İşletme Performansının Ölçümü

Ölçülemeyen şeylere yönelik bir iç görüde bulunmak olanaksızdır. Bu durumu işletmeler açısından düşündüğümüzde, bir işletme, iktisadi ya da iktisadi olmayan değerlerine ilişkin bir veriye sahip değilse, geliştirmesi, iyileştirmesi ya da son vermesi gereken politikalarında neler olduğunu bilmiyor demektir (Bayyurt, 2007, s. 579). Bu açıdan değerlendirildiğinde performans ölçümü, bir işletmenin önceden belirlediği amaç ve hedeflere göre ortaya çıkan ürün ve hizmetleri, politikaları, stratejileri ve bunların sonuçlarını değerlendirmeye/kıyaslamaya yönelik işleyen analitik bir süreç olarak ifade edilebilmektedir. Kısacası performans ölçümü, işletmelerin önceden planladıkları hedeflerine ne derecede ulaşıldığının anlaşılmasına yardımcı bir işlem dizisidir (Bayrakdaroğlu ve Ege, 2007, s. 95).

İşletmeler performanslarının ne düzeyde olduğunu ölçmek adına düzenli ve sistematik bir biçimde veri toplar, bunları analiz eder ve raporlayarak, işletme politikalarına ilişkin vazgeçilmesi gereken ya da verilmesi gereken yeni bir karara hüküm edebilirler.

Performans yönetimi ile ilgili alanyazında; performans ölçümü konusunun birçok farklı disiplinden gelen araştırmacı tarafından farklı biçimlerde ele alındığı görülmektedir. Bunlar, muhasebe, insan kaynakları yönetimi, stratejik yönetim, üretim yönetimi, örgütsel davranış ve pazarlama olarak tespit edilmiştir. Bu durumun nedeni ise işletmelerin tek boyutlu bir yapı olmamalarından kaynaklanmaktadır. Bir başka deyişle, işletmeler bünyelerinde çalışanlarının verimliğinden sorumlu insan kaynakları departmanı satış hacimlerini arttırmaktan sorumlu pazarlama departmanlarına kadar birçok farklı işlevi olan birimlerin ortak çatısıdır. İşletme performansı ölçümü konusu farklı disiplinler ve farklı yaklaşımlarla incelenmiş olsa da temelde iki sorunun cevabının arandığı görülmektedir. Bunlar, örgütsel performansın belirleyicilerinin neler olduğu ve işletme performansının nasıl ölçülebileceği ile yakından ilgilidirler (Elitaş ve Ağca, 2006, s. 348). Performans değerlendirmesinin işletmeler açısından yararları aşağıdaki gibi sıralanabilir (Yüreğir ve Nakıboğlu, 2007, s. 546):

30

 İşletme yöneticilerini gerek içi gerek dış müşterilerin gerekse işletme paydaşlarının ihtiyaçları ve memnuniyet düzeylerinden haberdar etmek,

 İşletmenin stratejik planlamalarının daha iyi anlaşılmasına, planlamalardaki sorunların belirlenmesine ve giderilmesine yardımcı olmak,

 Performans ölçümünde nesnel ve niceleyici karar verme tekniklerinin kullanılarak daha isabetli kararlar verilmesini sağlamak,

 İşletmelerin stratejik planlarına ve amaçlarına destek olmak,

 Önyargılardan uzak ve tarafsız bir işletme performansı değerlendirme yöntemi geliştirerek paydaşlara karşı hesap verebilir ve çalışanlara karşı da daha duyarlı olarak onları motive etmek,

 Kısa, orta ve uzun dönem işletme planlamalarının yapılmasına ve bütçe hazırlıklarına dair fikir vermek,

 İşletmelerin kendilerini rakipleri ile kıyaslamasını sağlayarak işletme başarısını ölçmek,

 Çok ciddi hatalara sebep olacak durumları önceden kestirerek bir erken uyarı sistemi görevinde bulunmak.

Tarafsız, doğru göstergelerin seçildiği ve planlı bir performans ölçümünün işletmelere sağladığı birçok avantajla birlikte, performans ölçümündeki yanlış ya da eksik uygulamalar da çalışan motivasyonu düşmesine, gereksiz veri toplanmasına ve bu verilerin analiz edilmesi süresince kaybedilen zaman, enerji ve maddi kayıplara neden olabilmektedir. Bu nedenle, işletmeler performans yönetimlerine ilişkin planlamalarını yaparken ya da ihtiyaç duyacakları göstergeleri seçerken, ilgili tüm departmanların ve çalışanların fikirlerini almalı ve işletmeye katma değer sağlayacağına inanılan göstergeler üzerinde hem fikir sağlanarak uygulamaya geçilmelidir Performans yönetim süreci yapılması ve planlanası gerektiği gibi oluşturulmazsa işletmenin zorlu rekabet koşulları içerisinde bir üstünlük sağlayamayacağını belirtmek yanlış bir tespit olmayacaktır (http-2).

İşletmelerin stratejik plânlamalarının bir bileşeni olarak görülebilecek olan performans ölçümü sonuçlandığında, işletmenin eksiklikleri ve üstünlükleri açığa çıkmaktadır. Bunun sağlanabilmesi için ise performans ölçümünün, nesnel, döngüsel ve plânlı bir çalışma sürecinden geçerek bir sistem dâhilinde yapılandırılması gerekmektedir. Performans ölçüm sisteminin geliştirilebilmesi için ise bazı

31

gereklilikler bulunmaktadır. Söz konusu bu gereklilikler aşağıda maddeler halinde verilmiştir (Köseoğlu, 2005, s. 21):

 İşletme yönetiminin isteklilik ve kararlık düzeyi,

 Sonuca ulaşabilmek adına işletme hedeflerinin gerçekçi bir şekilde tespit edilmesi,

 İşletme için en uygun performans ölçüm modeline karar verilmesi,

 İşletmenin faaliyet alanlarının doğru ayrıştırılarak, öncelik verilenlere odaklanılması,

 Performans ölçümü göstergelerinin koşullara göre yeniden gözden geçirilerek revize edilebilmesi.

Performans ölçme sürecinden istenilen verimin alınabilmesi için söz konusu performans ölçüm sistemlerinin taşımaları gereken bazı ayırt edici nitelikler bulunmalıdır. Bu niteliklere aşağıda, başlıklar halinde ver verilmiştir (Zerenler, 2003, s. 204-205):

Bilgi vericilik: Performans ölçümü, işletmenin gerek iç gerekse dış çevresine yönelik performansı hakkında kolay anlaşılabilir, açık ve net bilgiler vermelidir.

Gelişme Sağlayıcılık: Performans ölçümü, işletme yöneticilerinin karar alma süreçlerine yardımcı olmalıdır. Performans ölçümü sonucu elde edilen sonuçlar sadece yöneticilere değil, ilgili departmanlardaki çalışanlara da iletilmelidir. Böylece çalışanların mevcut durumlarını öğrenerek güçlendirmesi gereken yönlerinin neler olduğuna dair fikir edinmeleri sağlanmalıdır.

Anlaşılabilirlik: Performans ölçümü sonucunda elde edilen bilgi, kullananlar tarafından rahatlıkla anlaşılabilir olmalıdır.

Güncellik: Performans ölçümü, işletme yöneticilerine istenilen çıktıları zamanında sağlamalıdır. Çıktıların sunuluşu ile ihtiyaç duyulan kararların alınıp uygulanmaya konulması arasındaki zaman etkin bir biçimde kullanılabilinmelidir.

Bunun için ise performans ölçme işlemi, istikrarlı bir yapıda olmalıdır.

Anlamlılık: Performans ölçme, gerçekçi bir yapıda olmalıdır. İşletmenin performansı ile ilgili bilgi sahibi olmak için seçtiği göstergeler, ölçülmek istenen performans alanları ile tutarlı olmalıdır.

32

Esneklik: Performans ölçme, işletmelerin iç ve dış çevresinde yaşanan değişime karşı duyarlı, dinamik ve esnek bir yapıda olmalıdır.

Uygunluk: İşletmeler, mevcut birçok performans ölçme sistemi içerisinden stratejik plan ve politikalarına en uygun olan performans ölçme sistemlerini kullanılmalıdır.