacıyla nitel bir çalışma olarak tasarlanmıştır. Veri toplama aracı olarak ise doğru, yanlış veya standart cevap verme olasılığını en aza indirip, öğretmen adaylarının görüşlerini daha rahatça ifade edilebilmelerine olanak tanımak için yazılı görüş formları hazırlanmıştır. Yazılı görüş formlarının hazırlanması sürecinde araştırmanın alt amaçları doğrultusunda ilgili alanyazın incelemesi yapılarak sorular oluşturulmuş ve uzman görüşüne sunulmuştur. Uzman görüşleri doğrultusunda son halini alan yazılı görüş formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öğretmen adaylarının cinsiyet, yaş, öğrenim durumu ve çalışma durumunu içeren demografik sorular yer almaktadır. İkinci bölümde ise öğretmen adaylarının etik ve mesleki etik hakkındaki görüşlerini ortaya çıkarmak amacıyla açık uçlu sorulara yer verilmiştir.
Araştırmanın verileri 2015-2016 eğitim-öğretim döneminde toplanmıştır. Araştırma öncesinde araştırma hakkında bilgilendirilen ve daha sonra yazılı görüş formu dağıtılan öğretmen adaylarına görüşlerini yazılı olarak ifade etmeleri için yeterli süre tanınmıştır. Veri toplama işlemi ardından yetersiz veya geçersiz olacak şekilde doldurulan yazılı görüş formları elenerek toplamda 114 öğretmen adayına ait olan formlar içerik analizi yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir.
Veri Analizi
Öğretmen adaylarından elde edilen veriler ilk olarak herhangi bir veri kaybı olmadan bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Her bir öğretmen adayına ait yazılı görüş formları K1, K2, … olarak kodlanmıştır. Elde edilen verilerin analizinde Nvivo programından yararlanılarak içerik analizi yapılmıştır. Verilerin analizinde önce alt kategoriler oluşturulmuş, ardından benzer alt kategoriler bir araya getirilerek kategoriler belirlenmiştir. Oluşan kategoriler ve alt kategoriler tablolar ve şekiller aracılığı ile sunulmuştur. Araştırmanın analizinin geçerlik ve güvenirliğinin sağlanması için diğer araştırmacı tarafından da yeniden kodlama yapılmıştır. Ayrıca kategoriler ve alt kategorilerde öğretmen adaylarından birebir alıntılara da yer verilmiştir.
BULGULAR
Bu başlık içerisinde katılımcıların etik kavramına ilişkin görüşlerinden, öğretmenlerin sahip olması gereken mesleki etik davranışlara yönelik görüşlerinden, öğretmen adaylarının karşılaştıkları etik dışı olaylardan ve etik davranışların geliştirilmesine yönelik önerilerinden yola çıkılarak elde edilen bulgulara yer verilmiştir.
Öğretmen Adaylarının Etik Kavramına Yönelik Görüşleri
Bu bölümde öğretmen adaylarına etik kavramının kendilerine ne ifade ettiğinin sorulması sonucunda alınan yanıtlar doğrultusunda elde edilen bulgular sunulmuştur. Öğretmen adaylarının görüşleri doğrultusunda oluşturulan kategori ve alt kategorilere ilişkin frekans değerleri Tablo1’de yer almaktadır. (Alıntılarda katılımcıların branşlarına da yer verilmiştir. TDE: Türk Dili ve Edebiyatı, DKAB: Din kültürü ve ahlak bilgisi vb.) Tablo 1: Öğretmen Adaylarının Etik Kavramına Yönelik Görüşleri
Kategoriler Alt kategoriler f
Kural Ahlaki kurallar 17
Mesleki kurallar 12 39
Toplumsal kurallar 10
Doğruluk-yanlışlık Toplumsal açıdan 9
Bireysel açıdan 3 16
Mesleki açıdan 3
Evrensel açıdan 1
Saygı Bireyler arası saygı 12 14
(Tablo 1’in devamı)
Öz saygı 2
Journal of Research in Education and Teaching
Aralık 2016 Cilt:5 Özel Sayı Makale No: 12 ISSN: 2146-9199
Toplumsal ahlak 9 Ahlak felsefesi 4 Dürüstlük 9 Evrensellik 14 Mesleki sorumluluk 14 Vicdanlı olmak 11 Topluma uygunluk 45 Adalet 15
Tablo 1’de görüldüğü üzere öğretmen adayları etik kavramını kural, doğruluk-yanlışlık, saygı, ahlak, dürüstlük, evrensellik, mesleki sorumluluk, vicdanlı olmak, topluma uygunluk ve adalet kavramları ile ilişkilendirmişlerdir. Etik kavramına yönelik olarak öğretmen adayları tarafından en sık (f:51) dile getirilen ifade etiğin ahlak ile ilişkilendirilmiş olmasıdır. Katılımcıların ahlak boyutunu ahlaki değerler, iş ahlakı, ahlaka uygunluk, toplumsal ahlak ve ahlak felsefesi kategorileri içinde açıkladıkları görülmektedir. Ahlak kavramı içerisinde ise öğretmen adayları en çok ahlaki değerlerin önemli olduğunu vurgulamıştır. Buna yönelik olarak katılımcılardan biri etik ile ahlaki değerlerin ilişkili olmasına yönelik vurgusunu şu şekilde dile getirmiştir:
Toplumlar uzun süren bir süreç içerisinde günümüzdeki modern halini almıştır ve bunun oluşumunda da bir takım temel ahlaki değerler oluşturmuştur. Toplumun bir arada olması ve devamlılığı için bu değerlerin kesinlikle korunması ve yaşatılması gerekir. Bu yaklaşımın bir sonucu olarak etik kavramının toplum için olmazsa olmaz diyebileceğimiz bir önemi vardır (K126, DKAB).
Katılımcıların etik ile ikinci olarak en çok (f:45) ilişkilendirdikleri diğer kategori topluma uygunluktur. Bu kategori içerisinde topluma uygun olan her şeyin etik, topluma uygun olmayan her şeyin ise etik dışı olduğunu vurgulayan katılımcılardan birinin görüşü aşağıdaki gibidir:
Toplum tarafından kabul gören davranışlardır. Bir davranış veya düşünce toplum tarafından uygun görülüyorsa etiktir. Toplum tarafından tepki görüyorsa etik değildir. Yani toplum tarafından kabul gören değerlerdir (K8, Fizik).
Etik kavramı ile kuralların ilişkilendirilmesi katılımcılar tarafından sıklıkla (f:39) görüş belirtilen bir diğer kategoridir. Bu kategori altında katılımcılar kuralların ahlaki, mesleki ve toplumsal düzeyde kurallar olduğuna değinerek en çok etik ile ahlaki kuralların bağlantılı olduğunu dile getirmişlerdir. Ahlaki kuralların etik ile ilişkisini dile getiren katılımcılardan ikisi görüşlerini şu şekilde ifade etmiştir:
Herkes tarafından kabul edilen, evrensel sayılan, tamamen “canlı” yararına dayanan ahlaki kurallardır (K52, Sağlık).
Her türlü ahlaki çerçeve doğrultusunda kabul görmüş kurallar bütününe etik davranış ya da etik kelimesini kullanırsak yanlış olmaz (K95, TDE).
Katılımcıların ifadelerinden yola çıkılarak oluşturulan doğruluk-yanlışlık kategorisi içerisinde toplumsal, bireysel, mesleki ve evrensel açıdan doğruluk- yanlışlık alt kategorileri bulunmaktadır. Bu alt kategoriler kapsamında görüş belirten katılımcılardan biri, toplumsal açıdan doğru olan değerlerin etik açıdan değerlendirilebileceğini vurgulamış ve bu konudaki görüşünü şöyle dile getirmiştir:
Doğru, mantıklı, gereği gibi davranmak. Toplumsal anlamda bireylerin uyması gereken bir takım “doğru davranışlar” bütünlüğüdür. Bu kavram, hem toplumsal anlamdaki hem de bireysel anlamdaki gelişimi etkileyen bir olgudur (K92, TDE).
Katılımcıların etik kavramına ilişkin görüşlerini açıklayan bir diğer kategori de saygıdır. Saygı kategorisi içerisinde bireyler arası saygı ve öz saygı alt kategorileri bulunmaktadır. Katılımcılar tarafından en sık dile getirilen alt kategori olan bireyler arası saygıya yönelik olarak iki katılımcının görüşleri aşağıdaki gibidir:
Etik kavramı benim için insani değerleri ifade ediyor. Kişinin sahip olduğu kültüre, giyim tarzına, dini inanışına vs. saygı duymak (K73, Sağlık).
Journal of Research in Education and Teaching
Aralık 2016 Cilt:5 Özel Sayı Makale No: 12 ISSN: 2146-9199
Etik kavramı benim için ahlak kurallarının tümünü kapsıyor. Başkasının hayatına, yaşantısına bakış açısına saygı duyma eylemidir. Kurallar bütünüdür de denilebilir. Saygıyı esas alır. Herkese saygı duymayı temel ilke edinir (K102, TDE).
Katılımcıların görüşleri doğrultusunda ortaya çıkan bir diğer kategori ise adalettir. Adalet ile etik kavramlarını bir bütün olarak düşünen katılımcılardan birinin görüşü aşağıdaki şekildedir:
Etik doğru olan her şeyi kapsamaktadır. Etik kavramı öncelikle insanların hem günlük yaşantılarında hem de iş hayatlarında adalet ilkesi çerçevesinde uyması gereken kurallar bütünü olarak da değerlendirilmelidir ve bu kavramın bilincinde olunmalıdır (K105, TDE).
Etik kavramının evrensel bir değer olması katılımcılar tarafından vurgulanan noktalardan birisidir. Etik kavramının evrenselliğini K112 katılımcısı mesleki evrensellik olarak belirtmiştir. Fakat mesleki evrenselliğin dışında genel olarak katılımcılar etik kuralların tüm toplumlar için geçerli olduğunu dile getirmişlerdir. İki bakış açısına ait katılımcı görüşlerine aşağıda yer verilmiştir:
Etik kavramı bir mesleğin icra edilirken nasıl ve ne şekilde icra edileceği anlamına geliyor. Misal öğretmenlik mesleği için evrensel olan değer ve kurallardır. Her meslek için geçerlidir (K121, DKAB).
Etik kurallar benim için her toplum için gerekli olan, uygulanması şart kurallar topluluğudur. Bizim toplumuzda ayıpla karşılanan bir olay diğer toplumlarda normal karşılanabilmektedir. Etik kurallarda böyle bir şey söz konusu değildir. Özellikle mesleki etik kurallar bu kargaşalık içerisinde bize en doğru yolu gösterecek olandır (K49, Sağlık).
Katılımcılar arasından etik kavramını meslek boyutunda ele alarak mesleki sorumluluğun önemine vurgu yapanlar da olmuştur. Katılımcılardan birinin etik ile mesleki sorumluluk kavramlarını nasıl ilişkilendirdiğine yönelik görüşü şu şekildedir:
….Bu sebeple bir işi yaparken ister öğretmen olsun isterse doktor yani hangi meslekten olursa olsun birey sadece kendine faydacı (parasal ) olarak yapmamalı yapacağı işi. Gerçekten bu meslekte ne yapacağını karşıya ne verebileceğini bilmeli ve kendini o alanda geliştirmelidir. Öğretmen sınıfa gelip dersini anlatıp çıkmamalı sadece. Aynı zamanda öğrencilerle ilgilenmeli, sorunlarına ortak olmalı, dersi daha heyecanlı, sevecen, eğlenceli anlatabilmeli. Yani yaptığı işi severek ve usulüne göre yapıyorsa bu etiksel bir durum olur (K133, DKAB).
Katılımcılardan bazılarının etik ile vicdanı ilişkilendirmesi sonucunda vicdanlı olmak kategorisi ortaya çıkmıştır. Vicdanlı olan bireylerin aynı zamanda etik de olduğunu dile getiren katılımcılardan ikisinin görüşlerine aşağıda yer verilmiştir:
Kişi dediğimiz zatı muhterem evvela vicdanlı olmalıdır. Sonra da sonrası gelir zaten. Yani kişisel çıkarından ziyade bütün hayrına çalışır. Böylece dürüst, güzel, güvenli temiz hür yaşam, eğitim oluşur (K3, Fizik).
İnsan insan olmayı bilirse yani aslında vicdan aşısını kendine vuran her türlü etik olur (K103, TDE).
Son olarak katılımcıların etik kavramına ilişkin görüşleri doğrultusunda ortaya çıkan tema dürüstlüktür. Dürüstlük, katılımcılar tarafından en az (f:9) dile getirilen ifade olmuştur. Dürüstlük kategorisinde yer alan katılımcıların ikisine ait görüşlere aşağıda yer verilmiştir:
Her alanda ya da meslekte veya günlük yaşamda dürüst olmak, yaptığımız işin hakkını vermek ya da bir ücret veriliyorsa bize o ücreti hak edebilmek (K120, DKAB)….
Bireyin kendisine ve karşısındakine karşı dürüst olması, doğru davranışları sergilemesidir (K31, Kimya)…
Öğretmen Adaylarının Öğretmenlerin Sahip Olması Gereken Mesleki Etik Davranışlar Hakkındaki Görüşleri