Dönüşümcü liderler örgüt kültürünü, izleyicilerin normlarını, hedeflerini ve ideallerini değiştirmeye çalışır ve bunu desteklerken; etkileşimci lider de mevcut durumun devamından yanadır (Serinkan, 2003: 48).
İşlemci liderlik biçemi, çalışanları ödüllendirmeye, daha çok çaba göstermeleri için para ve statü biçiminde kullanılırken; dönüşümcü liderlik, astlarına bir görevin olduğunu ilham ettirme ve bir düşe veya vizyona yöneltme, yönlendirme biçiminde kullanılır ( Sabuncuoğlu ve Tüz, 1996: 182).
Dönüşümcü liderlikte, çalışanlara bir vizyon kazandırmak ve bir yeniliğin, değişimin gerekliliğini ilham etmek ve inanç aşılamak önemlidir. Böylece, izleyicilerin gayretleri, çalışma arzu ve istekleri artırılmış, özgün fikir ve çalışmalar ortaya çıkarılmış olmaktadır. İşlemci liderler ise, dönüşümcü liderlerin aksine çalışanların geçmişten süregelen faaliyetleri daha etkin ve verimli kılmak veya iyileştirmek suretiyle iş yapma ve yaptırma yolunu seçmektedirler (Eren, 1998: 369).
Açıkalın (2000: 70-71)’a göre dönüşümcü lider, kişilere yetki vererek; insanların görevlerini ve vizyonunu yeniden tanımlamayı ve yapılandırmayı kolaylaştırırken etkileşimci liderlikte bunun zıttı olarak, liderin kontrol ettiği bazı ödül türleri için hizmetlerin değiş tokuşu olduğundan gelişim canlanamaz.
Dönüşümcü liderler yetkilerini astlarına devrederek onları güçlendirme eğilimde olmalarına rağmen etkileşimci liderler yetki devrinden yana bir tavır sergilemezler. Dönüşümcü lider, uygulamalarında gelişimi sağlamak için insanları motive eder.
Tandoğan (2002)’a göre dönüşümcü liderler; bir vizyon ortaya koyarak işgörenlerini güçlendirici davranışlar sergilerlerken, işlemci liderler ise; hataları arama, düzeltmeler, ikazlar gibi prensipleri ortaya çıkarırlar. Dönüştürücü liderlikte ki teşvik, vizyon paylaşımına yerini etkileşimci liderlikte ödüle bağlılığa bırakır.
İşlemci liderin şekle ilişkin değerleri sorumluluk, doğruluk, kararlılık olacaktır. Dönüşümcü lider ise; bunların üzerine inşa edeceği adalet, özgürlük ve eşitlik gibi değerlerle ilgilenmektedir (Tabak, 2000: 1).
Bass (1990) yaptığı çok büyük boyutlu bütün çalışmalardan sonra, etkileşimci liderlik ile dönüşümcü liderlik arasındaki farkları özet halinde gösteren bir tablo yapmıştır. Bass’a göre bu farklar şu şekilde özetlenebilir (Brestrich, 1999: 120).
İşlemci Lider:
Ödüllendirme: Başarıyı ödüllendirir. Ödüllendirme ile kişilerin çabalarını artırır. İyi performansı ödüllendireceğine söz verir.
Boşlukları kullanarak yönetir (Aktif): Kural ve standartlardan sapmaları araştırır ve gözler, bunlardan doğru adımlar atar.
Boşlukları kullanarak yönetir (Pasif): Standartlar şartlarla uyuşmadığı zaman müdahale eder.
Liberal: Sorumlulukları dağıtır, karar almaktan kaçınır.
Dönüşümcü Lider:
Çevresindekilere örnek olma: Örnek hareketlerle sağladığı vizyona uygun davranır, misyon ruhunu verir, saygı ve güven kazanır.
İlham verecek güdüleme oluşturur: Yüksek beklentileri tartışır, çabaya odaklamak için sembolleri kullanır. Basit bir dille önemli amaçları açıklar.
Entelektüel uyarım: Zekayı, akılcılığı yüceltir ve sorunları dikkatli bir şekilde çözer.
Bireysel destek sağlama: Kişilere dikkat eder. Her bir çalışanı ferdi olarak ağırlar, fikirler verir, rehberlik eder.
İşlemci ve dönüşümcü liderlik arasındaki farklar www.maquette.edu internet sitesine göre tablo:5 ‘de belirtilmiştir.
Tablo:5 www.maquette.edu İnternet Sitesine Göre Etkileşimci ve Dönüşümcü liderlik Arasındaki Farklar
İşlemci Dönüşümcü
Liderin güç kaynağı Rütbe, pozisyon Kişilik, yeterlilik Takipçilerin tepkisi İtaat Adanmışlık Zaman ölçütü Kısa dönem Uzun dönem
Ödüller Ödeme, terfi Gurur ve kendine güven Supervision (Gözlem, denetleme ve
değerlendirme
Önemli Daha az öneme sahip
(Counselling focus) Örgüte danışmanlık yapılan temel nokta
Değerlendirme Gelişim
Değişimin gerçekleştiği yer Takipçilerin davranışı Takipçilerin tavır ve değerleri Liderliğin bulunduğu
yer
Liderin davranışlarında Takipçilerin kalbinde
Aktaran Çelik (2000: 156)’e göre ise etkileşimci ve dönüşümcü liderlik arasındaki farkları aşağıdaki tabloda verildiği gibidir .
Tablo:6 Etkileşimci ve Dönüşümcü Liderlik Arasındaki Farklar
İşlemci Dönüşümcü
Zaman yönelimi Kısa, bugün Uzun, gelecek
Eşgüdüm mekanizması Kurallar ve yönergeler Hedef ve değer birliği
İletişim Dikey, yukarıdan aşağıya Çok yönelimli
Odaklanma Finansal hedefler Müşteri (iç ve dış) Ödül sistemi Örgütsel, dışsal Kişisel, içsel
Güç kaynağı Makam İzleyenler
Karar verme Merkezileştirilmiş, Yukarıdan aşağıya
Katılım sağlanmış, Aşağıdan yukarıya
İşgören Mal yerine koyma Geliştirilebilir kaynak
İtaat Emir Rasyonel açıklama
Değişmeye ilişkin tutum Kaçınma, direnme ve Statükoyu koruma
Kaçınmama, Benimseme
Yönlendirme Mekanizması Kazanç Vizyon ve değerler
Denetim Aşırı uyum Özdenetim
Bakış açısı İçsel Dışsal
Görev tasarımı Bölümlendirilmiş, bireysel Zenginleştirilmiş, grupsal (Kaynak : Tichy ve Devanna, 1986; Akt. Çelik, 2000:156)
Eren (2000:416)’e göre dönüşümcü ve işlemci liderlik biçimleri ile örgütsel başarı arasındaki ilişki şu şekilde ifade edilebilir:
Şekil: 3 Dönüşümcü ve Etkileşimci Liderlik ile Başarı
Clerk (1996) dönüşümcü ve işlemci liderlik davranışlarındaki temel farklılıkları aşağıdaki tabloda belirtmiştir.
Tablo:7 Dönüşümcü Liderlik ve İşlemci Liderlik Davranışları
Dönüşümcü Lider İşlemci Lider
* Değişimle uğraşır. * Yetki devreder.
* Örgüt ideallerine göre vizyon belirler.
* Uzun döneme odaklıdır. * Başarı azmi yüksektir. * Heyecanlı ve coşkuludur. * İşleri basitleştirir.
* İnsanlara rehberlik eder. * Motive eder ve cesaretlendirir. * İsteklendirerek kabul ettirir.
*Değerleri göz önünde bulundurur. * Farklılıkları sever. * Statükoyu korur. * Pazarlık yapar. *. Görev odaklıdır.
* Kısa veya orta döneme odaklıdır. * Başarı azmi fazla yüksek değildir. * Rahat ve emredicidir.
* İşleri karmaşıklaştırır. * Organize eder.
* Kontrol eder.
* Görevin yapılmasını ister. * Değerlere önem vermez.
* Farklılıklardan hoşlanmaz. (Kaynak: Clerk, 1996).