BULGULAR VE YORUM
4.1. ÖĞRENCİ ÜRÜNLERİNE YÖNELİK BULGULAR
4.1.2 İkinci Haftanın Bulguları
K, 5: Herkese adaletli bir şekilde kimsenin hakkını yemeden ve tarlanın onlar
için önemli olduğundan dolayı böyle maddelerden yararlanmaktadırlar
(TEÖ-6)
E, 7: Hititliler kanunlarında böyle maddeler bulundurması oldukça zeki bir
davranıştır. Yani malına zarar görene hiçbir şekilde yük almadan karşılığı veriliyor. Hırsızlık ve devlet içi kargaşalar başlamış olduğu için bu kanunları hayata geçirmişti (TEÖ-6).
E, 16: Bazı insanların bazı insanların tarlalarına, arsalarına dokunulmaması
gerektiği için (TEÖ-6).
K, 17: Herkesin birbirine sadık ve güvenilir olması için böyle kanunlar
çıkarmışlardır (TEÖ-6).
Yukarıda öğrenci söylemleriyle ifade edilen cümlelere bakıldığında sadece bir öğrencinin tarihsel empati özellikleri bakımından çalışılan dönemin bugünden farkını net olarak farkı ortaya koyabildiği görülmektedir. Örneğin E, 2 rumuzlu öğrencinin
eskiden traktör olmadığından insanlar tarlalarını boğalarla sürüyormuş. Boğalar 9 bin yıl öncesinde en etkili hayvan olduğundan gibi ifade bu duruma kanıt olarak
gösterilebilir. Bunun yanı sıra tarihsel empatinin insan davranışının farklılığına, çeşitliliğine ve karmaşıklığına saygı duyması özelliğini içeren ifadelere bakıldığında öğrencilerin ulaşma durumlarının düşük olduğu görülmektedir. K, 5 rumuzlu öğrencinin herkese adaletli bir şekilde kimsenin hakkını yemeden ve tarlanın onlar
için önemli olduğundan dolayı böyle maddelerden yararlanmaktadırlar” demesi E, 8
rumuzlu öğrencinin boğaları kutsal görüyor olabilirler ve evlerinde onlara şans ve
bereket geleceğine inanıyor olabilirler demesi ve K, 17 rumuzlu öğrencinin herkesin birbirine sadık ve güvenilir olması için böyle kanunlar çıkarmışlardır gibi ifadeler bu
duruma örnek olarak verilebilir.
4.1.2 İkinci Haftanın Bulguları
“Kaynakların, ürünlerin ve ticaret yollarının devletlerin gelişmesindeki önemine tarihten ve günümüzden örnekler verir” kazanımına yönelik ‘Venedikli bir seyyahın izlenimleri’ ve ‘İpek yolu mücadelesi’ adlı etkinlikler sunulmuş ve sorulara yanıtlar aranmıştır. Bu kazanımın işlenişinde Venedikli Seyyah Marco Polo (Marko
42
Polo)’nun Çin’e olan seyahatinde İpek Yolu güzergâhındaki şehirlerden biri olan Bağdat’a dair izlenimlerine yer verilmiştir. Diğer etkinlik ise bir Çin kaynağından alınan Roma- İran arasındaki ticari çekişmeyi konu edinmektedir. Her iki etkinlikte de öğrencilerin tarihsel empatinin 1. 2. 3. ve 4. özelliklerine ulaşma durumlarının yüksek olduğu görülebilmektedir. Bu özelliklerin görülmesine dair her iki etkinlikten alınan örnek öğrenci söylemleri aşağıda örneklendirilmiştir.
E, 16: Ticaretle uğraştıkları için ekonomik durum iyi. Kültürel olarak gelişmiş
olan Bağdat iyi kültüre sahip. Toplumsal uğrak bir yer olduğu için iyi toplumsal durumu var (TEÖ-1, 2).
K, 17: Ticaretle uğraşıyorlar (TEÖ-1, 2).
K, 1: Ticaretle uğraşılıyor. Çok büyük bir şehir (TEÖ-1, 2).
E, 8: Ekonomik öneme sahip bir şehir. Ticarete genellikle önem verilir ve
kültürel olarak en iyi zanaatkârlar burdadır. Ekonomik yol olan İpek yolu üzerinde olduğu için gelişmiş bir şehir (TEÖ-1, 2).
E, 15: Ticaretin olduğu bir şehir (TEÖ-1, 2).
K, 14: Doğudan gelen kıymetli taşlar yontulup şekillendiriliyormuş. Dünyanın
en usta ve meşhur sanatkârları Bağdat’taymış. Şehrin ortasından büyük nehir geçiyormuş (TEÖ-1, 2).
K, 4: Kıymetli taşlar varmış ve bunları satarlarmış. Sattıklarıyla ülke kazanç
sağlarmış (TEÖ-1, 2).
K, 3: Doğudan gelen kıymetli taşların burada yontulup şekle sokulması
ekonomik olarak çok büyük önem kazanır (TEÖ-1, 2).
E, 2: Ekonomik yönden değerli taşları alıp Avrupa’nın batısına gönderip
kültürel açıdan da Avrupa’yla arasını toplumsal hale getirmiştir (TEÖ-1, 2).
E, 12: Doğudan gelen mallar Bağdat’a zenginlik kazandırmış ve Bağdat’a
tarım vs. zenginlikler olmuş. Bağdat bir şehir haline gelmiş (TEÖ-1, 2).
E, 7: Ekonomik olarak İpek yolunun oradan geçtiği için ticaret açısından
önemli rol oynar. Kültürel yön de var. Her türlü elbise süslü ve güzel elbiseler olduğu için. Dünyanın en meşhur sanatkârları burda olduğu için. İnsanların geçim kaynağı ticarettir (TEÖ-1, 2).
43
K, 14: Şehrin ünlü bir yer olduğunu ve pahalı bir yer olduğunu yansıtıyor (TEÖ-3).
E, 8: Şehrin gelişmiş ve tüccarların gidip geldiği bir şehirdir (TEÖ-3).
K, 1: Ekonomik alanda ve ticarette gelişmiş olduklarını yansıtmaktadır (TEÖ-3).
E, 6: Doğudan gelen kıymetli taşlar burda yontulup şekle sokuluyor. Bağdat’a
tacirler mal satarken ordan geçiyor oldukları için (TEÖ-3).
E, 7: Kültürel açıdan zengin ve ekonomik olarak da gayet elverişli olduğu için
ve İpek yolunun aradan geçtiği için olabilir (TEÖ-3).
E, 2: Bağdat’ın Orta Çağda Bağdat’ın Avrupa’yla ticaret yollarının olması ve
Bağdat’tan Avrupa’ya birçok mal gönderildiği için sanatkârlar Bağdat’ta toplanmıştır (TEÖ-3).
E, 7: İlk olarak İpek Yolu’nun Bağdat’tan geçmesini birinci neden olarak
gösterebiliriz. İkinci olarak Bağdat ekonomik açıdan günden güne geliştiği için. Bağdat’a tüm ürünler sorunsuz ve kaliteli olmasıdır (TEÖ-4).
K, 1: Kıymetli taşların olması ve şehrin ortasından çok büyük bir nehir
geçmesi (TEÖ-4).
E, 15: Ticari yol Bağdat’ın içinden geçtiği için uğrak bir yer (TEÖ-4).
K, 5: Doğudan gelen özel taşlar ve sim, altın gibi şeyler ve orada ünlü
ustaların olması ayrıca da büyük bir şehir olmasına etki eden faktörlerdir
(TEÖ-4).
K, 14: Çok büyük bir şehir olması, şehrin ortasından büyük bir nehir geçmesi,
uğrak bir yer olması, çok fazla usta ve meşhur insanlar olması (TEÖ-4).
E, 2: Bağdat’ta çok değerli kuyumcular var. Bu kuyumcular değerli taşları
yontuyor. O şehirde bu taşlar sayesinde ekonomik yönden gelir sağlıyor
(TEÖ-4).
E, 7: Devletler olur da bir gün savaş çıkardı da onları yenerler diye onların
güçlenmemeleri için onlarla rekabete girmiştirler (TEÖ-1, 2).
E, 8: Devletler ticaretlerinin gelişmesi için bu yola önem veriyorlar (TEÖ-1, 2).
44
E, 12: Devletlerin sadece kendi çıkarlarını düşünmesi ve kendi devletin daha
çok öne çıkması için mücadele verir (TEÖ-1, 2).
K, 10: Devletler bildiklerine göre ilerlemeye çalışıyorlar. Oysa mantıklı bir
şekilde düşünseler boş yere mücadele verdiklerini anlıcaklar (TEÖ-1, 2).
K, 1: İpek Yolu’na sahip olmak ve kazanç ve güç kazanmak için birbirleriyle
mücadele etmeleri kötü bir şey (TEÖ-1, 2).
E, 9: Bence hiç iyi değil. Mücadele edeceklerine birlik olsunlar. Bu sayede
daha çok mal satarlar. Paraları üleşirler. Birbirlerine yardım etmiş olurlar
(TEÖ-1, 2).
E, 2: Bence saçma. Çünkü İpek Yolu’nu her devlet kullanabilir. Bunun için
birbiriyle mücadele etmeleri hoş bir şey değil (TEÖ-1, 2).
K, 3: Devletler birbirlerini rakip gördüğü için mücadele içinde olabilirler (TEÖ-1, 2).
K, 4: Mücadele yerine beraber çalışıp kazanabilirler (TEÖ-1, 2).
K, 5: İyi değerlendiriyorum. Çünkü insanlar mücadele ederek hayatın
zorluklarını yaşıyorlar (TEÖ-1, 2).
K, 17: Sonuçta herkes ailesinin yurdunu düşünüyor. Bunun için de mücadele
etmeleri gerekiyor (TEÖ-1, 2).
E, 8: Kazanç sağlar ve güçlenir devletlerin gelişmesinde katkı sağlar (TEÖ-3). K, 11: Güçlü kalma isteği ve daha fazla ticareti geliştirmek amacıyla (TEÖ-3). E, 12: İpek Yolu’nu kim alırsa o devlet kendine büyük gösterip devletleri
püskürtür. İpek Yolu’nu aldığı için devletler hep birlikte İpek Yolu’nu almaya çalışır (TEÖ-3).
K, 1: İpek Yolu sayesinde büyük gelir elde eder devletler. Bu gelir sayesinde de
diğer devletlerden daha güçlü olacaklarını düşündükleri için olabilir (TEÖ-3).
E, 2: İpek Yolu’nun gelişmiş bir ticaret yolu olduğu için ve devletler İpek
Yolu’ndan ticaret yapmak için mücadele etmişlerdir (TEÖ-3).
K, 3: Medeniyet, din, dil, kervanlar, güçlü olma, ipek, daha fazla asker
45
K, 4: Daha güvenli ve kısa olduğu için olabilir. Daha fazla mal taşıyabilmek
için (TEÖ-3).
K, 5: Ticaretten dolayı daha çok para kazanıyorlar. Daha çok kar elde ettikleri
için sahip olmak güçlü olmak için elde etmek istiyorlar (TEÖ-3).
K, 17: Çinlilerin satış yapamaması için ticareti kesmiş olabilirler (TEÖ-4). E, 7: İran, Bizans’ın daha güçlü olmasını ve daha zengin olmasını engellemek
olabilir. Çünkü İpek Yolu zenginlik ve güç kaynağıdır (TEÖ-4).
E, 8: İranlılar Bizans ile Çin arasında olduğu için Çinlilerden aldıkları malları
Bizans’a daha pahalı satıyorlar (TEÖ-4).
K, 11: İpek Yolu’nu ve ülkelerini elde etmek istemiş olabilir (TEÖ-4).
K, 1: Daha çok kar yapmak ve para kazanmak için. Ayrıca bizzat Çin’e
gitmeyip kendilerine kazanç yapmaları için elde etmek istemiş olabilirler
(TEÖ-4).
E, 2: Parthia devleti Doğu Roma’nın Çin ile ticaretini engelleyerek kendisi o
ticaretten kar elde etmek istemiş olabilir (TEÖ-4).
K, 3: Kervanları kendileri götürmek için engellemiş olabilirler ve kar elde
etmek için engellemiş olabilirler (TEÖ-4).
K, 4: Kendilerine kazanç çıkarmak için (TEÖ-4).
K, 5: Direkt onlara satamadığı için başkaları alıp onlardan satıp öyle oluyor.
Bunun için direkt alıp satıyor. Bunun için engellenmiş oluyor (TEÖ-4).
Yukarıdaki örnek öğrenci söylemlerine bakıldığında öğrencilerin tarihsel empati özelliklerine uygun ifadelerde bulunduğu görülmektedir. Bu özelliklere dair bulgular aşağıda verilmiştir:
Geçmişteki insanların davranışlarının nedenlerinin anlaşılmasına ve açıklanılmasına imkân tanıyan empatik süreç tarihsel olayların kronolojik açıdan ve bağlam açısından değerlendirilmesini içeren ifadelere öğrencilerin ulaştığı görülmektedir. Nitekim bununla ilgili örnek söylemlere bakıldığında E, 16 rumuzlu öğrencinin ticaretle
uğraştıkları için ekonomik durum iyi. Kültürel olarak gelişmiş olan Bağdat iyi kültüre sahip. Toplumsal uğrak bir yer olduğu için iyi toplumsal durumu var demesi
46
çabalıyorlardı. 9 bin yıl insanların boğalar her gün bir yerden bir yere gidiyordu
demesi K, 1 rumuzlu öğrencinin ticaretle uğraşılıyor. Çok büyük bir şehir demesi ve K, 14 rumuzlu öğrencinin Doğudan gelen kıymetli taşlar yontulup
şekillendiriliyormuş. Dünyanın en usta ve meşhur sanatkârları Bağdat’taymış. Şehrin ortasından büyük nehir geçiyormuş gibi bu ve buna benzer ifadeler
öğrencilerin geçmişteki insan davranışlarına ilişkin empatik bir süreç yürüttüklerini ve 9 bin yıl, Bağdat’ın Orta Çağ’da ticaret yolları üzerinde bulunması gibi ifadeler öğrencilerin tarihi olayların kronolojik açıdan yorumladığını kanıtlar nitelikte olduğunu düşündürmektedir. Kronolojik süreçleri kullanırken E, 16 rumuzlu öğrencinin Ticaretle uğraştıkları için ekonomik durum iyi. Kültürel olarak gelişmiş
olan Bağdat iyi kültüre sahip demesi çok büyük bir şehir demesi ve K, 14 rumuzlu
öğrencinin Dünyanın en usta ve meşhur sanatkârları Bağdat’taymış” gibi ifadeler de tarihsel bağlamı kurmaya yönelik tarihsel empatinin kanıtları olarak düşünülmektedir.
Öğrenci söylemlerine bakıldığında tarihi kanıtların değerlendirme ve kanıtları analiz etmeye çalıştıkları görülmektedir. Örneğin, İpek Yolu’nun Bağdat’tan geçiyor olması sorusuna E,8 rumuzlu öğrencinin kazanç sağlar ve güçlenir devletlerin gelişmesinde
katkı sağlar demesi olan K, 11 rumuzlu devletler arası mücadelede İpek Yoluna
sahip olma isteğini artıran unsurlara yönelik soruya güçlü kalma isteği ve daha fazla
ticareti geliştirmek amacıyla demesi ve K,3 rumuzlu öğrencinin aynı soruya medeniyet, din, dil, kervanlar, güçlü olma, ipek, daha fazla asker getirmek için olabilir demesi öğrencilerin tarihsel kanıtları değerlendirmeye ve kanıtların analizini
yapmaya çalıştıklarını göstermektedir.
Geçmişte yaşanan olayların sonuçları üzerinde çalışmaya bakıldığında öğrencilerin 1. 2. ve 3. tarihsel empati özelliklerine göre ulaşma durumlarının nispeten düşük olduğu yanıt verdikleri tabloda görülmektedir. Örneğin, öğrencilerin “Venedikli bir seyyahın izlenimleri” etkinliğinde “Orta Çağ’daki Bağdat şehrinin tacirler tarafından uğrak bir yer olmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?” sorusuna K, 5 rumuzlu öğrencinin
Doğudan gelen özel taşlar ve sim, altın gibi şeyler ve orada ünlü ustaların olması ayrıca da büyük bir şehir olmasına etki eden faktörlerdir demesi E, 15 rumuzlu
öğrencinin ticari yol Bağdat’ın içinden geçtiği için uğrak bir yer demesi ve K, 1 rumuzlu öğrencinin kıymetli taşların olması ve şehrin ortasından çok büyük bir nehir
47
sonuçlar çıkarması bakımından yorumlanabilir. Ayrıca Bağdat şehrinden Dicle Nehrinin geçmesini de Bağdat şehrinin önemini artıran bir neden olarak görüldüğüne dair yorumlanabilir. Bir diğer etkinlikte İpek Yolu güzergâhında bulunan Part (günümüzdeki İran- Pakistan sınırlarını kapsar) Devleti ile Roma İmparatorluğu arasındaki çekişmeyi anlatan bir Çin kaynağında bir soruya şöyle cevap vermişlerdir. “Parthia (Part) –İran- Devleti Roma İmparatorluğunun direkt Çin ile ticaretini engelleyerek ne elde etmek istemiş olabilir?” sorusuna K, 1 rumuzlu öğrencinin daha
çok kar yapmak ve para kazanmak için. Ayrıca bizzat Çin’e gitmeyip kendilerine kazanç yapmaları için elde etmek istemiş olabilirler demesi E, 2 rumuzlu öğrencinin Parthia Devleti Doğu Roma’nın Çin ile ticaretini engelleyerek kendisi o ticaretten kar elde etmek istemiş olabilir demesi ve direkt onlara satamadığı için başkaları alıp onlardan satıp öyle oluyor. Bunun için direkt alıp satıyor. Bunun için engellenmiş oluyor gibi yanıtlar vermişlerdir. Bu yanıtlar öğrencilerin geçmişte yaşanan bir
olayın sonuçları üzerinde düşündüğünü gösteren ifadeler olarak düşünülebilir. Öğrenciler olayların iç yüzlerini öğrenerek hem bu bilgilerden haz duyar hem de bu bilgilerin yararlı olduğu fikrine kapılırlar. Yukarıdaki öğrenci söylemleri tarihsel empatinin dördüncü özelliğine görülebilir.
Tarihsel empatinin diğer özellikleri olan beşinci özellik çalışılan dönemin bugünden kesin ve net olarak farklı olduğunun bilinmesi ve altıncı özellik insan davranışlarının çeşitliliğine, karmaşıklığına ve farklılığına saygı duyulmasıdır. Bu özelliklere dair örnek öğrenci söylemlerine bakıldığında öğrencilerin ulaşma durumlarının düşük olduğu görülmektedir. Etkinliklerden biri olan ve İpek Yoluna sahip olunmasıyla ilgili mücadeleyi konu edinen bir Çin kaynağındaki sorulara öğrencilerin beşinci ve altıncı özellikleri yorumlayamadıkları görülmektedir. Bu durum dikkat çeken bir bulgu olarak görülebilir. Söz konusu özelliklere ulaşan öğrenci söylemleri aşağıda örneklendirilmiştir:
E, 7: “İpek Yolu o zamanların en güçlü ve en zengin yollarından biridir. Bu İpek Yoluna sahip olan devlet hayliyle zengin ve güçlü olacaktı ve devletler bu güç için mücadele isteğini arttırmaktadır” (TEÖ-5).
K, 1: “İpek Yolu sayesinde büyük gelir elde eder devletler. Bu gelir sayesinde daha güçlü olacaklarını düşündükleri için olabilir” (TEÖ-6).