Araştırmanın yapılacağı İSTAÇ A.Ş. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme Sanayi ve Ticaret A.Ş. İstanbul Büyükşehir Belediyesi İktisadi teşekküllerinden biridir.235 Atık yönetimi sektörü Türkiye’de mazisi uzun olmayan bir alandır. Atıkları düzenli olarak bertaraf etmeye başlayan ilk yerel yönetim İ.B.B.’dir. Türkiye’de halen sadece 15 ilde düzenli depolama yöntemi ile atıklar bertaraf edilmektedir. Dolayısıyla İSTAÇ A.Ş. bu alanda öncüdür. Rekabet anlamında 1990’lı yıllarda İSTAÇ A.Ş. monopol gibi görünse de günümüzde atık ve çevre yönetimi konusunda bir çok yerli yabancı firma bulunmaktadır. İşin yapısı gereği çok miktarda iş gücü gerektiği için istihdam bakımından iş piyasasına katkısı yüksektir. Çalışanlar bakımından çevre sektöründe çalışmak tercih edilen bir durumdur.
28.12.1994 tarihinde kurulmuş olan şirket, İ.B.B. ve İlçe Belediyelerinin katı atıklarının toplanması, taşınması, ayrıştırılması, aktarılması, değerlendirilmesi, termik ve biyolojik vb. işlemlerle bertarafı ile ilgili tesislerin nihai dolgu alanlarının evsel ve endüstriyel her türlü atıkların bertarafı ile ilgili tüm tesislerin ve organizasyonların kurulması ve işletilmesini hedeflemiştir.236
İ.B.B. ile ilişkileri yönetsel ve ihale makamı yönünden çift yönlü olarak devam etmektedir. Yönetsel olarak İSTAÇ A.Ş. Kaynak Geliştirme ve İştirakler Daire Başkanlığı’na bağlı olmakla beraber Katı Atık Yönetimi ile ilgili işlerini Çevre Koruma ve Geliştirme Daire Başkanlığı- Atık Yönetimi Müdürlüğü’nden ihale yöntemi ile almaktadır.237 2005 yılından itibaren İ.B.B. Deniz Hizmetleri Müdürlüğü’nden aldığı ihaleler kapsamında deniz hizmetlerine başlamıştır.
235http://www.istac.istanbul/tr/kurumsal/hakkimizda (Erişim Tarihi: 07.09.2017)
236Murat Kavlak, “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Yönetimi ve İSTAÇ A.Ş. Modeli”, Marmara
Üniversitesi, SBE, 2002, s.109. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
90
İSTAÇ A.Ş. açık adından da anlaşıldığı üzere İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin Katı Atık Projesi kapsamında, katı atıkların taşınması, kompost gübre üretilmesi, geri kazanılması, düzenli depolama yoluyla bertarafı, depolama alanlarından elektrik enerjisi üretimi ile tıbbi atıkların taşınması ve yakılma yoluyla bertarafı işlemlerini yürütür.238
Çöp genel adı altında tanımlanan ve toplanan katı atık maddelerin çevre ve insan sağlığı açısından arz ettiği tehlikeye göre; evsel atık, tıbbi atık, tehlikeli atık ve inşaat artığı ve moloz adı altında gruplanarak üretim noktalarında biriktirilmesi; toplama, taşıma, ambalaj ve bertaraf etme standartlarının oluşturulması, evsel atıkların toplanıp taşınması, atıklardan kompost gübre üretilmesi, geri kazanılması, düzenli depolama yoluyla çevreye zarar verilmeden bertaraf edilmesi, depolama alanlarında biriken katı atıklardan elektrik enerjisi üretilmesi, tıbbi atıkların taşınması ve yakılma yoluyla bertaraf edilmesidir.
Faaliyet konusu ile ilgili tesislerin kurulup işletilmesi amacına yönelik olarak, İSTAÇ A.Ş. adını alan şirket kısa sürede örgütlenerek yatırım ve hizmet çalışmalarına başlamıştır. İSTAÇ A.Ş. faaliyete geçtiği 28.12.1994'ten bu yana geçen zaman zarfında, "Çevre Koruma" başlığı altında toplanabilecek birçok projeyi hayata geçirmiş ve geçirmeye devam etmektedir. Eylül 1995'te "Tıbbi Atık Projesi" hayata geçirilir. Proje çerçevesinde; o güne kadar diğer atıklarla birlikte toplanarak bertaraf edilen tıbbi atıklar, diğer atıklardan ayrı bir işleme tabi tutulur ve özel bir şekilde toplanır.
1995 yılı içinde, sıhhi ve düzenli depolama alanları oluşturulmaya başlanır. Anadolu yakasında Kömürcüoda / Karakiraz Düzenli Depolama Alanı hazırlanarak hizmete açılır. Aralık 1995'te, yılların ihmaliyle İstanbul halkının korkulu rüyası haline gelen vahşi çöp toplama alanları kaldırılır. İlçe Belediyelerinin topladığı katı atık maddelerinin sıkıştırılarak hacminin küçültüldükten sonra Düzenli Depolama Alanlarına dökülmesi amacıyla; Mayıs 1995'te Yeni Bosna ve Tuzla'da, Ekim 1995'te Halkalı ‘da, Haziran 1996'de Ümraniye'de, Temmuz 1996'da Şişli'de olmak üzere beş adet Katı Atık Aktarma Merkezi kurulur.
91
4.1.1. Faaliyet Alanları
Düzenli Depolama; vahşi depolama alanlarının ortadan kaldırılması ve yeniden oluşmasının önlenmesine yönelik olarak, çöplerin insana ve çevreye en az zarar verecek şekilde depolanmasını sağlamak için gerekli olan depolama sahası şartlarını belirlemek, düzenli depolama sahalarını kurmak ve işletmek. İstanbul’un Avrupa yakasında Oda Yeri /Göktürk’teki 75 hektarlık düzenli depolama Alanı’nda günde yaklaşık 8 bin ton çöp depolanmakta olup, Anadolu yakasında Kömürcü Oda / Kara kiraz Köyü’ndeki düzenli depolama Alanı’nda günde yaklaşık dört bin ton çöp depolanmakta ve bu iş için 100 hektarlık alan kullanılmaktadır.
4.1.1.1. Kompost ve Geri Kazanım
Katı atıkları plastik, metal, kâğıt ve bunların türevi malzemeler ayıklanarak ekonomiye kazandırmak, ayıklama esnasında organik atıkların ayrıştırılarak kompostlaştırma işlemine tabi tutarak hayvan gübresi gibi zemini iyileştirmek için bahçelerde, spor alanlarında ve parklarda kullanılması amacına yönelik olarak kompost elde edilerek ekonomik değer sağlamak kompost tesisinin hedefleri arasındadır.
4.1.1.2. Tıbbi Atıkların Toplanması ve İmhası
İstaç A.Ş.’nin bu sektördeki faaliyetinin yegane gayeleri şunlardır: sağlık kuruluşları tarafından diğer atıklardan ayrı olarak toplanan ve geçici süre ile depolanan “tıbbi atıkları” sağlık kuruluşlarından almak, taşımak ve “Tıbbi Atık Yakma Tesisinde yakarak imha etmek yolu ile hem hacimsel hem de kütlesel olarak tıbbi atık miktarını azaltmak, hem de tehlikeli hastalıkların insanlara bulaşma riskinin önüne geçmek. İSTAÇ A.Ş. tarafından tıbbi atıkları toplanan, İstanbul’daki 20 yatak ve üstündeki yaklaşık 60 adet devlet hastanesi (26.306 yatak kapasiteli), 140 adeti özel hastane (9.349 yatak kapasiteli) olmak üzere toplam 200 sağlık kuruluşunun yatak kapasitesi toplamı yaklaşık 35 bindir. İstanbul’da 20 ve daha fazla yatak kapasiteli 200 Sağlık Kuruluşundan günde toplam 20-24 ton civarında tıbbi atık toplanmaktadır. Bu sağlık kuruluşlardan 133 adeti İstanbul’un Avrupa Yakası’nda, 67 adeti ise Asya yakasında bulunmaktadır. Tıbbi atıkların yakılma işlemi günlük 24 ton kapasiteli “Tıbbi Atık Yakma Tesisinde” tam otomasyon sistemiyle gerçekleştirilmektedir. Atıklar tesiste 900-1.200 °C’de yakılarak hacim olarak %95, kütlesel olarak ise %75 oranında azalmaktadır. Arta kalan atıklar (kül, vb.) ise düzenli depolama alanına gömülmektedir.
92
4.1.1.3. Ana Arterlerin Temizliği
Ana arter temizliği faaliyetinde hedef gerek arter temizlik araçları ile ve gerekse elle süpürme ve yıkama yöntemi ile İstanbul’un ana arterlerinin sürekli süpürülerek temizlenmesini sağlamak. İstanbul genelinde yapılan bu çalışmalar (2005 yılında belde belediyeleri de dâhil olmak üzere), 2003 Yılı Şubat ayından itibaren İSTAÇ A.Ş. tarafından yürütülmekte olup, 24 saat esasına göre, İstanbul’un 6 ayrı noktasından, 68 araç ve 150 çalışan ile yürütülmektedir. Yapılan çalışmalar ile 780 ana arterde, günde yaklaşık 3.300.000 m2 alan süpürülerek temizlenmektedir
4.1.1.4. Çöp Gazından Elektrik Üretimi
Yenilenebilir enerji açısında çok önemli bir alan olan atıkları şu uygulamalardan geçirmektedir: Katı Atık Depolama Sahalarında oluşan gazların aktif toplama sistemiyle toplanması ve gaz motorlarında yakılması suretiyle elektrik ve ısı enerjisi üretmek, bu enerjiyi satmak ve bu sayede, kontrol dışı oluşan gazların çevreye zarar vermeden bertarafını sağlamak ve patlama riskini azaltmak. Vahşi depolama alanı olarak kullanılmakta olan Kemerburgaz çöplüğü 1995 tarihinden sonra rehabilite edilerek Çöp Gazından (%35 Metan ) Elektrik Üretim projesine başlanılmıştır. 5,7 milyon m3 katı atıktan kontrol dışı oluşan gazlar, 20 silindirli özel gaz motorlarında yakıt olarak kullanılıp motorlarda ısı enerjine, jeneratörlerde de elektrik enerjisine dönüştürülmektedir. 4MW kurulu güce sahip ve 6,5 milyon dolara mal olan tesiste yılda yaklaşık 8.000.000 kWh elektrik enerjisi üretilerek enterkonnekte sisteme verilmektedir.