İnternet ağ teknolojileri, birçok bilgisayarın birbirine bağlantısını sağlayarak, bilgi üretme, saklama, paylaşma ve istenilen bilgiye en hızlı şekilde ulaşabilme imkânı sunan bir iletişim sistemidir. İnternet ağları, tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, büyüyen ve her geçen gün daha da gelişerek değişime ayak uyduran dinamik bir iletişim sistemi de olmaktadır. Bilgisayarlar internete göre çok daha önceden kullanılmışlardır. Ancak bilgisayarlarda oluşturulan bilgilerin hızlı bir şekilde paylaşma ve ulaşma imkânı internet sayesinde olmuştur. Böylelikle de günümüzde internet ve bilgisayar bir bütünlük oluşturmuştur. Bu da bilgiye daha hızlı, kolay, ucuz ve güvenli erişim imkânı sağlamaktadır.
İnternet teknolojisi ilk defa 1969’da ABD (Amerika Birleşik Devletleri) Savunma Bakanlığında ülkeye yapılabilecek nükleer saldırıları önlemek amacıyla kullanılmıştır. Bu amaçla da 1970 yılında ARPA NET adında bir proje uygulanmaya başlanmıştır. Daha sonra bu proje üniversiteler ve bazı devlet kuruluşları tarafından da kullanılmaya başlanmıştır. İlk başlarda “internet” adıyla Avrupa’ya geçen bu teknoloji 1980’lerde “web” teknolojisine dönüşmüştür.
İnternet’in Türkiye’deki ilk adımı ise, Türkiye Bilişim Teknolojileri akademisi (TÜBİTAK) ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ortaklığıyla hazırlanan TÜBİTAK ve Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) projesinin kabulüyle 1991 yılında başlamıştır. Ancak Türkiye'de ilk internet bağlantısı ODTÜ TÜBİTAK’ın ortak çalışmaları sonucunda Hollanda'nın NIKHEF Araştırma Merkezi ile ODTÜ arasında 23 Ekim 1992’de gerçekleşmiştir. İnternetin Türkiye'de genel kullanımı ise 5 Nisan 1993’te 64 KBit'lik ODTÜ-NSF hattının hazır hale getirilmesiyle 21 Nisan 1993'te gerçekleşmiştir.48
47 Demokaan Demirel, “E-Devlet ve Dünya Örnekleri”, Sayıştay Dergisi, Sayı:61, Nisan-Haziran 2006,
s.91, (Erişim Tarihi: 10 Mart 2016).
48 İ. Ethem Taş, Gözde Kestellioğlu, “Halkla İlişkilerde İnternetin Yeri ve Önemi”, Kahramanmaraş
22 1.1.9.1. Özel Amaçlı Ağ Sistemleri
Özel amaçlı ağ sistemleri ilk olarak özel şirketler tarafından ticari amaçlı kullanılmışlardır. Daha sonra devletin vatandaşa daha kaliteli hizmet sunma isteği bu sistemin geliştirilmesine neden olmuştur. Böylelikle de bu ağ sistemleri kamu kurumları ve yerel yönetimler tarafından kullanılmaya başlanmıştır.49
İntranetler de ilk defa özel şirketlerde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle de farklı bölgelerde acenteleri, şubeleri ve ofisleri olan şirketler tarafından oldukça tercih edilmiştir. Bu sayede şirketler farklı bölgedeki birimleriyle iletişimlerini daha hızlı, kolay ve ucuz sağlamışlardır. Bu da özel şirketlerin çok uzun yıllar maliyet tasarrufu yapmalarını sağlamıştır.50Ancak intranetleri güvenlik açısından kapalı devre çalışmayı tercih eden şirketler tarafından tercih edilmişlerdir. Bu sayede sisteme dışarıdan herhangi bir erişim söz konusu olmadığından gizli belgelerin güvenirliliği yüksek derecede sağlanmaktadır. Sistem sayesinde hem güvenlik riski ortadan kalkmakta hem de çalışanların internet temelli sorunlarla uğraşmalarına gerek kalmadığından zaman kayıplarının da önüne geçilmektedir.
Kısacası geleneksel ağ sistemlerinin sağladığı tüm avantajları intranetler de sağlamaktadır. Bürokratik işlemlerin azalmasından, şirket içi birimlerin kolay iletişim sağlamalarına, kâğıt kullanımının azalmasından, farklı platformdaki bilgilerin bir arabirimle kullanıcılara sunulması gibi yararları sayılabilmektedir.
İntranetlerde kendi aralarında üç bölüme ayrılmaktadır. Bunlar:51
- Şirket içi iletişim araçları; geleneksel ağların bire bir internet teknolojisi aynı sürümü,
- Sadece karşılıklı etkileşim çalışmalarının kullanıldığı sistemler,
- Birlikte çalışılan şirketlerin ve tüketicilerin erişebildiği sistemler olmaktadır. Yine intranetler az sayıda kullanıcıyı ilgilendiren kapalı devre çalışan sistemler için uygun bir çözüm de olmaktadır. Bu yüzden de daha çok üniversitelerde, askeri kurumlarda ve diğer bazı kamu kurumlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.
49 Cengiz Ersun, E-Devlet Uygulamaları ve Ekonomiye Etkileri, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No:
2003-38, s.47.
50 Ersun, a.g.e., s.48. 51 Ersun, a.g.e., s.49.
23
Diğer bir ağ sistemi olan extranetler ise, şirketler, kurumlar, ortaklıklar ve farklı birimler arasında işbirliği yapmalarına olanak sağlayan ağ sistemi olmaktadır. Extranetler, özel şirketlerin özellikle maliyet tasarrufu açısından tercih ettikleri intranetlerin bir benzerini oluşturmakla beraber diğer yandan intranetler arasında köprü işlevi de görmektedirler.
Yine farklı şirketlere birlikte çalışma olanağı sağlayan extranetler özellikle merkezi olmayan şirketlerin birimlerinde değişik amaçlarla kullanılmaktadır. Extranetler internetin sunduğu tüm avantajları sunmakla beraber kullanım alanları ve amaçlarından bağımsız olarak farklı özellikleri de bulunmaktadır. Bu yüzden de extranetler hem özel şirketler hem de kamu kuruluşlarınca yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunlardan askeri amaçlı dışa kapalı olarak kullanılan ağ sistemleri ile Devlet Malzeme Ofisi (DMO) tarafından yalnızca kamu kurumlarına açık ağ sistemi ile Netscape, Sun Microsystems ve Oracle şirketleri arasındaki extranet kurulu ağ sistemleri başarılı örnekler olmaktadırlar.52
1.1.9.2. Kamu Amaçlı Ağ Sistemleri
e-Devlet modelinin ilk uygulamaları kamu amaçlı ağ sistemleri olmaktadır. Başlarda yalnızca kurum içi belge paylaşımı ve iletişim amacıyla intranet sistemi kurulmuştur. Daha sonra birbirleriyle ilişkili tüm kurumların paylaşımları tek bir platforma taşınarak kamu amaçlı extranetler ortaya çıkmıştır. Daha sonra vatandaşa sunulan hizmetlerin elektronik ortama taşınmasıyla birlikte kamu amaçlı ağ sistemleri kullanılmaya başlanmıştır. Böylelikle de ağ üzerinden sunulması mümkün olan kamu hizmetleri zamana ve mekâna bağlı kalmaksızın vatandaşa sunulabilmiştir. Günümüzde kamu amaçlı ağ sistemleri kullanım amaçlarına göre farklı hizmetler sunmaktadır. Bunlar:
Bilgi verme amaçlı e-devlet uygulaması, kamu kurumlarının açtığı web sitesi yalnızca sunduğu çeşitli hizmetlerin tanıtılması, iletişim bilgileri, ulaşım bilgileri ve kent içi adres bilgileri gibi basit ve günlük bilgilere yer vermektedir. Bu uygulama özellikle yerel yönetimlerin web sayfalarında sık rastlanmaktadır. Yani uygulamada karşılıklı (devlet-vatandaş, devlet-iş dünyası) etkileşim söz konusu olmayıp yalnızca
24
kamu kurumu tarafından tek taraflı bir bilgi paylaşımı söz konusu olmaktadır.53
Hizmet odaklı e-devlet uygulaması, ilk olarak özel şirketlerin müşterileriyle etkileşime girmek amacıyla veri tabanı oluşturmalarıyla başlamıştır. İnternet web sitelerinin yaygınlaşmasıyla da bu uygulama e-devlet uygulamalarına temel oluşturmuştur. Böylece e-devlet hizmet uygulaması özel şirketlerin pazarlama faaliyetlerine benzer şekilde vatandaşa hizmet sunumunu gerçekleştirmiştir.
Bu uygulama ile vatandaş internet üzerinden vergi borcu ödeme, emeklilik işlemleri, pasaport başvurusu, oy kullanma, adli sicil sorgulaması, nüfus sayımı, gümrük işlemleri ve onay işlemleri gibi birçok işlemi kamu kurumuna gitmeden, çevrimiçi yapma imkânına sahip olmuştur.54