İlgili Araştırmalar

Kullanılabilirliğin önemi üzerine yapılan araştırmalar insanların güvenliğini riske düşürecek durumların artmaya başladığı II. Dünya Savaşına kadar uzanmaktadır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra özellikle gelişen savunma sanayi ve teknolojisi askeri amaçlı olarak kullanılabilirlik çalışmalarını hızlandırmıştır. Bu çalışmalar kendisini uzay bilimlerinde de göstermiştir. 1960’lardaki uzay ile ilgili tasarımlarda, kullanılabilirlik dikkate alınarak makinenin performansından daha çok pilot merkezli tasarımlara yönelim başlamıştır (Butler, 1996).

1960 ve 70’lerdeki araştırmalarda, kullanıcı arayüzleri tasarımlarının daha da hızlandığı görülmüştür. Bilgisayarların gelişmeye başladığı ve kişisel bilgisayarlar olan PC’lere talebin artması bilgi teknolojileri konusunda da kullanılabilirlik

çalışmalarını etkilemiştir. Meyers’in insan bilgisayar etkileşimi ile ilgili tarihi görüşü, daha önceleri üniversiteler ile beraber yapılan arayüz tasarımlarının, 1970 ve 80’lerde ticari ürünlere dönüştüğünü belgeler. Bu çalışmalar, bilgisayar etkileşimine olan önemi ve ilgiyi arttırmıştır (Meyers, 1998).

1980’lerde kişisel bilgisayar ve yazılım uygulamaları gibi ticari ürünler için daha iyi tasarımlara gereksinim olduğundan kullanıcı ihtiyaçlarına daha fazla dikkat edilmiştir. Kullanılabilirlik testi ve laboratuarlarının ortaya çıkması kullanılabilirlik testinin öneminin arttığını gösterir. Kullanılabilirlilik testi proje kalitesini arttırır, birçok projeyi hızlandırır ve hem tasarımcıların hem de idarecilerin ilgilerini çekerek maliyetlerin azalmasını sağlar. Bu dönem içinde pek çok kullanılabilirlik laboratuarları kendi akademik köklerinden sapmalar göstermiş ve küçük iş kollarına ve danışma uygulamalarına yada kullanılabilirlik laboratuarları olan birleşik büyük firmalara dönüşmüştür (Nielsen, 1993; Shneiderman & Plaisant, 2004).

Nielsen (1992) yılında yaptığı çalışmada kullanılabilirliği 5 faktörde toplamıştır. Bu faktörler öğrenilebilirlik, verimlilik, etkinlik, yardım ve öznel kullanıcı memnuniyeti olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada web sitelerinin kullanılabilirlik kıstaslarına uygun hazırlanması gerektiği, insan-bilgisayar etkileşiminin web sitelerinde önemli bir unsur olduğu ve web sitelerinin, kullanılabilirliği ölçen testlerle sınanması gerektiği sonucuna varılmıştır. Sonuç olarak Nielsen kullanılabilirliğin nitel olarak ölçülmesi ile birlikte nicel olarak da ölçülmesi gerektiğini savunmuştur.

Üstündağ (1999) yaptığı çalışmada bilgisayar arayüz tasarımında grafik elemanları ve internetin grafiksel etkileşim arayüzü olgusunu ele almıştır. Üstündağ çalışmasında web sayfalarında kullanılan görsel öğelerin, özellikle grafiklerin önemine dikkat çekmiştir. Bu çalışmada ayrıca bilgisayar ve internet için grafiksel arayüzler hazırlanırken tipik görsel bileşenler incelenmiş ve web sayfalarında kullanılan görsel öğelerin evrensel olduğu, hazırlanan web sayfalarının görsel tasarım ilkelerine uygun olarak tasarlanması gerektiği konusunda görüş bildirilmiştir.

Kaptan (2000) yılında yapmış olduğu çalışmada web sayfalarının görsel bildirişim sistemlerini işlevsellik açısından incelemiştir. Çalışmada web sayfalarında yer alan metinlerle birlikte grafik elemanlarının da önemine değinilmiştir. Çalışmanın

sonucunda, iletişim sürecinde grafik tasarımlarının önemli rol oynadığı ve görsel grafiklerin metinlere göre farklı kullanıcılar tarafından daha etkili olarak değerlendirildiği bulunmuştur. Sonuç olarak çalışmada hedef kitlenin özelliğine göre seçilecek grafiksel elamanlarının web sitelerinin kullanılabilirliğini arttırabileceğinden söz edilmektedir.

Nielsen ve Norman (2000)’ın araştırmasında ise kullanılabilirliğin web siteleri açısından bir lüks sayılmadığı, bir zorunluluk haline geldiği belirtilmiştir. 2000 ve sonrasında hazırlanan tüm sitelerinin kullanılabilirlik kıstaslarına uygun hazırlanması gerektiği ve hazırlanan sitelerin çeşitli testlerden geçirilerek kullanılabilirliklerinin sınanması gerektiği vurgulanmıştır. Araştırmacılara göre ticari web sitelerinden organizasyon web sitelerine kadar tüm sitelerde kullanılabilirlik, kullanıcı ve müşteri ilişkilerinde anahtar teknik olarak kullanılmaktadır.

Hutchinson (2002) yapmış olduğu göz izlerini takibi sayesinde web sitesi kullanılabilirliği belirleme çalışmasında, kullanılabilirliğin nitel araştırmaların yanında nicel araştırmalarla da desteklenmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu destekleme çalışmasını gerçekleştirmek için ise Hutchinson ve arkadaşları ERICA aında bir yöntem geliştirmişlerdir. Hutchinson’un ve arkadaşlarının geliştirmiş olduğu ERICA yöntemi sayesine göz hareketlerine dayalı olarak kullanılabilirlik çalışmaları geliştirilmiştir.

Bir diğer kullanılabilirlik çalışmasında Acartürk (2004) üniversite web sayfalarında kullanılabilirliğin önemi ve kullanılabilirlik testleri ile ilgi bir çalışma yapmış, bu çalışma sonucunda web sayfalarının kullanılabilirlikleri değerlendirilirken test çalışmalarının önemi vurgulanmış ve web sayfalarını hazırlayan tasarımcıların bu testlere doğrudan müdahil olması, kullanıcıların yaşadıkları problemleri gözleyerek tanık olmalarının sayfalardaki problemlerin giderilebilmesi için önemli olduğu vurgulanmıştır.

Dalcı ve arkadaşlarının (2008) yapmış olduğu Ortadoğu Teknik Üniversitesi kütüphanesinin yeni web sayfası ve kullanılabilirlik çalışmasında ODTÜ kütüphanesi için yeni bir web sitesi hazırlanmış ve hazırlanan yeni web sitesinin kullanılabilirlik çalışması yapılmıştır. Çalışmada eski kütüphane web sitesi ile kullanılabilirlik

kıstaslarına uygun olarak hazırlanmış yeni kütüphane web sitesi çeşitli kullanıcılara değerlendirilmiştir. Bu çalışma sonucunda kullanılabilirlik ilkelerine dayalı olarak hazırlanan web sitelerinin etkin ve verimli olarak kullanıldığı bulunmuştur.

Görüldüğü üzere kullanılabilirlik ile ilgili yapılan tüm araştırmalarda kullanılabilir olarak hazırlanmış web sitelerinin daha verimli ve etkili olduğu görülmektedir. Bu nedenden dolayı uzaktan eğitimde görev alan web tasarımcılarının kullanılabilirlik kıstaslarına dikkat etmeleri web sitesi ile kullanıcı arasında bulunan etkileşimi arttıracaktır.

Sakarya Üniversitesi Adapazarı Meslek Yüksek Okulu uzaktan eğitim web sitesinin değerlendirildiği bu çalışmada literatürde yer alan araştırmalara doğru orantılı olarak öğrenci görüşlerine başvurulmuş ve öğrencilerden öğrenim gördükleri web sitelerinin değerlendirilmesi beklenmiştir. Bu araştırmayı literatürde yer alan diğer araştırmalardan ayıran en önemli fark bir uzaktan eğitim kurumunun web sitesinin değerlendirilmesidir.