Stokların muhasebeleştirilmesi ve raporlanması açısından, 9 Temmuz 2009’da yayımlanan IFRS for SMEs (bakınız: Bölüm 13 Stoklar) ile tam set IFRS’ler (bakınız: TMS 2 Stoklar) arasındaki farklılıklar genel olarak şunlardır:
• IFRS for SMEs’in dili daha sade olarak tasarlanmıştır ve ilkelerin nasıl uygulanacağı konusunda oldukça az sayıda açıklayıcı hüküm içermektedir.
• IAS 23 Borçlanma Maliyetleri, bir özellikli varlığın satın alınması, inşası veya üretimi ile doğrudan ilşkisi kurulabilen borçlanma maliyetlerinin, ilgili özellikli varlığın (bazı stokları içerecek şekilde) maliyetinin bir unsuru olarak aktifleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Fayda-maliyet dengesi doğrultusunda, IFRS for SMEs’nin Bölüm 25 Borçlanma Maliyetleri, bu tür maliyetlerin gider olarak muhasebeleştirilmesini gerektirmektedir.
Modül 13 – Stoklar
BİLGİNİZİ TEST EDİN
Aşağıdaki sorulara yanıtlayarak KOBİler için IFRS’ye göre, stokların muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına yönelik hükümlere ilişkin bilginizi test ediniz.
Testi tamamladıktan sonra testin altında verilen yanıtlarla kendi cevaplarınızı karşılaştırınız.
Bütün tutarların önemli olduğunu varsayınız.
Aşağıda yer alan ifadelerden en doğru olanını işaretleyiniz.
Soru 1
Stoklar şu şekilde tanımlanır:
(a) İşin olağan akışı içinde satılmak için elde tutulan, bu tür satışa konu olmak üzere üretilmekte olan, veya üretim sürecinde ya da hizmet sunumunda kullanılacak ilk madde ve malzemeler şeklinde elde tutulan varlıklardır.
(b) Satılmak için üretilmekte olan veya üretim sürecinde kullanılacak ilk madde ve malzemeler şeklinde elde tutulan varlıklardır.
(c) İşin olağan akışı içinde satılmak için üretilmekte olan veya üretim sürecinde ya da hizmet sunumunda kullanılacak ilk madde ve malzemeler şeklinde elde tutulan maddi varlıklardır.
Soru 2
Stoklar aşağıdakilerden hangisi ile ölçülmelidir?
(a) Maliyet değeri üzerinden.
(b) Maliyet değeri ile tahmini satış fiyatından, tamamlanma maliyetleri ve satışa ilişkin maliyetler düşüldükten sonraki değerin düşük olanı üzerinden.
(c) Maliyet değeri ile gerçeğe uygun değerinden, tamamlanma maliyetleri ve satışa ilişkin maliyetler düşüldükten sonraki değerin düşük olanı üzerinden.
Soru 3
Stokların maliyeti aşağıdakilerden hangilerinin toplamıdır?
(a) Satın alma maliyeti ve dönüştürme maliyetinin toplamı.
(b) Direkt maliyet, endirekt maliyet ve diğer maliyetlerin (dağıtılmış genel üretim giderleri) toplamı.
(c) Satın alma maliyeti, dönüştürme maliyeti (örneğin dağıtılmış genel üretim giderleri) ve stokları mevcut durum ve konumuna getirmek için katlanılan diğer maliyetlerin toplamı.
Modül 13 – Stoklar
Soru 4
Stokların maliyetine aşağıdakilerden hangisi dahil edilmez?
(a) Fabrika personelinin maaşları.
(b) Üretim sürecinde bir sonraki üretim aşaması için gerekli olan depolama maliyetleri ve satış maliyetleri.
(c) Anormal fireler ve satış maliyetleri.
Soru 5
Bir işletme stokların maliyetini nasıl belirlemelidir?
(a) LIFO maliyet yöntemini kullanarak.
(b) Normal şartlarda birbirleriyle ikame edilemeyen stok kalemleri için, gerçek parti maliyet yöntemi ile; birbirleriyle ikame edilebilen stok kalemleri için ise ilk giren ilk çıkar (FIFO) veya ağırlıklı ortalama maliyet yöntemlerinden biri kullanılarak.
(c) Normal şartlarda birbirleriyle ikame edilebilen stok kalemleri için, gerçek parti maliyet yöntemi ile; birbirleriyle ikame edilemeyen stok kalemleri için ise ilk giren ilk çıkar (FIFO) veya ağırlıklı ortalama maliyet yöntemlerinden biri kullanılarak.
Soru 6
İşletme malzemesi (üretim sürecinde tüketilen malzeme) nedir?
(a) Stoktur.
(b) Maddi duran varlıktır (bakınız bölüm 17).
(c) Yatırım amaçlı gayrimenkuldür (bakınız bölüm 16).
(d) Maddi olmayan duran varlıktır (bakınız bölüm 18).
Soru 7
Bir işletme, 01 Ocak 20X1 tarihinde işin olağan akışı içinde satmak üzere, 5.000 PB iade alınabilir satın alma vergisi dahil, 100.000 PB’ye mal satın almıştır. Satıcı, mallarını genellikle 30 gün vadeli, sıfır faizli kredi ile satmaktadır. Ancak özel bir tanıtım olarak, bu mallar için yapılan satın alım sözleşmesi, ödemenin tamamının 31 Aralık 20X1 tarihine kadar yapılmasına olanak sağlamaktadır.
Malların transferi için 2.000 PB nakliye bedeli ortaya çıkmıştır ve bunun 1 Ocak 20X1’de ödenmesi gerekmiştir.
Her yıl için uygun iskonto oranı %10’dur.
Modül 13 – Stoklar
İşletme stoklarının maliyetini hangi değer üzerinden ölçmelidir?
(a) 102.000 PB (b) 97.000 PB (c) 88.364 PB (d) 107.000 PB
Soru 8
1 Ocak 20X1 tarihinde bir işletme, işin olağan akışı içinde satmak üzere 100.000 PB’ye 100 adet mal satın almıştır. 1 Mart 20X1 tarihinde 20 adet ürün daha 20.400 PB’ye satın alınmıştır. 1 Ağustos 20X1 tarihinde 30 adet mal 33.000 PB’ye satılmıştır. İşletme, stoklarının maliyetini ilk giren ilk çıkar (FIFO) yöntemine göre belirlemektedir.
31 Aralık 20X1 tarihinde, 90 adet malın defter değeri nedir?
(a) 100.000 PB (b) 90.000 PB (c) 90.400 PB (d) 91.800 PB
Soru 9
Bir perakendeci, tüketicilerin önce en eski stokları alma olasılığı arttıracak şekilde ürünlerini düzenleyerek, çabuk bozulan (dayanaksız) ürünlerinin son kullanma tarihlerinin geçmesini engellemeyi amaçlamaktadır. Bu işletme için en uygun maliyet yöntemi hangisidir?
(a) İlk giren ilk çıkar (FIFO) yöntemi (b) Son giren ilk çıkar (LIFO) yöntemi (c) Ağırlıklı ortalama maliyet yöntemi (d) Gerçek parti maliyet yöntemi
Soru 10
Bir emlakçı, işin olağan akışı içinde satmak üzere elinde tuttuğu arsaları ne olarak sınıflandırır?
(a) Stok
(b) Maddi duran varlık (c) Finansal varlık
(d) Yatırım amaçlı gayrimenkul
Modül 13 – Stoklar
Cevaplar
S1 (a) bakınız paragraf 13.1 S2 (b) bakınız paragraf 13.4 S3 (c) bakınız paragraf 13.5 S4 (c) bakınız paragraf 13.13
S5 (b) bakınız paragraf 13.17 and 13.18 S6 (a) bakınız paragraf 13.1(c)
S7 (c) Hesaplama: (100,000 PB – 5,000 PB) ÷ 1.1 = 86,364 PB.
86.364 PB + 2.000 PB = 88.364 PB
S8 (c) Hesaplama: 70 adet × 1.000 PB (her biri) = 70.000 PB (1 Ocak’ta satın alınanlardan geriye kalanların maliyeti).
70.000 PB + 20.400 PB (1 Mart’ta alınanların maliyeti) = 90.400 PB.
S9 (a) bakınız paragraf 13.18 S10 (a) bakınız paragraf 13.1(a)
Modül 13 – Stoklar
BİLGİNİZİ UYGULAYIN
Aşağıdaki örnek olayları çözerek, Stokların, IFRS for SMEs’ye göre muhasebeleştirilmesi ve raporlanması konusundaki hükümlerle ilgili bilgilerinizi uygulayınız.
Örnek olayları çözdüğünüzde cevaplarınızı testin altında verilen cevaplarla kontrol ediniz.
Vaka çalışması 1
Kobi A, 20X1 yılında faaliyete başlamıştır. 20X1 yılında ürününü üretmek için aldığı malzemelere aşağıdaki harcamaları yapmıştır :
• İlk madde ve malzemenin alış fiyatı = 30.000 PB
• İthalat vergisi ve iade alınamayan diğer satın alma vergileri = 8.000 PB
• İade alınabilir satın alma vergisi = 1.000 PB
• Malları, tedarikçiden fabrikanın malzeme ambarına getirmek için yapılan nakliye maliyeti = 3.000 PB
• Malzemeleri, ilk madde ve malzeme ambarına boşaltma maliyeti = 20 PB
• Paketleme = 2.000 PB
31 Aralık 20X1 tarihinde KOBİ A, tedarikçiden 15.000 PB tutarından fazla satın alım gerçekleştirdiği için, 530 PB miktar iskontosu elde etmiştir:
KOBİ A, üretim sürecinde ek olarak aşağıdaki maliyetlere katlanmıştır:
• Fabrikadaki makine işçilerinin maaşı = 5.000 PB
• Fabrika müdürünün maaşı = 3.000 PB
• Fabrika binasının ve üretimde kullanılan teçhizatın amortismanı = 600 PB
• Üretimde kullanılan işletme malzemesi = 200 PB
• İlk madde ve malzemeyi ambardan makine bölümüne nakletmek için kullanılan aracın amortismanı = 400 PB
• Fabrikanın elektrik kullanım ücreti = 300 PB
• Fabrika kirası = 1.000 PB
• Fabrika müdürü tarafından kullanılan aracın amorismanı ve bakımı (%50 görevli olarak, %50 kişisel kullanım) = 200 PB. Aracın kişisel kullanımı, çalışanlara sağlanan fayda niteliğindedir.
20X1 yılında KOBİ A, aşağıdaki yönetim giderlerine katlanmıştır:
• Yönetim binasının amortismanı = 500 PB
• Yönetim personeli tarafından kullanılan araçların amortismanı ve bakımı = 150 PB
• Yönetim personelinin maaşı = 3.050 PB
Modül 13 – Stoklar
Yönetim giderlerinin %20’si fabrika yönetimi ile ilgilidir. Yönetim giderlerinin geri kalan kısmı, eşit oranda, satış ve diğer üretimle ilgili olmayan faaliyetlere (örneğin finansman, vergi ve sekreterlik fonksiyonlarına) yüklenebilir.
20X1 yılında KOBİ A, aşağıdaki satış giderlerine katlanmıştır:
• Reklam maliyeti = 300 PB
• Satış personeli tarafından kullanılan araçların amortismanı ve bakımı = 100 PB
• İdari personelin maaşı = 6.000 PB
KOBİ A’nın muhasebe kayıtlarına alacağı stok maliyetini hesaplamak için günlük defter kayıtlarını yapınız.
Modül 13 – Stoklar
Vaka çalışması 1’in cevabı
20X1 Yılı
Stok 42.490 PB( a)
Kasa 42.490 PB
Satın alınan ilk madde ve malzemenin muhasebeleştirilmesi Stok 11.240 PB (b)
Kasa (direkt işçilik maliyeti) 5.000 PB
Maddi Duran Varlıklar (birikmiş amortisman-
fabrika teçhizatı) 600 PB
Maddi Duran Varlıklar (birikmiş amortisman—
ilk madde malzeme taşıma aracı) 400 PB
Kasa (elektrik maliyeti) 300 PB
Maddi Duran Varlıklar (birikmiş amortisman-
fabrika müdürünün taşıtı) 200 PB
Kasa (fabrika yönetiminin maaşı) 3.000 PB
Kasa (fabrika kirası) 1.000 PB
Kasa (fabrikaya yüklenecek yönetim maaşları) 610 PB
Maddi Duran Varlıklar (birikmiş amortismanın
yüklenecek kısmı—yönetim binası) 100 PB
Maddi Duran Varlıklar (birikmiş amortismanın
yüklenecek kısmı—yönetim taşıdı) 30 PB
Dönüştürme maliyetlerinin muhasebeleştirilmesi
Stok 200 PB (b)
Stok (işletme malzemesi) 200 PB
Tüketilen işletme malzemesinin maliyetinin muhasebeleştirilmesi
Aşağıdaki hesaplamalar ve açıklama notları bu örnek olayın cevabının bir parçası değildir.
Stokların toplam maliyeti = Satın alma maliyeti + dönüştürme maliyeti = 53.930 PB (42.490 PB +11.240 PB + 200 PB)
Satın alma maliyeti = 42.490 PB (a). Bakınız IFRS for SMEs paragraf 13.6 and 13.7.
Dönüştürme maliyeti = 11.440(b) PB. Bakınız IFRS for SMEs paragraf 13.8.
(a) Satın alma maliyetinin ayrıntılı hesaplaması – üretimde kullanılacak ilk madde malzemenin satın alınması
Satın alma fiyatı 30.000
İhracat vergisi, döviz komisyon ücreti 8.000
Malları fabrika alanına getirmek için katlanılan nakliye maliyeti 3.000
İlk madde malzemeyi ambara boşaltma maliyeti 20
Paketleme 2.000
Eksi: iskonto indirim ve devlet yardımları (530)
Satın alma maliyeti 42.490
(İade alınabilir vergiler, stokların maliyetinin bir unsuru değildir)
Modül 13 – Stoklar
(b) Dönüştürme maliyetlerinin ayrıntılı hesaplaması – İlk üretim süreci için fabrikaya gönderilen stoklar
Direkt işçilik 5.000
Sabit genel üretim giderleri
Fabrika teçhizatının amortismanı ve bakımı 600
Malları taşımak için kullanılan aracın amortismanı 400
Fabrika müdürünün aracının amortismanı 200(c)
Farbrikanın elektrik tüketimi 300
Fabrika yönetimi (maaş) 3.000
Fabrika kirası 1.000
Fabrika yönetimi için katlanılan diğer maliyetler
Yönetim binasının amortismanının %20’si 100
Yönetim araçlarının amorismanının %20’si 30
Yönetim personeli giderlerinin %20’si 610
Değişken genel üretim giderleri
Endirekt malzeme - işletme malzemesi 200
(=) Dönüştürme maliyeti 11.440
(c) Fabrika müdürünün aracının toplam maliyeti dikkate alınmıştır; çünkü kullanıma bakılmaksızın, araba kullanımı toplam faydanın bir unsurudur.
Modül 13 – Stoklar
Vaka çalışması 2
KOBİ B; A,B ve C olmak üzere 3 ürün üretmektedir. Bu üç ürün tek bir üretim sürecinde eş zamanlı olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak, A ve B ürününün satışa hazır hale getirilmesi için ortak üretim sürecinden sonra işleme tabi tutulması gerekmektedir.
PB Ortak üretim sürecinde ortaya çıkan giderler
İlk madde ve malzeme 120.000
Işletme malzemesi 10.000
Direkt işçilik giderleri 50.000
Değişken genel üretim giderleri 45.000
225.000 Sabit genel üretim giderleri, hizmetten yararlanma esasına
göre dağıtılmaktadır 55.000
Ortak üretim sürecinden sonra ortaya çıkan giderler
Ürün A 10.000
Ürün B 12.000
Üretilen ürün miktarları
Ürün A 400
Ürün B 400
Ürün C 350
Üretilen ürünlerin satış değeri
Ürün A 120.000
Ürün B 140.000
Ürün C 70.000
A, B ve C ürünlerinin birim maliyetlerini hesaplayınız.
Modül 13 – Stoklar
Vaka çalışması 2’nin Cevabı
KOBİ B, ortak maliyetleri, her bir ürünün satış değeri eksi ortak üretim süreci sonrası tamamlanma maliyetleri oranında dağıtmaktadır(4).
PB
İlk madde ve malzeme 120.000
İşletme malzemesi 10.000
Direkt işçilik maliyetleri 50.000
Değişken genel üretim giderleri 45.000
225.000 Hizmetten yararlanma esasına göre
dağıtılan genel üretim giderleri 55.000
Toplam ortak maliyet 280.000
Toplam Ürün A Ürün B Ürün C
Üretilen miktarlar 400 400 350
Ürünlerin satış değeri 330.000 120.000 140.000 70.000
Eksi: ortak üretim sürecinden sonra
ortaya çıkan işleme maliyeti (22.000) (10.000) (12.000)
-Satış fiyatı eksi ortak üretim sonrası
işleme maliyeti 308.000 110.000 128.000 70.000
Ortak maliyetlerin, satış değeri eksi
ayrılma noktasından sonraki 280.000 100.000 116.364 63.636
tamamlanma maliyetleri oranında dağıtımı (a) (b) (c)
Ortak üretim sürecinden sonra ortaya
çıkan maliyetler 22.000 10.000 12.000
-Üretilen mamullerin maliyeti 302.000 110.000 128.364 63.636
Üretilen miktarlar 400 400 350
Birim maliyetler 275.00 320.91 181.82
Aşağıdaki hesaplamalar ve açıklama notları bu örnek olayın cevabının bir parçası değildir.
(a) 280.000 PB x (110.000 PB/ 308.000 PB) = 100.000 PB
(b) 280.000 PB x (128.000 PB/ 308.000 PB) = 116.363 PB
(c) 280.000 PB x (70.000 PB/ 308.000 PB) = 63.636 PB
(4) İşletme, ortak maliyetleri ürünlere dağıtma yöntemlerinden diğer makul esasları, tutarlı olarak uygulamak şartıyla, kullanabilir.