İki kanun yolu arasındaki benzerlik olarak şunlar ifade edilebilir: İstinaf ve itiraz kanun yolunda yargılama konusu uyuşmazlık hem maddi hem de hukuki
90 Yılmaz, Hukuk Muhakemeleri Şerhi, s. 3237; Yenisey, s. 59
91 Ünsal, s. 39; Artuç, s. 1041.
92 Kaymaz, Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf, s. 22- 23.
93 Civcik, s. 13.
94 Şahin ve Göktürk, s. 265; Balo, “Ceza Muhakemesi Kanununda Öngörülen İstinafın Değerleri ve Bunların Sağlanabilirlik Koşulları”, s. 216.
95 Şahin ve Göktürk, s. 265.
18 yönden incelenmektedir96. Ayrıca itiraz ve istinaf kanun yoluna kesinleşmemiş kararlara yönelik gidilmektedir. Her iki kanun yolu da olağan kanun yolları arasında yer almaktadır.
İtiraz kanun yolu ile istinaf kanun yoluna başvuru süresi ve şekli açısından benzerlikler bulunmaktadır. Her iki kanun yoluna da, kararın öğrenildiği tarihten itibaren; başvuru hakkına sahip olanların 7 gün içerisinde, bir dilekçe ile veya tutanağa geçirilmek üzere zabıt kâtibine beyanda bulunmaları suretiyle yapılabilir97.
İki kanun yolu arasındaki farklılık olarak şunlar ifade edilebilir: İtiraz kanun yoluna başvuru hakkı olanlar, hâkim kararlarına veya yasada belirtilen hallerde mahkemece verilen kararlara yönelik başvuru yapabilirken; istinaf kanun yoluna başvuru hakkı olanlar ise yerel mahkemelerce verilmiş son kararlara yönelik başvuru yapabilirler98. 7188 sayılı Kanun değişikliğiyle CMK’da, ilk derece mahkemesince verilen son kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabileceğine dair genel kurala iki istisna getirilmiştir99. Bu istinaslardan bir tanesi seri muhakeme usulü, diğeri ise basit yargılama usulüdür100. CMK’da yapılan değişiklik sonrasında hukuk sistemimize dâhil olan seri muhakeme usulü ve basit yargılama usulü ile birlikte itiraz kanun yolunun kapsamının genişlediği söylenebilir101.
İtiraz kanun yoluna başvuru halinde, itiraz eden ilgilinin dilekçesinde itiraz sebebini göstermesi gerekirken; istinaf kanun yoluna başvuruda sebep gösterme zorunluluğu yoktur102. CMK’nın 270. maddesine göre, itiraz kanun yoluna başvurulduğunda itiraz sebeplerinin uyuşmazlıkta yer alan karşı tarafa tebliğ edilme zorunluluğu bulunmamakta, ancak istinaf kanun yolunda istinaf sebeplerinin karşı tarafa tebliğ edilmesi zorunludur.
96 Mustafa Özen, Ceza Muhakemesi Hukuku Dersleri, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019, s. 863;
Öztürk v.d., s. 691, Erdener Yurtcan, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Şerhi, Adalet, Ankara, 2017,s. 1370; Görkemli, s. 14.
97 Özbek v.d., s. 734; Ünsal, s. 52.
98 Adalet Bakanlığı, s. 30; Şahin ve Göktürk, s. 265; Artuç ve Elmas, s. 359; Öztürk v.d., s. 691;
Civcik, s. 15.
99 Ersoy, Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usullerinde İtiraz Kurumuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri, s. 861.
100 Ersoy, Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usullerinde İtiraz Kurumuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri, s. 861.
101 Ersoy, Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usullerinde İtiraz Kurumuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri, s. 862.
102 Ünsal, s. 53; Şahin ve Göktürk, s. 265.
19 CMK’da re’sen itiraz kurumuna ilişkin bir düzenleme olmayıp, ancak re’sen istinaf kurumu düzenlenmiştir103. Ayrıca itiraz üzerine verilen karar kesinken, bölge adliye mahkemesi tarafından verilen kararlara karşı belirtilen istisnalar dışında temyiz kanun yoluna başvurma hakkı saklıdır104.
İtiraz edilen karara yönelik başvuru, kararın infazını kural olarak durdurmamaktadır. Eğer gerekli görürse itirazı inceleyen makamca kararın infazı ertelenebilir. İstinaf kanun yolunda ise tam tersi bir durum söz konusudur. Şöyle ki, istinaf kanun yoluna başvuru halinde ilk derece mahkemesi tarafından verilen hükmün infazı kendiliğinden durmaktadır.
İtiraz yolunda kararı inceleyen merci dosya üzerinden karar vermektedir.
İstinaf yargılamasında ise, CMK’nın 280. maddesine göre bazı durumlarda duruşma açılarak karar verilmektedir.
2. Temyizle İlişkisi
İki kanun yolu arasındaki benzerlik olarak şunlar ifade edilebilir: İstinaf ve temyiz kanun yolu olağan kanun yollarındandır. İstinafa da temyize de mahkemelerin son kararlarına karşı gidilir. Her iki kanun yoluna da başvuru halinde, yargılama makamlarınca verilen hükmün kesinleşmesi önlenir105. Ayrıca kanun yoluna başvurma hakkına sahip kimselerin istemi üzerine yargılama farklı bir makam tarafından yapılır106. Her iki kanun yoluna başvuru halinde aktarma ve yayılma etkisi söz konusu olacaktır107.
İki kanun yolu arasındaki farklılık olarak şunlar ifade edilebilir: İstinaf kanun yoluna başvuru üzerine, bölge adliye mahkemesi uyuşmazlık hakkında hem maddi hem de hukuki yönden bir inceleme yapar108. Ancak temyiz kanun yoluna başvuru halinde, temyiz merciince sadece hukuki denetim yapılır109.
İstinaf başvurusu üzerine yargılama bölge adliye mahkemesince yerine getirilirken, temyiz başvurusu üzerine yargılama Yargıtay tarafından yerine getirilir.
103 Güngör, s. 131.
104 Artuç ve Elmas, s. 359; Özbek v.d., s. 734.
105 Özen, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 862; Özbek v.d., s. 735; Civcik, s. 17.
106 Kaymaz, s. 36; Şahin ve Göktürk, s. 265.
107 Öztürk v.d., s. 690.
108 Taner, Ceza Muhakemeleri Usulü (1955), s. 355; Gökcen v.d., s. 527; Şahin ve Göktürk, s. 265, Özbek v.d., s. 733; Yenisey ve Nuhoğlu s. 846; Öztürk v.d., s. 690; Çınar, Türk ve Alman Yargısında İstinaf, s. 56; Turhan, s. 406; Yurtcan, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Şerhi, s.1370.
109 Yenisey ve Nuhoğlu, s. 868.
20 İstinaf yargılaması sonucunda karardan tatmin olmayan sanığın veya diğer başvuranların, bazı kararlar haricinde ayrıca temyiz kanun yoluna başvurabilme imkânı varken, temyiz yargılaması sonrasında verilen kararlara karşı ise koşullar oluştuğu takdirde olağanüstü kanun yollarına gidilebilir110.
Bölge adliye mahkemelerinin inceleme sonucunda verdiği bozma kararlarına karşı ilk derece mahkemesinin direnme hakkı söz konusu değil iken; Yargıtay’ın inceleme sonunda verdiği bozma kararlarına karşı hem ilk derece mahkemesinin hem de bölge adliye mahkemelerinin direnme hakları vardır111.
İstinaf mahkemesi, maddi denetim yapmasından kaynaklı olarak delillerle doğrudan temas halinde iken; temyiz yargılamasında ise yalnızca hukuki denetim yapıldığı için delillerle doğrudan temas halinde değildir112.
İstinaf mahkemesinin amacı, gerçeğin ortaya çıkarılmasını sağlamak iken;
temyiz merciince yapılan yargılamanın amacı ülke içindeki içtihat birliğini sağlamaktır113.
İstinaf kanun yoluna başvuruda Cumhuriyet savcısı dışındaki kişiler sebep göstermezken, temyiz kanun yoluna başvuru halinde ilgililerin gerekçe göstermesi zorunludur114.