Boya veya baskı işlemi sonrası mamul kumaşa uygulanan son işlemlerdir.
Yaş Terbiye İşlemleri:
Temel olarak asağıdaki maddelerle yaş terbiye işlemlerini sıralayabiliriz. • Buruşmazlık apresi
• Su iticilik apresi • Yumuşak tutum apresi • Güç tutuşurluk apresi • Anti-statik apre • Anti-bakteriyel apre • Anti-haşarat apre
• Oksitleyici apre
Ramöz makinalarında emdirme –kurutma tekniği ile kesiksiz sistemde ramözlerde uygulanır [14].
2.2.3.1 Kuru Terbiye İşlemleri:
Kuru terbiye işlemleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Çekmezlik
Sanforda yoğunlukla çözgü boyunca kumaşta oluşan gerilimi kaldırmak ya da azaltmak suretiyle; atkı yönünde de aynı şekilde nem ve buhar, kalandır tamburu ile kumaşa boyutsal bir stabilize kazandırma işlemidir.
Kalandırlama
Kumaşa yüksek sıcaklıkta yüksek basınç altında muamele ederek kumaşta yüzey parlaklığı ve düzgünlüğü etkisi sağlar.
Şardonlama (Tüylendirme)
Kumaş ipliklerinin içerisinden liflerin kumaş yüzeyine çıkarılması ve tüylü bir yüzey oluşturulmasıdır. Şardon işlemi “Tüylendirme” olarak da Türkçe’ de ifade edilmektedir.Şardonlama esası kumaş içerisinden liflerin çekilerek yüzeye çıkarılmasıdır. Şardonlama sonucu kumaşta aşağıdaki değişiklikler sağlanır.
• Kumaş yüzeyinde tüy tabakası oluşur
• Bu tüy tabakasında, istenilen bir şekli de (yatırma, dik duruma getirme ve kesme) verilerek, mamülün özel bir görünüm kazanması sağlanır..
• Mamül daha hacimli bir yapı kazanmasıyla gözeneklere hapsettiği hava yastığı arttığından, mamülün ısı yalıtma özelliği artar.
• Mekaniksel etki aynı zamanda mamülün sertliğini kırdığından, mamül daha dolgun, yumuşak ve yünümsü bir tutum kazanır.
Kumaşa kazandırılmak istenen tüylülük efektine göre pasaj sayısı artırılır.
Şardonlama mekaniksel bir işlemdir, bu işlem sırasında lifler ipliklerin içerisinden dışarıya çekilirler. Çekilme sırasında lifin bir ucu iplikten kurtulacağı gibi iki ucu da kurtulabilir veya lif kopabilir.Bu üç durumun hangisinin gerçekleşeceği liflerin kopma dayanımı ve esneme yeteneği ve tutunma dayanımlarına bağlıdır.
Eğer liflerin tutunma dayanımları mutlak kopma dayanımlarından yüksek ise, şardonlama elementleri (diken ya da kancaları) tarafından yakalanan lif ilmeği önce esnemekte, sonra lifin iplik içinde tutunması yüksek olduğundan ve dolayısıyla lif ucu iplikten kurtulup dışa çıkamadığından kopmaktadır. Sonuç olarak kısa bir tüy hav tabakası elde edilmektedir ve liflerin esneme yeteneği arttıkça tüy tabakasının uzunluğu da bir miktar artmaktadır.
Ancak liflerin birbirine tutunma dayanımları çok düşük olması halinde şardonlama elementleri tarafından yakalanan lifler tamamen dışarı çıkacağından, şardonlama döküntüsü olarak mamülden uzaklaşacaktır.
Liflerin tekstil mamülleri içerisinde birbirine tutunma dayanımlarını aşağıdaki faktörler etkilemektedir.
• Liflerin yüzey yapısı: Liflerin yüzey yapısı ne kadar düzgün ve kaygan olursa liflerin birbirine tutunması da o kadar az olur. Bu nedenle, tirbüşona benzer bir yüzey yapısına sahip pamuk liflerinin birbirine tutunma dayanımı oldukça yüksektir.
• Liflerin inceliği, kıvırcıklığı ve boyu: Liflerin kıvırcıklığı arttıkça birbirine tutunma dayanımı artmaktadır. Lif uzunluğunun da tutunma dayanımı üzerinde etkisi önemlidir, hav yüksekliğini de lif uzunluğu liflerin esneme kabiliyeti ile beraber belirler.
• Lif yüzeyindeki yardımcı kimyasal maddeler: Lif ve iplik üretiminde olduğu gibi, şardonlama sırasında da liflerin birbirine tutunma dayanımlarını etkileyen en önemli faktörlerden bir tanesi de yardımcı kimyasal maddeleridir. Şardon yağları (bitkisel yağların emülsiyonları veya organik çözgenlerdeki çözeltileri) ve bazı yumuşatıcılar (genellikle anyonik)
şardonlama yardımcı maddesi olarak kullanılmaktadırlar. Bunlardan mamule lif ağırlığının %3-6 kadar aplike edilmesi gereklidir. Düzgün bir şardonlama için düzgün bir aplikasyon zorunludur. Lifler bu şardonlama yardımcı maddeleri ile daha eğilebilir ve yumuşak bir tutum kazandığından liflerin birbirine tutunması artmasına rağmen kopmalarının artmamasını sağlayarak daha kısa sürede daha az şardonlama döküntüsü ile daha iyi bir tüylenme sağlanabilmektedir.
• İplik bükümü: Daha az büküme sahip ipliklerden yapılmış kumaşlar daha kolay şardonlanabilmektedir.
• Kumaş yapısı: Çözgü ve atkı ipliklerinin kesişmesi ne kadar sık olursa, yani basit bir bezayağı dokuda, liflerin birbirine tutunması en iyi olmaktadır. Bunun tersi olarak bir saten dokuda tüylenme daha kolay ve tüy uzunluğu daha fazla olmaktadır. Fakat bu şekilde elde edilen tüylerin kullanma sırasında dökülmesi de daha kolay olmaktadır.
• Sıklık: Doku sıklığının da liflerin birbirine tutunmasına etkisi önemlidir, sıklık arttıkça tutunma dayanımı da artar. Gevşek kumaşlarda ise hem liflerin birbirine tutunması azaldığından, hem de şardonlama elementleri liflere daha kolay ve iyi işleyebildiğinden, tüylenme daha çabuk meydana gelir. Bu nedenle şardonlama sırasında kumaşlar enine gerilirse şardonlama etkisi artmaktadır.
• Genel olarak şardonlama sırasında atkı iplikleri daha fazla tüylenmektedirler. Eğer makina ayarı, atkı ipliklerini koparmadan ve fazla zarara uğratmadan çözgü iplikleri üzerinden kaldıracak şekilde yapılırsa, sonuçta atkı iplikleri çözgü ipliklerinin etrafını dolaşırken daha fazla bir kavis çizeceğinden, kumaş atkı yönünde eninden çeker. Böylece doku sıklığı artabileceği gibi kumaşın hacmi de artar.
zorlaştıracağı için sonra yapılmalıdır. Silindirli kurutucular, kalandırlar bunlara örnek olarak sayılabilir [15].
Zımpara
Kumaş yüzeyinin çok ince bir şekilde kum kağıdı adı verilen zımparalarla tüylendirilmesidir. Renk efekti ve desenlendirme amacıyla sulu zımpara ve bölgesel zımpara yapabilen zımpara makinaları da bulunmaktadır.
Şardonlama işlemindeki kadar lifleri iplik içerisinden dışarıya çekmez [16].
Süedleme (Lisa)
Daha ince ve sık tüylendirme işlemi gerçekleştirilir. Bölgesel olarak da uygulanarak desenlendirme de kullanılabilir. Kumaş yüzeyinde şeftali tüyünü andıran şekilde çok ince ve yoğun kaliteli bir tüylendirme gerçekleştirir. Zımpara işlemi ile süedleme işlemi arasındaki farklar aşağıdaki noktalarla özetlenir [17].
• Aşındırıcı karbon fırçalar ya da diğer adıyla kristal zımpara, klasik kum kağıdı ile yapılan tüylendirme işlemine göre kumaş yüzeyinde daha etkin ve ince bir tüylenme gerçekleştirir.
• Aşındırıcı karbon fırçalar daha iyi açı ile kumaş yüzeyine temas eder, tüylendirme işlemi süresince klasik kum kağıdı ile yapılan tüylendirme işleminde ortaya çıkan büyük parçalar yerine daha küçük toz halinde, ulaştırılması daha kolay artıklar bırakırlar.
• Dönüş hızı daha hassas bir şekilde kontrol edilebilen duyarlı silindirler ile daha kontrollü dönüş sağlanır.
• Daha kısa hav yüksekliği, şeftali tüyü etkisi ile daha yoğun kumaş yüzeyi hissi verir.
• Dönüş hızı daha hassas bir şekilde kontrol edilebilen duyarlı silindirler ile daha kontrollü dönüş sağlanır. Klasik kum kağıdına göre da aşındırıcı karbon
fırçalar daha uzun ömürlü ve kumaşa eni ve boyu boyunca aynı etkiyi sağlar [18].
Fırçalama ve Makaslama
Havlu örme kumaşların ya da kadife kumaşların yüzeyinin düzgünleştirilmesinde ve traşlanmasında kullanılır.
Kumaş terbiyesinin başlangıcında normal olarak, kumaşların kuru ortamda işleme girdiği mekanik terbiye işlemi bulunur.
Fırçalama: Gevşek mekanik kirlenmelerin (kıvrımlar, iplikler, toz) fırçalama makinası ile temizlenmesidir. Bunun için kumaş dönen fırçalardan geçirilir.
Makaslama: Özel bıçaklar yardımıyla tekstil mamüllerinin yüzeyindeki lif veya iplik uçlarını uzaklaştırmak veya belirli eşit uzunlukta kesmek için yapılan işlemdir. Mamülün daha parlak bir görünüm kazanması ve düzgün ve istenilen bir boyda tüy tabakası oluşturmak için sırasıyla dipten ve üsten olmak üzere iki türlü yapılabilir. Dipten makaslama işlemi daha çok yünlü kumaşlar için kullanılır. Yoğunlukla üstten makaslama işlemi ile düzgün bir tüy tabakası oluşturmak amaçtır.