İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi

Ülkemiz tarafından 10.03.1954 tarihli ve 6366 sayılı Kanunla onaylanan ve iç hukuktaki bir kanun gibi uygulama kuvveti kazanmış olan hatta "Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun"308 ile Anayasa'nın 90. maddesine eklenen hüküm uyarınca kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda esas alınacak olan

306 _{Çelebi, “Kişilik Haklarından, Kişinin Özel Yaşamının ve Gizliliklerinin İhlali ve Korunması”, s.} 286.

307 _{Şen, Devlet ve Kitle İletişim Araçları Karşısında Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması, s. 60.} 308

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun, 05.07.2004 tarihli ve 5170 sayılı Kanun (R.G. 22.05.2004-25469).

126

AİHS'nin 8. maddesinde, bireysel hayat üst başlığı altında toplanabilecek olan özel hayat, aile hayatı, konut ve özel haberleşme koruma altına alınmıştır.309

Maddenin 1. fıkrasında, "herkes, özel ve aile hayatına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir" denilerek, kişinin özel ve aile hayatına saygı hakkı düzenlenmiş, aynı maddenin ikinci fıkrasında kişinin aile ve özel hayatına bir hukuki önlem olarak müdahale edilebilecek özel durumlar hüküm altına alınmıştır. Bu fıkrada, "Bu hakların kullanılmasına resmi bir makamın müdahalesi demokratik bir toplumda ancak milli güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı, düzenin korunması, suçların önlenmesi, sağlığın veya ahlakın ve başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli olduğu ölçüde ve yasayla mümkündür" denilerek koruma sağlanmış bulunmaktadır.310

AİHS 8. maddenin sözleşmenin diğer hükümleriyle de bağlantısı vardır. Komisyon, 8. maddede belirtilen özel hayat hakkının aynı zamanda bireyin kişiliğinin oluşması için diğer bireylerle ilişkiler kurma ve geliştirmeyi de belli ölçüde içerdiğinden hareketle 8. madde ile 10. madde arasında bağlantı kurmaktadır. Adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü, evlenme hakkı ilk bakışta 8. madde ile ilgileri kurulabilen haklardır. Sözleşmenin 8. maddesi ile sığınma hakkı bağlantısıyla yaşama hakkı ve 3. maddedeki insanlık dışı muamele arasında da bağlantı kurulmaktadır. Sözleşmenin 8. maddesi zaman zaman 14. madde bağlamında ayrımcılık yasağı ile gündeme gelmekte, bazen de 5. madde çerçevesinde bağlantı kurulmaktadır.311

AİHS'nin 8. maddesi 9, 10, 11, ilk Protokolün l ve 2. maddeleri sözleşme sistemi içerisinde "nitelikli haklar" kategorisinde yer almaktadır. Nitelikli olmayan haklarda birey devletin belirtilen hakkını ihlal ettiğini ispat ederse, mahkeme artık üye devlet açısından müdahalenin haklılığını tartışmamaktadır. Nitelikli haklarda ise, birey belirtilen hakkının ihlal edildiğini ispat etmesi ve mahkemenin bunu kabul etmesi halinde ispat yükü üye devlete geçecek, üye devlet bu aşamada, müdahalenin

309 _{Özdemir, s. 19.}

310 _{Helvacı, Kişilik İşlemi Hakları (Münhasıran Şahsa Bağlı Haklar), s. 36.}

311 _{Murat Volkan Dülger, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Organize Suçla} Mücadelede Özel Koruma Tedbirleri”, Yıldızhan Yayla'ya Armağan, T.C. Galatasaray Üniversitesi, Hukuk Yayınları, İstanbul, Ocak 2004, s. 275-284.; Üzeltürk, s. 159.

127

yasallığını, müdahalenin meşru bir amaca dayandığını ve demokratik bir toplumda gerekliliğini ispat etmek durumunda kalacaktır.312

Haberleşme (muhaberat) hürriyeti İHAS'ın 8. maddesine göre de değerlendirilmesi gereken bir konuyu teşkil eder. 8. madde, özel hayatın bir yönünü ve unsurunu oluşturan "muhaberat" kavramını da koruma altına almıştır. İHAS m. 8/1 anlamında "haberleşme" kavramı kapsamına, her türlü yazılı veya sözlü ileti/gönderi girmektedir. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), telefon konuşmalarının da bu kavram altında ele alınması, yani korunması gerektiğini kabul etmiştir. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) 15.06.1992 tarihli İsviçre'ye karşı Lüdi kararında, telefon görüşmelerinin "muhaberat hürriyeti" ve dolayısıyla "özel hayatın gizliliği ve korunması hakkı" (İHAS m. 8) kapsamı olduğunu kabul etmiştir. Ancak karara konu uyuşturucu kaçakçılığı suçlamasında İHAM, Laufen Mahkemesi tarafından verilen ve temyiz mercii olan Bern Kantonu Temyiz Mahkemesi tarafından telefon muhaberatının izlenmesi ve denetlenmesinin, demokratik toplumda duyulan somut zorunluluklara uygun olarak ve İHAS m. 8/2 hükmünün çerçevesinde kaldığını belirterek hukuka uygun olduğuna karar vermiştir.

İHAS 8. maddesiyle, "haberleşme" kavramı kapsamına giren her türlü yazılı ve sözlü gönderilerin içine telefon, mektup ve diğer tüm haberleşme araçları ile gerçekleştirilen muhaberatın dokunulmazlığının kanunlar ile korunması gerektiği yönünde üye devletlere ait bir yükümlülük öngörmüştür.313

İHAM 16.12.1992 tarihli Almanya'ya karşı Niemietz kararına göre, "'Özel hayat kavramını, bireyin kişisel hayatım istediği gibi yaşayabileceği bir iç alanla sınırlamak ve dış dünyayı bu alandan tümü ile hariç tutmak aşırı sınırlayıcı bir yaklaşım olurdu. Özel hayata saygı, başka insanlarla ilişki kurmak ve sözkonusu ilişkileri geliştirmek hakkım da belirli bir dereceye kadar içermelidir". Böylece kararda, bireyin dar kapsamda değil, geniş kapsamda yaşam alanları ve faaliyetleri, özel hayatın parçası

312 _{Özcan Özbey, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Yöntemleri, Adalet Yayınevi,} Ankara, 2005, s. 282.

313

Durmuş Tezcan, Mustafa Ruhan Erdem ve Oğuz Sancakdar, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

128

olarak kabul edilmiş olup, "özel hayat" kavramının sadece bireyin özel faaliyetleri ve kendisi ile sınırlı olmadığına işaret edilmiştir. Bu durumda bireyin evi, işyeri, bu yerlerdeki faaliyetleri ve görüşmeleri, ancak İHAS m. 8/2'de öngörülen nedenler ile istisnai olarak sınırlandırılabilecektir.

4.3.4. Birleşmiş Milletler’in Kişisel ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası