aradaki bağlantıyı üst düzeyde kuramadığı ifade edilebilir. İlişkililik (integratedness) ise Zenginlik / (kapsam+zenginlik) olarak hesaplanır. Bu örnek için ilişkililik oranı 4/4+5= 0,44’ tür. Öğrenci genel olarak üreme konusunda bir takım bilgiler edinmiş, kavram yanılgılarının varlığı görülmemiş fakat konu hakkında tam olarak yeterli kazanımları edinememiştir.
Tsai ve Huang (2001), yaptıkları çalışmada 5. sınıf öğrencilerinin üreme konusunda sahip oldukları bilgilerin gelişimini incelemişlerdir. Konunun öğretimi üç hafta boyunca gerçekleştirilmiş, öğrencilerin bilişsel yapılarını belirlemek amacıyla her hafta bitiminde ve öğretimden iki ay sonra öğrencilerle görüşmeler yapılmıştır. Yapılan görüşmelerin analizi akış haritaları ile yapılmış ve öğrencilerin bilişsel yapıları ortaya çıkarılmıştır. Çalışmanın sonucunda bilişsel yapının gelişiminin “bilginin gelişimi”, “bilginin genişlemesi” ve “bilginin saflaştırılması” olarak üç aşamada gerçekleştiği görülmüştür.
Bischoff ve Anderson (2001), 9. ve 10. sınıf öğrencileriyle ekoloji konusunda görüşmeler yapmış ve öğrencilerin bilgi organizasyonundaki değişimleri ve üst düzey bilişsel işlemlerin gelişimini akış haritaları ve içerik analiziyle incelemişlerdir. Görüşme verileri incelenmiş, üst düzey bilişsel işlemlerin gelişiminin akış haritasındaki karmaşık ağlarla bağlantılı olduğu ortaya konulmuştur.
Selvi ve Yakışan (2005), yaptıkları çalışmada akış haritaları kullanılarak biyoloji öğretmenliği öğrencilerinin ekolojik döngülerden ‘karbon döngüsü’ ile ilgili bilişsel yapılarının ortaya çıkarılmasını amaçlamışlardır. Öğrencilerin bilişsel yapılarına ait akış haritaları üzerinde fikir sayısı, fikirlerin sırası ve organizasyonu, hatırlanan bilginin miktarı ile olan doğrusal bağlantılar ve öğrencilerin bilişsel yapısındaki bilgi ağlarının zenginliğini gösteren yinelenen bağlantıların sayısının az olduğu görülmüştür. Bu veriler, çalışmada yer alan öğrencilerin karbon döngüsü ile ilgili bilişsel yapılarındaki bilginin kapsamında, hatırlama sırasında ve birbirleriyle olan ilişkilerinde eksiklikler olduğunu göstermektedir.
1.3 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
Fen derslerinin soyut ve anlaşılması zor kavramlar içerdiği herkes tarafından bilinmektedir. Öğrencilerden bu kavramları sağlıklı bir şekilde öğrenmeleri beklenir.
19
Öğrencilerin öğrenme süreçlerini daha zevkli ve kalıcı hale getirmek önemli hale gelmiş ve bu konuda yapılan çalışmalarla çeşitli yöntem ve teknikler geliştirilmiştir. Kavram karikatürleri de bu farklı tekniklerden biridir.
Keogh ve Naylor (1999) yaptıkları çalışmada kavram karikatürlerinin fen öğretimi ve öğrenimi üzerine olan etkisini incelemiştir. Öğretmenlerin ve çeşitli yaş aralıklarında öğrencilerin kavram karikatürlerinin kullanımı üzerine görüşleri alınmış ve sonuçların kavram karikatürleri lehine olumlu yönde olduğu gözlenmiştir. Ayrıca bu çalışma kavram karikatürleri ile öğretimin, öğrencileri kendi algılamaları üzerinde araştırma yapmaya yönlendirdiğini ortaya çıkarmıştır.
Stephenson ve Warwick 2002 yılında, 9-13 yaş grupları arasında olan öğrencilerle birlikte “ışık” konusunda kavram karikatürlerini kullanarak bir çalışma yapmıştır. Çalışmada öğrencilerin ışık konusunda sahip oldukları ön bilgiler, düşünceler ve kavram yanılgıları ile ilgili bir tespit yapılmıştır. Bu çalışmada kavram karikatürlerinin öğrencileri kavramları soruşturmaya teşvik ettiği ve yardımcı olduğu, üst bilişsel stratejilerin uygulanması açısından öğrencilerin kendi anlamalarının derinliğini yansıtmalarına yardımcı olduğu, öğretmene öğrencilerin kavramları nasıl algıladıklarına dair birer kanıt ve yol gösterici olduğunu ifade etmişlerdir.
Kabapınar (2005), çalışmasında kavram karikatürlerini tanıtarak, bazı fen konuları üzerinde karikatür örnekleri tasarlamış ve ilkokul 4. ve 5. sınıf öğrencileri üzerinde yapılandırmacı yaklaşım açısından kullanılabilirliğini kontrol etmiştir. Öğrenci görüşlerinin de alındığı bu çalışmada kavram karikatürleri kullanılarak yapılan bir öğretimin öğrencilerde var olan kavram yanılgılarını açığa çıkardığı, öğrencileri araştırmaya teşvik ettiği ve sahip oldukları kavram yanılgılarını gidermede işe yarar olduğu ifade edilmiştir.
Huang, Liu, Lin ve Istanda (2006) kavram karikatürlerini fen eğitiminde “manyetizma” konusunda kullanmışlardır. Hazırladıkları karikatürler, iki aşamalı ve on-line olarak bilgisayar ortamında çözülebilen test soruları şeklindedir. Materyallerini bu şekilde hazırlamalarına sebep olarak karikatürlerin eğitimde dikkat çekici, motive edici ve kavramları anlamaya yardımcı bir öğretim aracı olması, internetin ise yaşadığımız teknolojik çağda eğitimde sıklıkla kullanılan bir araç haline gelmesi şeklinde ifade etmişlerdir. Çalışma sonucunda hazırladıkları iki aşamalı on-line testin kavram karikatürleri ile birleştirilmesi, öğrencilerin kavramları
20
daha iyi anlamalarına ve öğretmene konuyu daha dikkat çekici hale getirebilmesine yardımcı olduğu görülmüştür.
Durmaz (2007), “mitoz ve mayoz hücre bölünmeleri” konusunda kavram karikatürleri ile öğretimin öğrencilerin akademik başarılarına ve duyuşsal özelliklerine etkisini incelemiştir. Yapılan analizler sonucu elde edilen bulgulara göre, kavram karikatürlerinin kullanıldığı grup lehine anlamlı bir fark oluşmuştur. Duyuşsal özellikler bakımından yapılan analizler sonucunda kavram karikatürü kullanılan grubun daha dikkatli ve istekli oldukları belirlenmiştir. Çalışma sonucunda alınan görüşlere göre, deney grubu öğrencilerinin kontrol grubu öğrencilerine göre daha olumlu ifadeler kullandığı tespit edilmiştir.
Kuşakçı Ekim (2007) kavram karikatürlerini ilköğretim 7. Sınıf öğrencilerinin Maddenin Tanecikli Yapısı Ünitesinde var olan kavram yanılgılarını gidermede etkisi ve karikatürlerin öğrencilerin fen dersi tutumuna olan etkisi üzerine bir çalışma gerçekleştirmiştir. Araştırmacı öncelikle öğrencilerin kavram yanılgılarını belirlemiş ve daha sonra kavram karikatürlerini kullanarak deney grubunda dersi işlemiştir. Araştırma sonunda, kavram karikatürleri kullanılan deney grubun kullanılmayan kontrol grubuna oranla daha az yanılgıya sahip olduklarını ifade etmiştir. Fakat karikatürlerin öğrencilerin tutumu üzerinde etkisi bulunmadığını da eklemiştir. Öğrencilerden araştırma sonunda olumlu görüşler aldığını belirtmiştir.
Burhan (2008) çalışmasında kavram karikatürlerini kullanarak 8. sınıf “asit-baz” kavramları üzerinde çalışma yaprakları hazırlamış ve bunların etkililiklerini araştırmıştır. Araştırma sonucunda hazırlanan çalışma yapraklarının öğrencilerin anlama düzeylerini önemli ölçüde geliştirdiğini ve kavramsal anlamayı kolaylaştırdığını görmüş, ön mülakatlarda karşılaştığı yanılgılar ile son mülakatlarda karşılaşmadığını ifade etmiştir.
Yıldız (2008), yaptığı çalışmada kavram karikatürlerini “düzgün dairesel hareket” ünitesinde bulunan kavram yanılgılarının tespitinde ve giderilmesinde kullanmıştır. Çalışmasını iki aşamalı yapmış, ilk aşamasında düzgün dairesel hareket konusunda var olan kavram yanılgılarını tespit etmiş ve kavram karikatürlerinin kavram yanılgısı tespitinde kullanılabileceği çıkarımında bulunmuştur. Çalışmanın ikinci basamağında ortaya çıkarılan kavram yanılgılarının giderilmesi üzerinde kavram
21
karikatürleri kullanılmış ve deney grubunda kavram yanılgılarının ortadan kaldırıldığını ifade edilmiştir.
İnel, Balım ve Evrekli (2009) fen derslerinde kavram karikatürü kullanımına ilişkin öğrenci görüşlerini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Öğrencilerle öncelikle kavram karikatürü kullanarak ders işlenmiş daha sonra görüşme yoluyla görüşleri alınmıştır. Yapılan analizler sonucunda öğrenci görüşleri kavram karikatürleriyle ilk kez karşılaştıkları, kavram karikatürlerinin birçok açıdan yarar sağladığı ve derslerde kullanılması gerektiği yönünde olmuştur.
Özüredi (2009) İnsan ve Çevre Ünitesinde yer alan “besin zinciri” konusu üzerinde kavram karikatürlerini ve grupla çalışma tekniğini kullanarak bir çalışma yapmıştır. Çalışmasında kavram karikatürlerinin akademik başarıya ve kavram yanılgılarının giderilmesine etkisini incelemiştir. Araştırma sonucunda kavram karikatürlerinin öğrenci başarısını arttırdığı görülmüştür. Öğrencilerden gelen yorumlar ise derse yönelik ilgilerinin arttığı, derse karşı daha yüksek motivasyon sağladıkları, ders içerisinde daha fazla söz hakkı alabildikleri, grup tartışmalar sayesinde düşüncelerini arkadaşlarına da aktarabildikleri, kavram karikatürleri sayesinde fen bilgisi derslerinin çok eğlenceli geçtiği şeklinde ifade edilmiştir.
Bazı çalışmalarda ise öğrencilerden kavram karikatürü çizmeleri istenmiş ve bu durumun öğrenmeleri üzerine etkisi incelenmiştir. Eroğlu (2010), 6. sınıf öğrencilerinin Maddenin Tanecikli Yapısı Ünitesi ile ilgili kendi çizdikleri kavram karikatürleriyle dersi işlemiş ve bu durumun öğrenci başarısına ve motivasyonuna etkisini araştırmıştır. Yapılan analizlerin sonuçlarına göre başarı puanlarının karikatür çizen deney grubunun lehine olduğu görülmüştür. Öğrencilerden alınan görüşlerin analizinde ise karikatürlerle öğrenmenin iç pekiştireç sağladığı, disiplinler arası öğrenmeyi ve işbirlikli öğrenmeyi desteklediği, öğrencilerin öğrenmelerine yardımcı olduğu, yaratıcılıklarını ve düşünme becerilerini geliştirdiği ve karikatürlerle öğrenmenin eğlenceli olduğu görülmüştür.
Çiçek (2011), “Vücudumuzda Sistemler” ünitesinde kullanılmak üzere 6. sınıf öğrencileri için kavram karikatürleri geliştirmiştir. Yapılan analizler sonucunda deney ve kontrol grupları arasında başarı son test puanları ve kalıcılık testi puanları bakımından anlamlı fark bulunamamıştır. Kavram karikatürü destekli Fen ve Teknoloji derslerinin öğrencilerin akademik başarı ve kalıcılıklarında mevcut Fen ve
22
Teknoloji öğretim programıyla benzer etkiler oluşturduğu söylenmiş, deney ve kontrol grubu tutum son test puanları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmüştür. Bununla birlikte gerçekleştirilen görüşmeler sırasında öğrenciler derslerin kavram karikatürleriyle işlenmesiyle ilgili olarak dersin bu şekilde işlenmesinden hoşlandıklarını, derslerin kavram karikatürleriyle daha eğlenceli geçtiğini, daha iyi öğrenmelerini sağladığını ve diğer fen konularında da kavram karikatürlerinin kullanılabileceğini ifade etmişlerdir.
Uzoğlu, Yıldız, Demir ve Büyükkasap (2013), çalışmalarında Fen Bilgisi Öğretmeni adaylarının "Işık" konu ile ilgili alternatif düşüncelerinin belirlenmesinde kavram karikatürleri ve açık uçlu soruların etkililiğini araştırmış, kavram karikatürlerinin alternatif düşünceleri ortaya çıkarmada en az açık uçlu sorular kadar etkili olduğunu ifade etmişlerdir.
Demirel ve Aslan (2014) ortaokul 7. sınıf öğrencileri ile Güneş Sistemi ve Uzay Bilmecesi Ünitesinde kavram karikatürlerinin akademik başarı ve kavramsal anlamaları üzerine bir çalışma gerçekleştirmiş ve çalışma sonucunda kavram karikatürlerinin akademik başarıda deney ve kontrol grupları arasında farklılık yaratmadığı fakat kavramsal yanılgıların giderilmesi açısından anlamlı farklılık elde ettiklerini açıklamışlardır.
Yapılan çalışmalar tek tek incelendiğinde görülüyor ki kavram karikatürleri öğrencilerin konuyu işlerken zevk aldığı, derse katılmaya güdülendiği, dikkatini çektiği ve motivasyonu arttırdığı tekniklerden biridir. Bazı çalışmalarda öğrencilerin akademik başarıları ölçülmüş ve analizler sonucunda kavram karikatürlerinin kullanıldığı grupların başarılarının diğer gruba oranla daha yüksek çıktığı ifade edilmiştir. Ayrıca yine yapılan çalışmalarda da görüldüğü gibi kavram karikatürleri akademik başarıyı arttırmanın yanında kavram yanılgılarının tespitinde ve giderilmesinde kullanılan önemli eğitim araçlarından biri haline gelmiştir.
Çalışmada kavram karikatürü kullanımının ortaokul 7. sınıf öğrencilerin Maddenin Tanecikli Yapısı Ünitesi'ndeki akademik başarılarının, kavram yanılgılarının tespiti ve giderilmesine olan etkisinin ve öğrencilerin kavram karikatürlerine ilişkin görüşlerinin araştırılması amaçlanmıştır. Böylelikle bu çalışma ile kavram karikatürleriyle ilgili literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
23