Bir rekabet incelemesinde, ilgili ürün pazarı belirlendikten sonra yapılacak iş, ilgili coğrafi pazarın sınırlarının tespit edilmesidir. AB Komisyon Duyurusu’nun ifadeleri doğrultusunda coğrafi pazar da ürün pazarı gibi yukarıda bahsetmiş olduğumuz SSNIP yaklaşım çerçevesinde belirlenebilir. Fiyat artışı sonucunda tüketicilerin başka bir bölgedeki ürüne yönelmesi söz konusu ise bu durumda ilgili coğrafi pazar bu bölgeleri de kapsayacak şekilde yorumlanır. Coğrafi pazar kısaca bir firmanın pazar gücünü kullanabildiği en küçük alanı ifade eder100
. Ayrıca “Avrupa Komisyonu Pazar Tanımı Hakkında Duyurusu’nda” coğrafi pazarı, “rekabet şartlarının yeteri kadar
homojen ve kabul edilebilir düzeyde farklı şartlara sahip komşu alanlardan ayırt edilebilen alan” olarak tanımlamaktadır. United Brands davasında Komisyon, içinde
rekabet şartlarının yeterince homojen olduğu alan olarak ilgili ürün pazarını tanımlamış ve ortak pazar içerisinde yer alan diğer ülkelerden farklı olarak, Fransa, İtalya ve İngiltere’yi, bu ülkelerdeki ithalat şartlarının değişik olması, rekabet şartlarının yeterince homojen olmaması gerekçesiyle ilgili ürün piyasası kapsamı dışında bırakmıştır101
. 4054 sayılı Rekabet Kanunu’nun “Kapsam” başlıklı 2. maddesinde
100 Çetinkaya, s. 17. 101
“Türkiye Cumhuriyeti Sınırları İçinde” denilerek, coğrafi pazarın üst sınırı belirlenmiştir.
“1997/1 Sayılı Birleşme ve Devralmalar Tebliği” madde 4/4’te yapılan tanıma göre coğrafi pazar, teşebbüslerin mal ve hizmetlerin arz ve talebi konusunda faaliyet gösterdikleri, rekabet koşullarının yeterli derecede homojen ve özellikle rekabet koşulları komşu bölgelerden hissedilir derecede farklı olduğu için bu bölgelerden kolayca ayrılabilen bölgeler olarak tanımlamıştır.
Rekabet Kurulu’nun yayınladığı “Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Teşebbüs Birliği Kararlarının İsteğe Bağlı Bildirimine İlişkin Kılavuz’a” ek’li Bildirim Formu’nda ise ilgili coğrafi pazar; ilgili teşebbüslerin mal ve hizmetlerinin arz ve talebi konusunda faaliyet gösterdikleri, rekabet koşullarının yeterli derecede homojen olduğu ve özellikle rekabet koşulları komşu bölgelerden kayda değer ölçüde farklı olduğu için o bölgelerden ayrılabilen bölgeler olarak tanımlanmıştır. Bu sebeple ilgili coğrafi pazarı belirlemede; ürünlerin yapısı ve nitelikleri, giriş engellerinin veya tüketici tercihlerinin varlığı, komşu bölgeler arasında teşebbüslerin pazar paylarındaki gözle görülür derecede değer farklılıkları veya önemli fiyat farklılıkları ile taşıma maliyetleri dikkate alınabilecektir.
Rekabet Kurulu’nun yayınladığı “İlgili Pazarın Tanımlanmasına İlişkin Kılavuz’a” göre RK, coğrafi pazar’a ilişkin bir karar alırken göz önüne aldığı kriterler Kılavuz’da ayrıntılı olarak belirtilmiştir102
.
442-443.
102
(32) Siparişlerin geçmişte başka bölgelere kaydığını gösteren bulgular: Farklı bölgeler arasında fiyat farklılıkları ve müşterilerin verdiği tepkiler, coğrafi pazarın tanımlanması açısından önemli bilgiler içermektedir.
(33) Özel olarak pazarı belirlemek için geliştirilmiş nicel testler: Genellikle ürün pazarı tanımlamasında kullanılan nicel testler, coğrafi pazar tanımlamasında da kullanılabilir. Kurul, ürün pazarında olduğu gibi sağlam temellere dayalı analizleri göz önüne alır.
(34) Talebin temel özellikleri: İlgili ürüne olan talebin yapısı coğrafi pazarın kapsamını tek başına belirleyebilir. Bölgesel tercihler, yerel markalara bağlılık ve bölgesel pazarda fiili olarak bulunma gerekliliği gibi faktörler, rekabetin coğrafi kapsamını sınırlamak yönünde güçlü bir potansiyele sahiptir.
(35) Müşterilerin ve rakiplerin görüşleri: Pazarın kapsamını belirlemek amacıyla inceleme taraflarının belli başlı müşterileri ve rakipleriyle temas kurulabilir.
(36) Satın almaların mevcut coğrafi eğilimi: Müşterilerin satın almalarının coğrafi eğiliminin incelenmesi, coğrafi pazarın olası kapsamı hakkında faydalı bilgiler sağlar. Müşterilerin, Türkiye’nin değişik yerlerinde bulunan teşebbüslerden aynı koşullarla alım yaptıkları ya da malzeme ihtiyaçlarını Türkiye’nin herhangi bir yerinde faaliyet gösteren teşebbüslerin teklif verdiği ihale yöntemleriyle karşılayabildikleri durumlarda genellikle coğrafi pazar Türkiye
İlgili coğrafi pazar ülkenin geneli olabileceği gibi ülkenin bir kısmı da olabilir. Ayrıca aynı şehir içerisinde iki ayrı coğrafi pazar belirlenebilir.
Başka bir tanımla ilgili coğrafi piyasa, Rekabet Hukuku alanında ilgili şirketlerin mal ve hizmetlerini sattıkları ve rekabet koşullarının yeterince yeksenak olduğu alan olarak tanımlamıştır103
. Coğrafi piyasanın belirli bir ürün piyasasında faaliyet gösteren veya potansiyel olarak bu pazara girebilecek bütün şirketleri kapsayacak şekilde tanımlanması gerekmektedir. Bu nedenle coğrafi piyasa, hâkim durumda olup olmadığı araştırılan teşebbüsün faaliyette bulunduğu coğrafi alanda bulunan diğer şirketlerin yanı sıra, bu alanda faaliyet göstermeyen ancak kalıcı ve önemli bir fiyat artışı sonrasında bu coğrafi alana girebilecek diğer şirketleri de kapsamalıdır104
.
Telekomünikasyon sektörü günümüzde şebekelerin birbirleriyle irtibatlandırıldığı ve tam anlamıyla coğrafi sınırların ayrıştırılamadığı bir sektör haline gelmiştir. İlgili ürün pazarının tespitine dair kullanımında birtakım sıkıntılar yaşanmakla birlikte, ikame esnekliği analizi ABD’de ve AT’de ilgili coğrafi pazarın belirlenmesinde sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır. Örneğin öncelikle noktadan noktaya pazarlar belirlenmekte daha sonra benzer pazar ve düzenleme koşullarına sahip pazarlar bir arada gruplandırılmakta ve tek bir pazar olarak addedilmektedir. AT’de benzer bir yöntem izlemekte ve işe rekabet ve düzenleme koşullarının yakın olduğu coğrafi alanı tanımlamakla başlamaktadır. Topluluk bu yaklaşımı kullanırken aynı zamanda arabağlantı ve ulusal dolaşım anlaşmalarının varlığını (veya yokluğunu) coğrafi pazarı
Cumhuriyeti’dir.
(37) Ticaret akımları/Mal sevkiyatı eğilimleri: İlgili ürünlere dair yeterli istatistiklerin mevcut olması koşuluyla, ticaret akımı bilgilerinin kullanılması yoluna gidilebilir. Ticaret akımları ve daha önemlisi bu akımların ardında yatan gerekçeler, coğrafi pazarın kapsamını belirlemek açısından çok yararlı olacak görüş ve bilgiler sağlamakla birlikte tek başlarına kesin sonuca varmak için yeterli değildir.
(38) Siparişlerin başka bölgelerdeki teşebbüslere kaydırılmasıyla ilgili engeller ve değişik maliyetleri: Nakliye maliyetlerinin yüksekliği ya da ilgili ürünün niteliklerinden kaynaklanan çeşitli sınırlamalar müşterilerin alımlarını başka bölgelere kaydırmalarını engelleyebilir. Nakliye maliyetlerinin etkisi çoğunlukla büyük hacimli, düşük değerli ürünlerde görülmektedir. Ancak burada nakliye dezavantajının başka maliyetlerdeki (işgücü veya hammadde maliyetleri) göreceli avantajlarla dengelenebileceğini de gözden kaçırmamak gerekir. Belirli bir bölgedeki dağıtım sistemine giriş koşulları ile belli sektörlerdeki yasal düzenlemelerden kaynaklanan sınırlamalar da bir bölgeyi, bölge dışındaki teşebbüslerin rekabetçi baskısından tecrit edebilir.
103 Ülgen, Sinan, “AB’de Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması”, TÜSİAD Yayınları, İstanbul 1998, s.
35.
104
tanımlamada kullanmaktadır. Örneğin ulusal dolaşım anlaşmalarının mevcut olduğu durumlarda Topluluk, GSM hizmetleri için Avrupa çapında pazar tanımlaması yapmış, aynı şekilde şebekelerarası arabağlantı anlaşmalarının mevcut olduğu bir durumda ses hizmeti sunan yerel bir kablo şebekesi operatörünün ulusal coğrafi kapsama sahip olduğunu kabul etmiştir.