İbrahim Paşa’nın Çıldır Valiliği Döneminde Gürcü Kralların Siyasi Eylemleri (1759-1761)

1759 yılında, Hacı Ahmed Paşa’nın yerine Çıldır valiliğine eski Kars Valisi olan Vezir İbrahim Paşa (1759-1761) tayin edilmiştir.⁵³⁷ İbrahim Paşa Ahıska’ya geldiğinde Kral I.

Solomon ona hediyeler göndererek barış için müzakereler başlatmıştır. Müzakereler I.

Solomon'un eşi Dadyan'nin kızı Mariam tarafından gerçekleştirilmiştir. Misyoner Leon’un aktardığı bilgilere göre Mariam, yüz erkek ve yaklaşık yirmi hizmetkârının eşliğinde Ahıska’ya gidip İbrahim Paşa’yla “Doğrudan bir tercüman aracılığıyla konuştu... ona İmereti’den getirilen tamamen değerli taşlar, inciler vb. oluşan mücevherleri verdi.” ⁵³⁸ İbrahim Paşa, bu hediyeler için teşekkür ettikten sonra Kraliçe Mariam’a şöyle demiştir:

“memnuniyetle istiyorum ki, barış güçlendirilsin, birçok savaştan dolayı mahvolmuş ülkeler eskisi gibi barışlardan yararlanmalılardır. Fakat eşinizin (Ι. Solomon) atalarının yaptığı gibi

hemyân-ı iktidârı nukud-i bî-şümâr ile mele’ân ve yemm-i hırs u tam’ı yevmen fe-yevmen hurûşan olup, semt-i tuğyâna ʻazîmet ve ʻavâksemt-ib-semt-i umûru mülâhazadan gaflet edüp...”. Bkz. Ahmed Vâsıf Efendsemt-i, , a.g.e., s.187.

537 İnbaşı, a.g.e., s.84. Bilge, a.g.e., s.229. Vezîr İbrahim Paşa 1753 yılında Erzurum Paşası olarak atanmıştır:

“...Vûzerâ-yı ʻizâm menâsıbı tevcîhâtına dahi mâh-ı mezkûrun on ikinci günü (12 Şevvâl 1166/12 Ağustos 1753)... Erzurum, Vezîr İbrâhîm Ahmed Paşa’ya... ibkā ve sâ’ir menâsıb u elviye dahi mîr-i mîrânlara tevcîh ve taraflarına evâmir isrâ olundu”. Bkz. Ahmed Vâsıf Efendi, a.g.e., s.23. “(1759)... ve gûn be-gûn âteş-i fitne îkad eylediği maʻlûm-i Şehriyâr-ı vâlânijâd olmağla, Eyalet-i Çıldır’dan ʻazl ve sâbıka Diyârbekir Vâlîsi Vezîr İbrahîm Paşa yerine nakl olunup, maʻzûl-i müşârun ileyhe bir mansıp verilmek tasmîm ve Anadolu’ya çıkması tarafına tefhîm olunmuşidi.” Bkz. Ahmed Vâsıf Efendi, a.g.e., 188; Vezir İbrahim Paşa, 1759-1761 yıllarda ise Çıldır beylerbeyiliği yapmıştır. Bkz. İnbaşı, a.g.e., s.84.

538 Komunari Gazetesi, a.g.e., No:95.

112

köle satması şartıyla.” Kraliçe, Paşa’ya şöyle bir cevap vermiştir: “Bu şartı kabul edemem.

Kocam hayatta olduğu sürece, kendi ülkesinden büyük Sultan'a Gürcü köle-kadınlarını satmayacak.”⁵³⁹ Böylece sorun çözülememiştir. Barış görüşmeleri başarısız olmuştur. Çünkü Paşa, I. Solomon’dan köle satışına izin vermesini istemiştir. İmereti Kralı, Paşa’nın bu isteğine şiddetle karşıydı. Kraliçe Mariam’ın büyük etkisi sayesinde, Paşa'dan İmereti köleleri serbest bırakılıp İmereti'ye gönderilmiştir.⁵⁴⁰ Kraliçe Mariam'ın barış görüşmeleri için Ahıska'ya gitmesi ve Paşa ile görüşmesi hakkında ne Gürcü ne de Osmanlı kaynaklarında daha fazla bilgiye ulaşılamamıştır.

Tedo Jordania’nın Kronikleri’nde Kral Solomon’un ve destekçilerinin köle satmaması hakkında 1759 yılına ait orijinal bir kayıt vardır. Bu belgede Katsia Dadyan, Mamia Gurieli, Giorgi Batonişvili, Teymuraz Eristavi ve diğer Gürcü soylular Kral Solomon’a şöyle bir mektup yazmışlardır: “... Çıldır Beylerbeyi (İbrahım Paşa) bize o kadar korkunç ve kötü bir söz gönderdi ki, Adem'in kabilelerinden hiçbiri duymadı ve duymayacak: “köle satmazsanız olmaz” ... bu işte de birbirimize zaaf göstermeyelim... birbirimize ihanet etmeyelim... bunun gibi tehlikeli günah bizden olmayacak... .” ⁵⁴¹

Kral I. Solomon ve destekçileri, İbrahim Paşa’nın köleleri satma teklifine şiddetle karşı çıktılar. Kraliçe Mariam ve İbrahim Paşa arasındaki başarısız görüşmelerden sonra İbrahim Paşa 1760 yılında Osmanlı Devleti’ne merkezden gönderilecek birliklerin yardımı olmadan, İmereti kalelerindeki Osmanlı garnizonlarını tehdit eden ve sınır köylerine saldıran İmeretililere direnemeyeceğini bildirmiştir. ⁵⁴²

Bu tehdide ilave olarak Osmanlılar açısından Gürcü kralları ve Rusya arasında iyi siyasi ilişkilerin olması da kabul edilemezdi. 15 Ocak 1760 yılında, üç Gürcü hükümdar -Kartli Kralı ΙΙ. Teymuraz, Kaheti kralı ΙΙ. Erekle ve İmereti kralı Ι. Solomon- Tskhinvali’de tekrar bir araya geldiler ve Gürcistan’a yaklaşan Osmanlı askerî birlikleri hakkında görüştüler.

Üç Gürcü kral arasında, bir savaş durumunda karşılıklı olarak birbirlerine yardım edecekleri

539 Komunari Gazetesi, a.g.e., No:95.

540 Komunari Gazetesi, a.g.e., No:95.

541 Jordania, a.g.e., s.262.

542 Rehviaşvili, 18. Yüzyılda İmereti, s.70.

113

hakkında anlaşma yapılmıştır. ⁵⁴³ Dahası, aralarındaki bağı kuvvetlendirmek için ΙΙ.

Erekle’nin kızı ile Kral Ι. Solomon’un kardeşi Prens Arçil’i nişanlamaya, daha da önemlisi yeniden Rusya’dan yardım istemek ve dışarıdan gelecek saldırılara karşı Rusya’nın garantörlüğünü sağlamak için St. Petersburg’a elçi göndermeye karar vermişlerdir.⁵⁴⁴ Özellikle Hresili Savaşı’ndan sonra Gürcü krallar Osmanlılara karşı Rusya ile yakın ilişkiler kurmak istemişlerdir. Ancak Rusya, Osmanlı ile ilişkileri bozmak istemediği için yollanan Gürcü elçileri olumsuz yanıtla geri göndermiştir. Diğer taraftan Osmanlı Devleti’nin Kral Solomon’un Ruslarla ilişkilerini yakından takip ettiği Osmanlı belgelerinden anlaşılmaktadır.

O zaman “Açıkbaşı Hanı’nın maiyyetinde bir mikdâr Rusya tayfası mevcut bulunduğu “ ile ilgili rivayetin aslının olmadığı Rusya Elçiliği’nden verilen 29 Eylül 1759 tarihli (1173.S.06) takrîrden anlaşılmaktadır.⁵⁴⁵ Rus elçiliğinin Osmanlı merkezi yönetimine böyle bir yazı yazmasının nedeni, Rusya'nın Gürcistan yüzünden Osmanlı ile o dönemdeki ilişkilerini bozmak istememesi olduğu düşünülmektedir.⁵⁴⁶ Rusya, Gürcistan ile ilişki kurmaktan kaçınmış ve Osmanlı'ya Rusya'nın İmereti Krallığı ile hiçbir askeri bağının olmadığını bildirmiştir.

Rusya, Gürcü krallıklarıyla bağ kurmaktan ne kadar kaçınsa da Gürcü krallar yine de mektuplar ve elçiler göndermeye devam etmişlerdir. 1 Nisan 1760'da Kral ΙΙ. Erekle, Rusya’nın elçisi İgor Amilakhvar’a resmi olarak yardım isteyen bir mektup göndermiş, ancak herhangi bir cevap alamamıştır.⁵⁴⁷

543 Bilge, a.g.e., s.229.

544 Gvosdev, a.g.e., s.18.

545 BOA., C.HR., nr. 167/8331.

546 Osmanlı Devleti’nin Rusya İmparatorluğu arasında yapılan 1739 tarihli Belgrad Antlaşması’yla taraflar arasında 1768 yılına kadar sürecek olan bir barış dönemi başladı. Bkz. Hikmet Çiçek, “XVΙΙΙ. – XΙX.

Yüzyıllar Osmanlı-Rus Münasebetlerine Dair Önemli Bir Kaynak: 83/1 Numaralı ve 1113-1309/1701-1891 Tarihli Rusya Ahidname Defteri”, Türk Dünyası Araştırmaları (TDA) Dergisi, C. 127., Diyarbakır: Ocak-Şubat, 2021, s.62. Bu çerçevede Ι. Mahmud’un (1730-1754), ΙΙΙ. Osman (1754-1757) ve ΙΙΙ. Mustafa (1757-1774)’nın hükümdarlık dönemlerinde Osmanlı Devleti tarihinin en uzun kensintisiz barış dönemini yaşamıştır. Taraflar arasındaki bu barışın önemli bir sebebi de Avrupa’nın Avusturya Veraset Savaşları (1740-1748) ve Yedi Yıl Savaşları (1756-1763) ile meşgul olmasıdır. Bkz. Stanford Shaw ve Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C. 1., çev. Mehmed Harmancı, İstanbul: E Yayınları, 1962, s.334.

547 Gvosdev, a.g.e., s.18.

114

Kral Teymuraz, Gürcistan’daki üç krallık (İmereti, Kartli ve Kaheti) arasında yapılan görüşmelerle ilgili bilgi vermek ve Rusya’dan mali destek temin etmek için Rustavi Metropoliti İoan ile 30 Nisan 1760 yılında Kuzey Kafkasya’daki Kizlyar Kalesi’ne gelerek Rus General İvan Von Frauendorf ile görüşmüştür.⁵⁴⁸

Bazı iddialara göre, tüm bu gelişmelere karşılık Osmanlı Sultanı ΙΙΙ. Mustafa, 1760 yılında Kral Solomon’a bir ferman göndererek, köle ticareti ve sevkine izin vermesini, aksi halde ülkesinin ele geçireceğini bildirmiştir.⁵⁴⁹ Bu tehdide rağmen, Osmanlı tarafından İmereti Krallığı’na hemen bir hareket yapılmamıştır. Ancak, 1760 yılın sonbaharında, Çıldır Valisi İbrahim Paşa, İmereti’ye karşı savaşlara yeniden başlamıştır. İbrahim Paşa, Molla Abdullah Paşa’yı⁵⁵⁰ Osmanlı ordusunun başkomutanlığına atamıştır. Molla Abdullah Paşa’nın komutanlığıyla İmereti’ye yaptığı bu sefer Kral Solomon’un zaferiyle sonuçlanmıştır.⁵⁵¹ Bu sefer hakkında başka bilgilere ulaşılamamıştır.

Görüldüğü üzere, İbrahim Paşa’nın Gürcistan’daki faaliyetleri de başarısız olmuştur.

İbrahim Paşa nihayet, Gürcistan’da tam bir Osmanlı hakimiyeti sağlayamamıştır. Aynı zamanda Gürcü kralları da elçiler göndererek Osmanlı’ya karşı Ruslardan yardım almaya çalışmışlardır. Gürcü kralları Ruslardan olumlu bir yanıt alamasalar da sonraki yıllarda Ruslara yönelmeye devam etmişlerdir.

548 Bilge, a.g.e., s.229-230.

549 Köse, a.g.e., s.49; Bilge, a.g.e., s.229; Gvosdev, a.g.e., s.18. Burada bahsedilen fermanla ilgili bir bilgiyi Osmanlı arşiv belgelerinde tespit edilememiştir.

550 Kimliğine dair ayrıntılara ulaşılamamıştır.

551 Burcanadze, “Solomon Saltanatının İlk Dönemi (1752-1768)”, s.95; Rehviaşvili, 18. Yüzyılda İmereti, s.70;

Theşelaşvili, a.g.e., s.52-53. Misyoner Leon, kesin bir tarih vermeden, o dönemlerde Osmanlıların İmereti’ye yeni bir sefer daha düzenlediğini söylemektedir. Leon’un aktardığı bilgilere göre, Sultan ΙΙΙ. Mustafa’nın emriyle Anadolu idarecisi Sarı Ahmed Paşa (Trabzon Valisi Vezir Abdurrahman Paşa olduğunu düşünülmektedir) İmereti’de savaşmıştır. Osmanlı birliklerinin sayısı, Misyoner Leon tarafından abartılı verilmiştir. Onun ifadelerine göre Sarı Ahmed Paşa Erzurum’dan, Trabzon’dan, Beyazıt’tan ve diğer yerlerden 100.000 kişi toplayıp Kral Solomon’u yakalamak ve İmereti Krallığı’nı yok etmek amacıyla İmereti’ye gitmiştir. Ancak Kral Solomon, Sarı Ahmed Paşa’yı yenmiştir. Paşa 10.000 kişilik ordusuyla gece Ahıska’ye geri dönmüştür. Muzaffer Solomon, savaşta çok esir ve ganimet elde etmiştir. Bkz. Komunari Gazetesi, a.g.e., No:95; bu savaşla ilgili Gürcü ve Osmanlı belgelerinde başka bir kayda ulaşılamamıştır.

Theşelaşvili’ye göre, Misyoner Leon’un anlattığı bu tarihsiz Osmanlı-Gürcü savaşı muhtemelen 1759-1760 yıllarda İmereti’de gerçekleşmiştir. Bkz. Theşelaşvili, a.g.e., s.52.

115

4. 3. Çıldır Valisi Hasan Paşa’nın Döneminde Osmanlı Ordularının Gürcistan Seferleri (1761-1765)

Osmanlı ordusunun İmereti’deki başarısız savaşları nedeniyle Osmanlı hükümeti İbrahim Paşa'yı görevden almaya karar vermiştir. Sultan ΙΙΙ. Mustafa, yaklaşık bir yıl görevde kalan İbrahim Paşa’nın yerine 25 Ocak 1761’de, eski Çıldır Valisi merhum Ahmed Paşa’nın amcasının oğlu Hasan Paşa’yı (1761-1767) Çıldır Valisi olarak tayin etmiştir.⁵⁵²

Solomon, 1768 yılında İmereti’de Osmanlı heyeti ile yaptığı mülakatta ne İbrahim ne de Hasan Paşa'dan memnum olmadıklarını ve kendisine merhamet göstermediklerini açıkça ifade etmektedir: “...Erzurumlu İbrahim Paşa, Ahıska’ya geldi. Adam gönderdim, tazallüm ettim; ahvâlimi fehm edecek vakitte o da azl oldu. Yerine Hasan Paşa geldi. Adam gönderdim, her ne kadar niyâz ettim ise, “bana dört yüz kese hizmet edersen, seni Devlet-i Aliyyeden afv ettiririm ve illâ etmezsen bir türlü senin affın kabul değildir” diye, giden adamlarımı bu cevâb ile geri gönderdikde; tekrar “kerem edin, şimdilik yüz kese akçe size, beş-on esir de vereyim ve on kese akçe ve üç esir kethüdana vereyim, aman etmeyin” diye yine niyâz ettim; merhamet etmedi...”.⁵⁵³ Görüldüğü üzere, 1768 yılın görüşmelerinde I. Solomon, İbrahim ve Hasan Paşa aracılığıyla Osmanlı yönetiminin kendisini affetmesini sağlamaya çalışmıştır.

Diğer taraftan Osmanlıların da Gürcülerin gönüllerini kazanma arzusu ve eskisi gibi itaat altına alma çabaları devrin kayıtlarına yansımıştır. 29 Eylül 1761 (29 Safer 1175) tarihli

552 İnbaşı, a.g.e., s.84-85; Şota Lomsadze, Samshe-Cavaheti, 18. Yüzyılın Ortalarından 19. Yüzyıl Ortalarına Kadar, Simon Canaşia Devlet Müzesi, Tiflis: Metsniereba Yayınevi, 1975, s.218-219. Ahmed Vâsıf Efendi’nin eserinde Hasan Paşa ile ilgili şöyle bahsedilmektedir: “Müşârun ileyh yetmiş üç târihinde mazhar-i kahr-ı sahmazhar-ib-mazhar-i ʻasr olan el-Hâc Ahmed Paşa’nın mahdumu (oğlu) olup, maskat-mazhar-i re’sî olan Oltu’da mukmazhar-im iken bâ rütbe-i Mîr-i mîrânî Çıldır Eyâleti ile nâyil-i emânî ve yetmiş beş târihinde Vezîr ve üç sene bilâ-infisâl Gürcistan Serʻaskerliği’yle nâm ü şânı felek-mesîr olmuşidi.” Bkz. Ahmed Vâsıf Efendi, a.g.e., s.375;

Hasan Paşa (Cakheli) 1760 (1761?) yılında, Mirimiran unvanıyla Çıldır Valisi, iki yıl sonra da Gürcistan Seraskeri olarak atandı. 1769'da Ukrayna'daki Oçakov ve Hotin kalelerinin başı oldu. Hotin kalesi 17. ve 18.

yüzyıllarda Osmanlılar tarafından yaptırılmıştır. Hasan Paşa Oçakov kalesini savunurken ölmüştür. Kalenin duvarının yanına gömülmüştür. Mezarı “Türk Türbesi” olarak adlandırılır. Kaynaklarda “Gürcü Hasan Paşa” ismiyle geçmektedir. Bkz. Kasap, a.g.e., s.127; Sultan, Hasan Paşa’ya İmereti meselesinin çözülmesini ve krallığının tekrar ele geçirilmesini emretmiştir. 1758 yılında Hasan Paşa büyük ordusuyla beraber İmereti Kralı’na karşı iki sefer düzenlemiştir; ancak ikisinde de mağlup olmuştur. Belki de 1759’dan sonra (1761 yılına kadar) Ahıska’da onun görülmemesinin sebebi bu yenilgisidir. Bkz. Lomsadze, a.g.e., s.216-217. Bu iki savaş hakkında detaylı bir bilgimiz yoktur. İmereti'ye kaç Osmanlı askerinin girdiği bilinmemektedir. Ancak Osmanlıların Solomon'a karşı aktif olarak savaştığı görülmektedir. Bkz.

Theşelaşvili, a.g.e., s.50.

553 Köse, a.g.e., s.64.

116

Faş Kalesi Muhafızı Abaza Mehmed’e gönderilen fermanda, kendisine kötü idaresi nedeniyle idam edilen Çıldır Valisi Ahmed Paşa’dan sonra, Gürcistan halkıyla hoş geçinmesi, eskisi gibi Gürcülerin itaat altına alınmaları emredilmiştir.⁵⁵⁴ Hatta Osmanlı Padişahı tarafından Faş Kalesi’nin Muhafızı Abaza Mehmed Paşa’ya, hudutlardaki kale komutanlarına ve yeniçerlerine 29 Ekim 1761 yılında yazılan bir başka fermanda, her ne kadar Gürcistan’da olan idareci ve halkın “nefret-i kalb ile me‘lûf oldukları”⁵⁵⁵ ve Osmanlı’ya karşı kötü hareketleri görülse de aradaki iyi münasebetlerin bozulmaması; İmereti Kralı Ι. Solomon, Guria Prensi Mamia (Mamya) ve Gürcü tavadlara güzel muamele edilmesi istenmiştir. Ayrıca bu fermanda, sınırlarda bulunan yeniçerilerin sınırdaki Gürcü halka kötü davrandıkları açıkça anlaşılmaktadır: “sınır boylarındaki vazifeliler kötülük yapmaktan geri kalmadıkları hudut ahalisi ile ilişkiler kurmaktan kaçındıkları sem’-i mülûkâname vâsıl olmaktadır. Gürcülerin kalp kırgınlıklarının giderilmesi itaat altına alınmaları o bölgelerin güvenlik ve asayişine katkı sağlıyacağı ortadadır... Açıkbaş meliki Solomon ve Güril (Guria) Meliki Mamya ve sâir tavadlar ile iyi ilişkiler kurma eskiden olduğu gibi kalplerinin... ve kazanılması ile nefretlerinin giderilmesine hep birlikte gayret ve dikkat eyleyesiniz. Bu emir-i şerif sırf bunun için yazılmış ve gönderilmiştir. İmdi elinize ulaştığında zikr olunan melîkler ve sâir tavâdlar sizinle hem hem-hudûd ve öteden berü sizinle görüşmelerinde kullandığımız üslûba dikkat ile nefretlerinin bir an evvel giderilmesi için ne gerekiyorsa yapasınız. Bundan böyle kendilerine taarruz edilmeyeceğini, mal ve mülklerine herhangi bir zarar ve ziyan verilmeyeceğini bir an önce ifade ve tebliğ ediniz... itaat altına alınmalarına kalplerinin kazanılarak iyi ilişkiler kurulmasına her biriniz bütün gücünüzle gayret sarfetmeniz, bunun için... bu emir-i şerif yazılmış ve gönderilmiştir.”⁵⁵⁶

Osmanlı Padişahı’nın Gürcülere karşı bu tavrı, Gürcü krallıklarının Osmanlı Devleti için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. ΙΙΙ. Mustafa, Gürcü kral ve prensleriyle iyi ilişkiler kurması arzusundadır. Ancak bir müddet sonra Kral Solomon hakkında İstanbul’a yeni şikayetlerin gitmesi, olayların seyrini değiştirmiştir.⁵⁵⁷

554 BOA., C. DH., nr. 312/15551.

555 Köse, a.g.e., s.49.

556 Yıldıztaş, a.g.e., s.191.

557 Köse, a.g.e., s.49.

117

1761 yılında Osmanlı Sultanı ΙΙΙ. Mustafa’nın emriyle birkaç binlik Osmanlı ordusu yine İmereti’ye sefer yapmıştır. Ancak Osmanlı ordusu Gürcüler karşısında mağlup olmuştur.⁵⁵⁸ 1761 yılındaki seferde Osmanlılar, Raça Eristavi (Prensi) olan Rostom’un⁵⁵⁹ kılavuzluğuyla İmereti’ye girmişlerdir. “Yuda gibi o da (Eristavi Rostom) kendi kralına (Solomon’a) karşı silah aldı ve kralın ordusuyla çeşitli yönlerden savaştı...”⁵⁶⁰ Bu dönemde Eristavi Rostom’nin erkek kardeşi Besarion Eristavi, İmereti’nin Katolikosuydı. Rostom’a karşı savaş Katolikos Besarion’a karşı savaş anlamına gelmekteydi. Kral, Katolikos’un otoritesine saygı gösterdiği için Eristavi'ye karşı askeri harekattan kaçınıyordu.⁵⁶¹ Dolayısyla Kral Solomon için dış kargaşalardan ziyade içerideki problemler daha büyük sıkıntıydı.

Bazı Gürcü din adamları ve soylular Osmanlı Devleti’ni destekleyerek, dönemin belgelerinde “işgalci kralların kralı” adıyla zikredilen ⁵⁶² I. Solomon’a karşı çıkmışlardır.

1768’de İmereti’de I. Solomon, Osmanlı heyetiyle yapılan mülakatta Gürcü soylular ve Katolikos tarafından ihanete uğradığını iddia edip kendini haklı çıkarmaya çalışmıştır:

“Dadyan’ın (Katsia Dadyan), Raca (Raça) İristadi’nin (Raça Eristavi Rostom) murâdları beni efendimizin (III. Mustafa) yanında hâin etmek imiş. Bunu fehm ettim ve bir seneden beri gerek Raca İristadi’nin, gerek Dadyan’ın (Dadyan), gerek Katalikoz’un (Katolikos) fehm ettim ki, nîce kazâya uğratmak imiş. Mersûmlar benim ayıldığımı fehm edince, kendilerinin mel’anetlerini setr içün Râhip Katalikoz’u hezâr bin türlü hile İbrahim Paşa’ya gönderdiler ki: “Solomon hâindir ve kimseye itâati yoktur”. Müceddeden yine üzerime sefer ittireler; beni yine dağlara düşüreler... Hak-Teâlâ bunların belâlarını an-karîb verir...”⁵⁶³ Solomon’un

558 Hammer, a.g.e., s.546; Burcanadze, “Solomon Saltanatının İlk Dönemi (1752-1768)”, s.58.

559 Kral Solomon ile barışmış olan Raça Eristavi Rostom, bir süre Solomon’a ihanet etmekten kaçınmıştır.

Ancak 1761'de Osmanlı askeri seferi sırasında Eristavi Rostom, Kral Solomon’a sırtını dönüp Osmanlıları desteklemiştir. O andan itibaren Eristavi Rostom, Kral Solomon'a karşı durmadan savaşmıştır. Eristavi Rostom, Osmanlı seferleri sırasında ya onlara komutanlık yapmış ya da Osmanlıları İmereti'ye girer girmez onları yanına çekip Kral Solomon’a karşı savaşmıştır. Onunla beraber Kral Solomon’a karşı Odişi (Samegrelo) Başı ΙΙ. Katsia Dadyan de savaşmıştır. Bkz. Rehviaşvili, 18. Yüzyılda İmereti, s.87.

560 Ekvtime Takaişvili (Ed.), Gürcistan Eski Eserleri, C. 3., Tiflis: Gürcistan Tarihi ve Etnografya Derneği Yayını, 1910, s.570.

561 Rehviaşvili, İmereti Krallığı (1462-1810), s.207.

562 Gaprindaşvili, a.g.e., s.71.

563 Köse, a.g.e., s.67.

118

Osmanlı heyetiyle bu şekilde konuşması ilgi çekicidir. Görüldüğü üzere, Solomon kendini haklı çıkarmak ve Osmanlı'nın güvenini kazanmak için dini terimlerle de konuşuyordu.

İbrahim Paşa’dan sonra yeni Çıldır Valisi olarak Hasan Paşa Ahıska’ya geldiğinde, Kaheti Kralı ΙΙ. Erekle ve İmereti Kralı Ι. Solomon’un kendisine karşı güç birliği yaptıklarını görmüştür. Onlar Osmanlılara karşı yine Rusya’dan yardım istemişlerdir. Elçilik yapmak için Moskova’ya giden Kartli Kralı ΙΙ. Teymuraz 8 Nisan 1761’de St. Petersburg’a gitmiş ve Çariçe Ι. Yelizaveta (1741-1762) tarafından kabul edilmiştir. 28-30 Nisan’da resmi görüşmeler için Rusya Başbakanı Mihail Vorontsov ile görüşmeler yapmıştır.⁵⁶⁴ Kartli Kralı Teymuraz, ülkesinin sınırlarını korumak için Rusya hükümetinden Gürcistan’a 2000-3000 kişilik bir ordu göndermesini istemiştir. Vorontsov, Rusya'nın Kafkasya cephesine askeri güç gönderemeyeceğini ve Avrupa’daki Yedi Yıl Savaşları (1756-1763) nedeniyle Gürcü ordusuna malî yardım sağlayamayacağını söylemiştir. İki gün sonra Vorontsov, Rusya Çariçesi I. Yelizaveta’ya Kral I. Solomon tarafından gönderilen bir rapor sunmuştur. Çariçe, Kral II. Teymuraz'ın taleplerini de reddetmiştir. Böylece Kartli Kralının Rusya'daki girişimleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır.⁵⁶⁵

Osmanlılar, Kral II. Teymuraz'ın Rusya gezisini, Ahıska'da kendi amaçları için kullanmıştır. Osmanlı Padişahı Kuzey Kafkasya’da yaşayan Müslüman halklarının (Abazalar, Dağıstanlılar, Osetyalılar, Adigeler, Çerkezler vb.) Gürcistan ve Rusya'ya muhalefet etmesini istemiştir. Osmanlılar, Kuzey Kafkasya Müslüman halklarını Gürcülere karşı kışkırtmaya ve Solomon’a karşı çıkan Gürcü beylerini kendi tarafına çekmeye çalışmış,⁵⁶⁶ böylece Solomon’u zayıflatmak istemişlerdir. Bahsi geçen Kafkasyalılar II. Teymuraz'ın Rusya ile görüşmelerinin amacının Rusya’nın Gürcülere, Kuzey Kafkasyalılara karşı yardım etmesini

564 Bilge, a.g.e., s.229.

565 Gvosdev, a.g.e., s.23-24. Yedi Yıl Savaşları’na (1756-1763) katılmış bulunan ve bu nedenle Osmanlı Devleti’ni karşısına almak istemeyen Rusya’dan beklediği desteği alamayan Teymuraz, ülkesine dönerek 8 Ocak 1762 tarihinde Astrahan’da öldü. Bkz. Bilge, a.g.e., s.230.

566 Karlo Meşveliani tarafından incelenen Bulgaristan Arşivi’nde korunan 29 Ocak 1762 tarihli bir Osmanlı belgesine göre, Osmanlı hükümeti Gürcü beylerini kendi tarafına çekmek istemiştir. Bu belgede Sultan, Gürcülerin gönlünü kazanmayı emreder. Ayrıca, belgede Sohum’un bir beyinden bahsedilmektedir.

Dolayısıyla, Osmanlıların Abhaz prensleriyle ilişki kurmaya çalıştığı görülmektedir. Bkz. Meşveliani, a.g.e., s.418.

119

sağlamak olduğunu düşünmüşlerdir. Bu nedenle Kuzey Kafkasya Müslümanları Osmanlıları desteklemeye karar vermişlerdir.⁵⁶⁷

Kral I. Solomon, Osmanlı Devleti’nin planlarını duyunca savaş hazırlıklarına başlamıştır. Kral Solomon, eski yöntemine başvurup ilk olarak yerel köylülerin ve soyluların güvenini kazanmak için onlara yeniden topraklar vermiş ve onları vergilerden muaf tutmuştur.

Çünkü Solomon, Hresili Savaşı’nda köylüler ve soyluların Osmanlılara karşı mücadelede çok yardımcı olduklarını tecrübe etmiştir. Bu nedenle Solomon, onların bütün güçlerini ülkenin askeri gücüne adamaları için vergilerden muaf tutmuştur. Örneğin Kral Solomon’un aznaur (küçük soylu) Giorgi Abduşelişvili isimli birine vermiş olduğu 1762 tarihli bir İhsan Beratı’nda şunlar geçmektedir: “ben İmereti kralı, efendisi Solomon.., sen sadık kölemiz Giorgi Abduşelişvili’ye ve oğlun Otiya’ya ve her oğluna ve sizin kuşağınıza yazdık ve bağışladık Tanrı’nın merhametiyle.., Çünkü sadık kölemiz oldun ve emrimize itaat ettin, ricanı dikkate aldık.., ne biz ne de sonraki yöneticilerimiz, bizden sana bağışlamış köyler ve köylülerden, ne Sauri ne de Saudiero (vergi türleri) istemeyeceğiz.., biz sana böyle merhamet ettik, yeter ki sen bize sadık kal ve sözümüze ve emrimize itaat et. Bizden sana verilmiş bu kitap hiçbir zaman bozulmazsın...”.⁵⁶⁸ Arazi verilmesi ile ilgili Kral Solomon’un aznaur Buçhu Uplisaşvili isimli birine ve çocuklarına vermiş olduğu 1762 tarihli bir İhsan Beratı da bulunmaktadır.⁵⁶⁹

Solomon’un aldığı tedbirlere rağmen, 1762 yılında İmereti soyluları yine Kral Solomon’a karşı isyan etmişlerdir. Onlar, Osmanlı ordularının İmereti’ye gelmesini sağlayıp Kral I. Solomon’u tahttan indirerek İmereti Kralı olarak, kuzeni Teymuraz Batonişvili’yi tayin etmeye çalışmışlardır. Böyle zor bir durumda olan I. Solomon, Rus hükümetinden yardım istemiş, ancak Rus hükümeti Solomon'a yardım etmeyi reddetmiştir. Solomon da kendi destekçisi İmeretililer ve Lezgilerden oluşan ordusunu toplayıp İmereti’deki Osmanlı

567 Gvosdev, a.g.e., s.24.

568 GKDTM, Tarihsel Belge: No: 438⁵.

569 GKDTM, Tarihsel Belge: No:822.

120

birliklerine saldırmıştır. Başarılı geçen bu çarpışma sonucunda Batonişvili zor durumda kalmıştır.⁵⁷⁰

1763 yılında Osmanlıların İmereti’ye yeni bir sefer yaptıkları görülmektedir.⁵⁷¹ Osmanlılar, yenilgilerine yeni bir sefer karşılık vermişlerdir. Onlar, İmereti tahtı için savaşan Teymuraz Batonişvili ile iletişime geçmişlerdir. Ocak 1763’te Çıldır Valisi Hasan Paşa'nın başkomutanlığıyla 13.000 kişilik olduğu tahmin edilen Osmanlı ordusu İmereti'ye doğru ilerlemeye başlamıştır.⁵⁷² Raça Eristavi Rostom yine Solomon’a yüz çevirip Teymuraz Batonişvili’yi desteklemiştir. Osmanlılar iki yönden İmereti’ye hücum etmiştir. Osmanlılar ilk olarak ülkenin güney bölgesini (Sebeka Yöresi) ele geçirerek başarı kazanmışlardır. Ancak Gürcü kaynaklarına göre, Osmanlı ordusu içinde yeniçeriler ile paşalar arasında çıkan çatışmalar Osmanlı ordusunun ilerlemesi durmuştu.⁵⁷³ Ayrıca Osmanlı ordusunda görev yapan ve yağma için İmereti’ye dağılan Kürt askerleri ve levendlerin, kış şartları, Gürcülerin pusuları ve baskıları sonucu kırılması nedeniyle yeniçerilerle eyalet askerleri de Ekim 1763’te Ahıska’ya geri çekilmişlerdir.⁵⁷⁴

Bu başarılara rağmen Kral Solomon küçük İmereti'nin Osmanlı Devleti’yle başa çıkmakta zorlanacağının farkındaydı. Bu nedenle 1761-1763 yılları arasında Osmanlı seferlerinin üstesinden geldikten sonra İmereti Kralı I. Solomon, 1764'te Rus ordusunda görevli bir asker olan Bakar’ın oğlu Aleksandre’ye (1724/1728-1791) şöyle yazmıştır: “Belki Türklere dayanamayacağım ve umarım Rusya'ya geldiğimde bana yardım edeceksin.”⁵⁷⁵

Osmanlı Devleti, Solomon’un aktif olarak Rus hükümetine mektuplar yazdığını ve ayrıca elçiler gönderdiği haberlerini aldığında, isyan eden İmereti’nin Ruslara meylettiğini ve

570 Davit Batonişvili, Gürcistan Tarihi İçin Belgeler/1744-1840, Giorgi’nin Oğlu Davit Batonişvili ve Kardeşleri Tarafından Derlenen, Ed. Mose Canaşvili, Tiflis: Kitaplar Yayıncı Gürcülerin Dostluk Basımevi, 1905, s.99.

571 Hammer, a.g.e., s.546.

572 Gvosdev, a.g.e., s.26.

573 Metreveli, a.g.e., s.61-62; Hammer, a.g.e., s.546; Burcanadze, “Solomon Saltanatının İlk Dönemi (1752-1768)”, a.g.e., s.95; Kakabadze, Gürcistan Tarihi, Yeni Yüzyıllar Çağı (1500-1810), s.202-203; Burcanadze ve Theşelaşvili’ye göre, bu savaştaki İmereti askerlerinin toplam sayısı 5.000 kişidir. Bkz. Burcanadze,

“Solomon Saltanatının İlk Dönemi (1752-1768)”, s.62; Theşelaşvili, a.g.e., s.53-54; ancak 5.000 kişilik İmereti ordusunun 13.000 kişilik Osmanlı ordusunu yenmesi abartılı olabilir.

574 Bilge, a.g.e., s.230.

575 Valerian Maçaradze, Aspinza Savaşı, Tiflis: Sahelgami Yayınevi, 1957, s.28.

121

artık vergilerini ödemeyeceğini net bir şekilde anlamıştır.⁵⁷⁶ Bunun üzerine 1763 yılında Trabzon Valisi Vezir Sarı Abdurrahman Paşa’ya, Aydın Sancağı ve Erzurum Eyaleti birlikte tevcih edilmesinin yanında, kendisi isyan halindeki İmereti Kralı Ι. Solomon’u cezalandırmak ve onu tahttan indirerek yerine uygun birini çıkarmakla da görevlendirilmiştir. Kral Solomon’un Osmanlıya karşı isyan etmesinden dolayı cezalandırılması için gereken para da gönderilen Trabzon Valisi Vezir Sarı Abdurrahman Paşa’ya yazılan 13 Mayıs 1763 (29.

Şevval, 1176) tarihli bir emir bulunmaktadır⁵⁷⁷. Köse tarafından aktarılan bu belgeden Abdurrahman Paşa’nın asıl görevinin Kral Solomon’u cezalandırmak olduğu, ancak yerine İmereti kraliyet tahtına kimin geçirileceği hususunda tereddüt olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle Abdurrahman Paşa’ya yapacağı müzakereler sonucunda İmereti tahtına, Solomon’un Kuzeni Teymuraz Batonişvili’nin layık olduğuna kanaat getirirse onu, değilse de uygun göreceği bir başkasını oturtması tavsiye edilmiştir⁵⁷⁸.

1763 yılında, Sarı Abdurrahman Paşa bir miktar asker sevkederek Gürcistan taraflarına bir sefer yaptırmıştı. İsyan eden Gürcüler ise Sikikat (?) isimli bir dağa çekilmek suretiyle Osmanlılara karşı çıkarak vergi vermeyeceklerini açıkça ifade etmişlerdir. Kışın gelmiş olması bu tarihte Gürcü halkına etkili bir hareketin yapılmasını önlemiştir. Hatta Çıldır’a geri dönmekte olan birçok Osmanlı askeri ölmüştür.⁵⁷⁹ Böylece kışın bastırması yüzünden bölgeden çekilen Osmanlı askerleri dönüş yolunda zâyiat vermişlerdir.⁵⁸⁰

1757-1763 yıllarda Osmanlıların İmereti’ye askeri müdahalelerinin çoğu başarısız olmuştur. Osmanlı ordularının üst üste yenilmesi Kral Solomon için büyük bir meydan okumaydı. Osmanlılar daha fazla orduyu seferber etmeye ve Solomon'a muhalefet edenlerle ittifak kurmaya karar verdiler. Bu sırada Kral I. Solomon da Osmanlılara karşı elini güçlendirmek için yine yerel soyluların ve köylülerin güvenini kazanmaya çalışmış ve eskisi gibi sadakatleri karşılığında onları toprak vergilerinden muaf tutmuştur. 1763 tarihli bir arşiv belgesinde Kral Solomon soylulara şöyle hitap etmektedir: “...ben Tanrı’nın tacının sahibi,

576 Cemal Gökçe, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti, (Doktora Tezi), İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını No:1., 1979, s.72.

577 BOA, AE.SMST.ΙΙΙ., nr. 210/16561..

578 Köse, a.g.e., s.51-52.

579 Gökçe, a.g.e., s.72-73.

580 Bilge, a.g.e., s.230.