İrade-duygu eğitim

Günümüzde, küreselleĢmenin etkisi ile çocuklar, aktifliklerinin kısıtlandığı, etki alanlarının daraltıldığı, doğru biliĢsel özelliklerle donatılmalarını zorlaĢtıran birçok etken ile karĢı karĢıya kalmaktadırlar. Bunlara pek çok örnek verilebileceği gibi “eğitim” sistemi içerisinde olması münasebetiyle daha anlamlı olduğu düĢünülebilecek olan sınavlara hazırlık konusu gösterilebilir. Günümüz Türk Millî Eğitim sistemi içerisinde, öğrenciler yoğun bir Ģekilde sınavlara hazırlanmakta ve öğrencileri sınavlara hazırlarken yapılan faaliyetler ise çok erken yaĢlardan itibaren çocuklara yoğun bilgi vermekten ibaret kalmaktadır. Bu edinilen bilginin analizi, kullanım alanının belirlenmesi, doğru ve zamanında faydalı hâle getirilebilme becerisi, yığın bir bilgi olmasından ziyade nerede, ne zaman ve nasıl elde edilip, kullanılacağını bilinecek Ģekilde edinilen ve kiĢinin hürriyetine hizmet eden bilgi sağlanması doğrudan yönetici iĢlevler ile iliĢkilendirilebilir.

Okulların çocuğa bir taraftan bilgiyi nerede, ne zaman ve nasıl bulacağını ve bulduğu bilgiyi nerede, ne zaman ve nasıl kullanacağını öğretirken; öte taraftan bilgilerini uygulama esnasında karĢılaĢacağı engelleri aĢma cesaretini ve kararlığını da öğretmesi yani, irade eğitimi vermesi asli görevlerinden olmalıdır denilebilir. Mesela, tuttuğu takım yenildi diye ağlayan, üniversite sınavına anne-babasının, elinden tutarak götürdüğü bir çocuk hangi zorluğu kendi gücü ile aĢabilir? Hayata hazırlık, ruh sağlığı

82

yerinde insanlar yetiĢtirmeye yardımcı olunarak mümkün olabilir ki bunun için sağlanabilecek en önemli katkılardan biri okullarda yönetici iĢlevlerin geliĢmesinin desteklenmesi olabilir.

Doğru, isabetli, yerinde ve zamanında karar vermek; istiĢare etmek, kararının sorumluluğunu taĢımak, karar verirken zorlukların ve tehlikelerin tesirinde kalmadan karar vermek, karar verdikten sonra tereddütsüz uygulamak, kararını uygularken karĢılaĢacağı zorluklardan yılmamak; bilmenin yanında bildiğini uygulayabilmek; bildiğini uygulama esnasında küsmek, darılmak, gücenmek, yılmak, usanmak, bıkmak, alınmak gibi olumsuz duyguları yönetebilmek; zaman bilinci ile hareket etmek; özeleĢtiri yapabilmek gibi özellikler yönetici iĢlevler ile iliĢkilendirilebilir. Öfke, kaygı gibi olumsuz olarak kategorize edilen bazı duyguların ise kontrol edilebildiğinde olumsuzdan ziyade olumlu motivasyon yarattığı ise pek çok bilimsel çalıĢmada anılan bir gerçektir. Bu bağlamda söz konusu kavramlar doğrultusunda eğitim vermek de yönetici iĢlevlerin geliĢimine katkı sağlayabilir. Dolayısıyla okulların görevi hayatta baĢarılı olan bireyler yetiĢtirmek olduğuna göre, sadece sınavlara hazırlayan mahiyette olmaktan sıyrılıp yönetici iĢlevlerin geliĢimine katkı sağlayabilecek bir eğitim programı hazırlamalarının gerekliliği gözlenmektedir.

Söz konusu eğitim programı içinde olabilecek birkaç uygulamaya aĢağıda kısaca değinilecektir.

1.1. Çikolata uygulaması

6-8 yaĢ arasında olan çocuklara belirlenen zaman dilimi boyunca sabahtan akĢama kadar devam ettirilen bir uygulamadır. Çocuk ile önceden konuĢularak kurallar belirlenir. Çocuk eğer sabah isterse doğrudan bir tane çikolata alabilir, öğlene kadar beklerse iki tane çikolatayı hak etmiĢ olur, akĢama kadar beklerse üç tane çikolata almaya hak kazanmıĢ olacaktır. Bu beklemenin yanı sıra önceden belirlenmiĢ, çocukla paylaĢılmıĢ ve bir çizelge ile yapılıp yapılmadığı tespit edilebilen kurallar dizisine de uyması beklenebilir. Bu durumda çocuğun her bir kurala uyma ve çikolata bekleme süresi puanlanarak çikolata ödülünü kazanma durumu belirlenebilir.

83

Bu uygulama ile sabır, sebat, karar verebilme, verdiği kararın sorumluluğunu üstlenebilme gibi tutumları olumlu veya olumsuz birer tecrübe olarak gözlenebilecek ve sistemli bir Ģekilde yaĢamasına fırsat tanınarak çocuğa geri dönütlerle verilir ve çocuğun öz değerlendirme yapması sağlanır. Çocuğun, aldığı kararın sonucunu kısa sürede yaĢayabilmesi ise değerlendirmeyi çocuk açısından daha kolay hâle getirebilir.

Bu uygulama ve kazandırdıklarının, yönetici iĢlevlerin birçok unsuruna doğrudan hitap edebilecek hususlar içermekte olduğu düĢünülmektedir.

1.2. Yumurta uygulaması

Yumurta uygulaması ile çocukların sorumluluk bilincinin, duygu kontrolünün, yönetici iĢlevlerinin ve özellikle yönetici iĢlevlerinden bastırma, üstbiliĢ, duygu kontrolü becerilerinin geliĢmesi amaçlanmaktadır.

Uygulama, 6-8 yaĢ arasında olan çocukların önceden belirlenmiĢ ve çocukla konuĢulmuĢ kurallara uyarak, belirlenen zaman diliminde (azdan çoğa doğru belirlenebilir) çocuğun yumurtayı kırmadan taĢıması, yumurtanın sorumluluğunu alabilmesi, kırmamayı baĢardığında veya kırdığında verdiği tepkiyi doğru belirlemesi, taĢıdığı sürede baĢına gelenlerin muhasebesini yapabilmesi ile gerçekleĢtirilir.

Bu uygulamada ana hedef, çocuk, yumurtayı belirlenen zaman dilimi içinde, gün boyu kırmadan taĢırken, karĢılaĢtığı problemlerin nedenlerini, niçinlerini bulup bir daha bu ve benzeri problemlerle karĢılaĢtığında daha kolay baĢ edebilmesini temin etmek, uygulama sonunda kırmamayı baĢardığında veya kırdığında duygu kontrolünü sağlayarak, abartmadan, uygun tepkiyi verebilme özelliğini geliĢtirebilmektir.

1.3. Dolmakalem uygulaması

Bu uygulama, belirlenen aralıklarla çizgi-harf-kelime-cümle-metin sıralamasıyla basitten karmaĢığa, kolaydan zora, azdan çoğa doğru giden bir yapı içinde çocuğa verilmiĢ olan materyali dolmakaleme mürekkebi doldurmaktan, yazıyı en özenli Ģekilde tamamlamaya kadar olan süreç içinde gerçekleĢtirilir.

84

Ana hedef, çocuğun baĢlatma, bastırma, yaptıklarının sonuçlarını sahiplenebilme, yapacaklarını önceden plânlayarak hareket edebilme, hata yapmamak için özen gösterme, hata yaptığında ise ne yaptığının farkında olarak telafisi için doğru çabayı gösterebilme; yaptığı hatayı doğru değerlendirebilme; duygularını yönetebilme; baĢladığı iĢi tamamlayabilme; düzenli olma; izleme; set değiĢtirme; çalıĢma belleği gibi özelliklerini yapılan pratiklerle geliĢtirebilmektir.

1.4. Özel eğitim uygulaması

Eğitimin en temel hedefi olarak okul, öğrenciyi hayata hazırlamalıdır. Bunun için okulun, toplumun her kesimini temsil etmesi gerektiği söylenebilir. Dolayısıyla her sosyo-ekonomik seviyeden öğrencinin yanı sıra, her sınıfta yanında özel eğitim öğretmeni ile beraber, bir farklı geliĢen / özel eğitim gerektiren öğrenci bulunması hem farklı geliĢenler hem de “normal” öğrenciler için fayda sağlayan bir uygulamadır. Her sınıfta; bir tane DEHB, down sendromu, otistik bozukluk, asperger sendromu, spastik bozukluk, geliĢim geriliği, mental retardasyon v.b durumlara sahip öğrencilerin herhangi birinden bulunması özel eğitim öğrencisinin eğitimi açısından pek çok faydaya sahipken aynı zamanda “normal” öğrenciler açısından ise elindekilerin kıymetini bilme, öz değerlendirme, üstbiliĢ, sorumluluk alma, çalıĢma belleği, bastırma, set değiĢtirme, duygusal kontrol gibi yönetici iĢlevlerle iliĢkili özelliklerinin geliĢmesini sağlamaya yardımcı olduğu düĢünülmekte ve gözlenmektedir. Özel eğitim öğrencisi açısından sağlayacağı faydalar baĢka bir konunun meselesi olduğu için ayrıntılı olarak değinilmemiĢtir.

1.5. Kardeş aile uygulaması

Bu uygulama kapsamında, belli ölçütlerle dikkatle belirlenmiĢ ekonomik açıdan ihtiyaç sahibi ailelere, her sınıf tarafından ayda bir kere topluca ziyaret yapılır. Her sınıfın ayrı bir kardeĢ ailesi bulunduğu bu uygulamada, sınıf ve Ģube sayısı kadar aileye yardım yapılır ve evine gidilen her aileye yalnız olmadıkları mesajı verilir. Aynı zamanda bir sosyal sorumluluk örneği olan bu uygulamayı, çocuk kendi harçlıkları ile ve ailenin ihtiyaçlarını büyükleri ile beraber kendisi de söz sahibi olarak tespit eder, bir dahaki

85

ziyaretten önce organizasyonu yapar, ziyaret sonrasında ziyareti ve kazanımları değerlendirir. Kendi durumu ile karĢılaĢtırıp kendisini, toplumsal meseleler ile bütünleĢtirip toplumu değerlendirir, bu konuları büyükleri ve arkadaĢları ile istiĢare eder. Uygulama ve uygulamanın sürekliliğinin, çocuğun yönetici iĢlevlerinden izleme, planlama/organize etme, çalıĢma belleği, baĢlatma, bastırma, duygusal kontrol ve set değiĢtirme gibi alanları geliĢtirmeye yardımcı olacağı düĢünülmektedir.