Coğrafi Bilgi Sistemleri birçok sektörde çeşitli amaçlarla ve birbirinden farklı işleyişlerle kullanılmaktadır. Dünyada ve ülkemizde son zamanlarda CBS’nin büyük ilgi odağı olması, birçok alanda hız, doğruluk, planlama, yönetim ve ekonomi gibi olumlu getirilerinin olmasına bağlıdır. Bu noktada sağlık, altyapı, üstyapı, belediyecilik, hizmet sektörü, ekonomi, eğitim vb. alanlarda kullanılmasının yanı sıra arkeoloji biliminde de kullanılmaya başlanmış ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte arkeoloji alanındaki CBS çalışmaları da gelişme göstermiştir. Yapılan araştırmalara ve incelenen örneklere bakıldığında arkeolojik alanlarda CBS’nin kullanımının sözel verilerle birlikte mekânsal bir altyapı kurmasından dolayı belgeleme çalışmalarında birçok fayda sağlamasının yanında bu alanların korunması, yönetimi, analizi ve takibi açısından da güçlü katkılar sağladığı ortadadır. CBS’nin kullanım alanlarının böylesi hızlı ve geniş bir alana yayılması durumu göz önüne alındığında arkeolojik alanlarda da bu hızlı gelişimi göstermesi ve tüm arkeolojik alanlarda belirli kriterler göz önünde bulundurularak CBS için veri tabanı oluşturulması önemli bir çalışma olacaktır.
İnsansız Hava Aracı, son zamanların popüler olarak kullanılan bir aygıt olmakla birlikte birbirinden bağımsız onlarca sektöre hizmet etme imkânı bulmuştur. İHA’ların hızlı ve ekonomik olması hava fotogrametrisi çalışmalarına alternatif olarak sektöre girmesine ve böylelikle de akademik birçok çalışmada İHA’lardan faydalanılıp araştırmalar yapılmasına katkı sağlamıştır. Yapılan çalışmalar ve incelenen örnekler göz önünde bulundurulduğunda birçok disiplinde kullanılabilen İHA’larla elde edilen haritacılık ürünlerinin oldukça kullanışlı ve sürdürülebilir olduğu görülmektedir. Bu noktada İHA ile üretilen yoğun nokta bulutu, ortomozaik, sayısal arazi modelleri, 3 boyutlu harita gibi ürünler ve sonuç ürünlerin konum hassasiyetleri ve veri kaliteleri değerlendirildiğinde çalışma alanına ve çalışma amacına bağlı olarak değişim göstermesinin yanı sıra büyük katkı sağlayacağı net bir şekilde görülmektedir. CBS alanında da, İHA’lardan faydalanılarak üretilen ürünlerin (ortofoto, SYM vb.) altlık olarak kullanılması hem veri toplama sürecini kısaltacak hem de ekonomik olarak katkı sağlayacaktır. Bu doğrultuda bakıldığında, arkeolojik alanlarda temas olmaksızın ve hızlı şekilde belgeleme, koruma, yönetim ve planlanma çalışmalarını yapmak ve bunun için bir veri tabanı oluşturmak hedeflenen yapıdır, demek yanlış olmayacaktır.
Arkeoloji bilimi, kazı bilimi ya da tanımlama bilimi olarak ifade edilse de aslında yapılan kazı çalışmalarının ve bu çalışmalardan ortaya çıkan maddesel kültür varlıklarının
anlamlı hale getirilmesinin yanı sıra bahsedilen kayıtların belgelenmesi, korunması, yönetilebilir olması ve bir sonraki kuşağa teknolojiye uygun hale getirilmiş olarak teslim edilmesi çalışmaları da arkeoloji biliminin içerisinde yer alıyor demek yanlış bir ifade olmayacaktır. Toplumların geçmişini ortaya çıkaran ve geleceğe ışık tutan kültür varlıkları, büyük bir hassasiyetle ve denetimle kontrol altına alınması kaçınılmaz bir gerekliliktir. Bu hassasiyet ve denetim, alandan alana değişim/farklılık gösterse de temelde koruma ve belgeleme çalışmalarını kapsayacaktır. Bu noktada teknolojinin gelişmesinden faydalanmak ve bu faydayı kültür mirasları için değerlendirmek gerekirse İHA’ların büyük önem taşıdığı ortadadır. Arkeolojik alanlarda yapılan kazı çalışmalarından sonra veri kaydı ve analizlerin temassız ve hızlı şekilde yapılmasının İHA’lar ile mümkün olduğu görülmektedir. İHA’lar ile elde edilen bir ortomozaik ve SYM ürünleri birçok sisteme altlık olacaktır. CBS için kullanılabilecek bu altlıklar sayesinde arkeolojik alanlarda hem hızlı hem de doğru veri üreterek çeşitli planlamalar yapılması ve alanın turizme elverişle hale getirilmesi için yönetimin sağlanması mümkün hale gelecektir.
Yapılan arkeolojik çalışmalar her geçen gün yeni bir kültürel mirası gün ışığına çıkarmaktadır ve bu mirasa ait her türlü bilginin saklanması, sınıflandırılması, analiz edilmesi, planlama yapılabilmesi ve birçok kullanıcı tarafından kolay ulaşılabilir olması için sayısallaştırılması ve kullanılabilir bir sistem haline getirilmesi gerekmektedir. Arkeolojik değerlere ait tablosal bilgilerin yanı sıra, konumsal bilgileri de içerdiğinden dolayı uygulamanın CBS destekli olması uygun bir seçim olacaktır (Güleç vd., 2015).
CBS, İHA ve arkeoloji bilimi entegrasyonunda şunları söylemek doğru olur; arkeoloji biliminin ihtiyacı olan belgeleme, kayıt altına alma, koruma ve yönetim kriterleri temassız, hızlı ve hassas olduğunda anlamlı bir hal alır ve bahsedilen parametreler değerlendirildiğinde İHA fotogrametresinin bu talepleri karşılayacağı görülmektedir. Arkeolojik alanlarda bulunan maddesel kültür mirasları, grafik ve grafik olmayan özellikler barındırdığı için CBS uygulamalarından faydalanması kaçınılmazdır. Ayrıca CBS için kullanılacak altlık verinin İHA ile üretilmiş olmasının yukarıda bahsedilen şekilde birçok açıdan önemli katkıları olacaktır. Yapılan çalışmalar ve incelenen örneklere bakıldığında arkeolojik bir alanda, arkeoloji biliminin ihtiyaç duyduğu durumları karşılayabilmek için Coğrafi Bilgi Sistemleri ve İnsansız Hava Araçları kullanımı gerekliliğini söylemek mümkündür. Ülkemizde ve dünyada bulunan arkeolojik alanları tanıtmak ve turizme elverişli hale getirmek için, alanı ve maddesel kültür varlıklarını korumak, yönetmek, çeşitli analizler yapmak için, elde edilen maddesel
verileri bir veri tabanında depolamak ve düzenlemek için muhakkak ki coğrafi bir bilgi sistemi gerekir ve bu sistem kurulurken altlık olarak İHA’larla kısa sürede hassas olarak elde edilebilen görüntülerin kullanılması faydalı olacaktır.
7. İLİŞKİSEL COĞRAFİ VERİ TABANI TASARIMI VE ARKEOLOJİK