İşlevsellik özelliği ve malzeme ilişkisi

Ambalajlarda işlevselliğin temel amacı talep edilen ürüne fonksiyonel katkı sağlamaktır. Ürünün taşınması ve kullanılması konusu en önemli görevidir. Ürün alımına sebep olacağı gibi tüketiciye tatmini duygu yaratarak sürekli alma isteği de doğurabilir. Gıda ürünlerini ambalajlanmasının amacının hasardan korumaktan ziyade organik değişimlere uğramaktan ürünün rengini, tadını, kokusunu, gevrekliğinin bozulmamasını da sağlar.

Genel anlamda işlevlerini şu şekilde sıralayabiliriz. • Değişik gramajlarda ambalajlama yapmalı.

• Ürünün tasarımı, tüketiciyle bağlantısı ve albenisi sayesinde başarılı bir pazarlamaya sahip olmalı.

• Ürünün ambalaj içindeki dayanaklığı ve sağlamlığı korumalı. • İçinde barındırdığı ürünü dış̧ etkenlerden korunmalı.

• Üzerindeki fiyat bilgileri tüketiciye güvenli alışveriş̧ olanağı sağlamalı. • Ambalajın üzerinde nasıl tüketileceği, içeriği, besin değeri belirtilmeli

• Ambalajın üzerindeki dizaynı sayesinde marka bilincinin sürekliliğini sağlamalı.

• Algıda seçiciliği körüklemeli.

• Ürün içinde seperatör görevini yapan ambalaj aynı zamanda taşımayı da kolaylaştırmalı.

• Ambalajda bulunan koruyucu tedbir, ürünün son tüketiciye ulaşıncaya kadar açılmadığını garanti etmeli. 'Biçimi, işlevsel özellikleri, üzerindeki bilgilendirici ve estetik grafik öğeler ile satın alma kararlarında etkili olan ambalaj, bu özelliğiyle etkin bir pazarlama aracıdır.'' (Er, 2006, ASD Ambalaj Bülteni, Mart/Nisan, S:73).

Şekil 3.1: Pistachios markasının işlevsel fıstık ambalajı (2019-04-04) Kaynak:http://www.grafikerler.org/portal/ambalaj-kutu-tasarimlari.html

Ambalajda görsellik unsurları yani grafik tasarımı, rengi, baskısı, sekli; ambalajı tasarlayan endüstriyel tasarımcısı, ambalajı üreten firma ve ambalajı piyasaya süren marka sahibinin güçlü bir biçimde ortak çalışması gerekir. Tasarım aynı zamanda o ürünün kimliğini belirlediği için tasarımın verdiği mesaj çok önemli. Yapılan araştırmalar, ambalaj tasarımının, grafiksel ve şekil yönünden başarıya ulaşması tüketicilerin satın alma davranışları üzerinde olumlu yönde etkili olduğu bilinmektedir. Özellikle tüketicilerin bir ürünü hatırlamasını en yüksek düzeye çıkarmak, yapılan grafik tasarımla mümkün olabilmekte (Tüzel, N. 2012:42-43-44)

Ambalaj üreticileri, ambalaj tasarımcıları ve endüstriyel ambalaj tasarımcıların ürettikleri her ambalaj çalışmasının işlevsellik boyutu düşünmelidir. Dünyada ve Türkiye’de süpermarketlerden alışverişin, plansız anlık verilen alışveriş̧ kararlarının artması ile birlikte ambalajın önemi artmaktadır. Bu durumda oluşan rekabetten dolayı yapılan ambalaj ürünü satma oranı artar, bu çalışmalar tüketiciye ürünü sunma, satma ve saklama işlevlerinin his ettirmeli.

Ambalajın esas işlevlerinden biri de ürünü korumak ve taşınabilirliğini sağlamaktır. Bu esas işlev için maliyet etmenleri koşullara bağlı olarak zaman zaman göz ardı edilebilir. Ambalaj maliyetlerinin tüm ürün karması içinde ne şekilde dağıtılması gerektiği, önemli bir tasarım yönetimi kararıdır. Ambalaja, toplam maliyetin mümkün olan en büyük payını ayırmak, genelde akılcı bir tutumdur. Bunun nedeni dağıtım aşaması maliyetlerinin asgari düzeydeki maliyetler olmasıdır (Ertem, 1999). Ambalaj içindeki ürünü tüketiciye ulaştırıp kullanıldıktan sonra ömrünü tamamlamaktadır. Dolayısıyla her ambalaj ömrünü tamamladıktan sonra potansiyel bir çöptür. Endüstriyel üretimin çevreye verdiği zararları ortadan kaldırmak veya en aza indirmek gereklidir. Ancak bir ayrıma gitmek de zorunludur. Çünkü tüketim sonrası çevreye etkisi az gibi görülen bir ambalajın; hammadde üretim aşamasında zararlı etkileri ortaya çıkabilmektedir. Günümüzde “yaşam süreci” terimi ön plana çıkmıştır. “beşikten mezara” olarak ifade edilen bu kavram, ambalajın tüm aşamalarındaki çevre etkilerini kapsamaktadır. Ancak etkileri analizle ölçmek ve değerlendirmek oldukça güç bir iştir. Bu amaçla geliştirilen bilgisayar programları ile

tasarımlarında geri dönüşüm sembolleri aşağıdaki gibi gösterilmiştir.

Ambalajın tekrar kullanılma özelliği olduğunu gösteren ve depozitolu ambalajlar üzerinde kullanılmakta olan sembol.

Ambalajın geri dönüştürebilir malzemeden üretilmiş olduğunu gösteren sembol.

Ambalajın geri kazanılabilir malzemeden üretilmiş olduğunu gösteren sembol.

Ambalajın %100 geri dönüştürülmüş maddeden üretildiğini gösteren sembol.

Uluslararası kabul gören ‘RESY’ oluklu mukavva ambalajları geri dönüşüm ve değerlendirme sisteminin sembolü.

Şekil 3.2: Ambalaj tasarımlarında geri dönüşüm sembolleri,

Kaynak: ÖZEL Halise, Ekolojik Faktörlerin Geri Dönüşümlü Ambalaj Tasarımına Etkilerinin

Araştırılması, Mimar Sinan Üniversitesi, Endüstri Ürünleri Tasarımı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul,2002, s.164.

Üretilen ürüne göre ambalaj malzemesi seçilir, farklı türlerde olan bu malzemeler kağıt. karton, oluklu mukavva, plastik, cam, alüminyumdan oluşan malzemelerdir. Ürüne göre kullanımı değişiklik gösterir.

Çizelge 3.1: Malzemelerin özellikleri ve sınıfları

Kaynak: (Stewart, 2007:61)

Kâğıt ve karton en genel kullanımı olan ambalaj malzemelerinden biridir ve donmuş̧ gıdadan, kozmetiğe, elektronik ürünlerden, ilaçlara, konfeksiyondan ev gereksinimi ürünlerine kadar geniş̧ bir kullanımı vardır. Tasarımını ise, ambalajın işlevsel ölçü ve şekilde olması, sağlamlığını koruyabilmesi, ayrıca marka profili, etiket alanı ve iletişim gibi pazarlamaya yönelik faktörler öncelikli olarak etkiler (Calver, 2004: 72).

Kağıttan yapılan ambalajlar sürdürülebilir ve yenilenebilir kaynaklardan edildiği için çevresel malzemedir. Biyolojik olarak çözülen toprağa ve suya kirlilik oluşturmadan karışabilen maddedir.

Ambalaj malzemeleri kullanım alanlarına göre değişiklik göstermektedir. Mesela, çikolata, konserve, şarap, ihracat için bira, çeşitli margarin, peynir, tereyağı, çeşitli tekstil ürünleri, ayakkabı sanayi, kimya sektöründe boyalar, elektrik-elektronik eşyalar, kozmetik sektörü, vs. ‘de kâğıt karton, plastik, cam, teneke gibi materyallerden yararlanılabilir (Çakıcı, 1987:101)

Yukarıda Çakıcının da belirttiği gibi üretilen ürüne göre malzeme seçilir. Ambalaj malzemesinin çeşitliliğinin artmasıyla yapılan grafik çalışmalarına göre değişiklik göstermektedir. Şekil vermesi konusunda plastik malzemelerinin kolay şekil alması

daha yaratıcı materyallerle birleşmesi bu konuda büyük katkı sağlamıştır.