İş tatmininin ilişkili olduğu temel kavramlar

İş tatmini tek başına var olacak bir kavram değildir. İş yaşamında karşılaşılan durumlara göre pozitif ya da negatif yönde ilerlemeler gösterecektir. Doyuma ulaşan çalışanın ya da doyum arayan çalışanın beklentileri ilk başta bakıldığında aynıdır. Fakat karşılaştıkları durumlar farklılaştıkça iş tatminleri de şekillenmeye başlar. Çalışandan beklenen performans, beklentilerin ne derece karşılandığı, motivasyon aracı olarak hangi yöntemlerin kullanıldığı gibi soruların yanıtı iş tatmininin ilişkili olduğu durumlarda saklıdır. İş tatmini, ilişkili olduğu temel kavramlar ile ortaya çıkar ve çalışanın beklentisine göre değer kazanır.

2.10.2.1 İş tatmini ve verimlilik

Çalışanların verimliliği üzerinde etkisi en yüksek unsur şüphesiz iş tatminidir. Yaptığı işten, kendisine sunulan koşullardan ya da yaptığı iş karşılığında aldığı karşılıktan memnuniyet duymayan bir çalışanın gerek yaptığı işte gerek müşteri ile kurduğu diyalogda verimli olmasını beklemek mümkün değildir. Bu sebeple bu iki kavramını doğrudan ilişkilendirmek mümkündür. Aralarındaki ilişkinin de doğrusal olduğundan bahsetmek mümkündür. Yani iş tatmini arttıkça verimlilik artacaktır. Burada iş tatmini bağımsız değişken, verimlilik ise bağımlı değişken konumundadır. Verimlilik kavramı yalnızca yapılan işten sağlanan kar payı demek değildir. Bankacılığa bakacak olursak, verimlilik hizmet kalitesini arttırmak, huzurlu bir iş ortamı yaratmak gibi faktörleri de içine alır. İş tatmini ile varılan doyum, verimli çalışma ortamını de beraberinde getirir.

2.10.2.2 İş tatmini ve motivasyon

Motivasyon ve iş tatmini hem birbirinden bağımsız, hem de birbiriyle kesişen iki olgudur. İşletme, işgörenlerin ihtiyaç ve amaçlarını tatmin etme isteğini olumlu yönde artıracak bir iş atmosferi oluşturur ve işgörenin önüne performansla bağlantılı ödüller koyar. İçsel ödüller doğrudan motivasyon yükselmesine neden olur (Altuğ, 1997:25). İş görenler maksimum seviye sağlamak için motivasyonu yüksek tutarlar bu şekilde etkin bir örgüt hedeflerler. Motivasyon psikolojik bir süreçtir ve iş tatminine uzun sürede etki etmeye devam eder. Motivasyonda amaç, bireyi bilinçli bir eylem içinde bulunmaya teşvik etmektir. İş tatminine ulaşmak için istekli olmak gerekir; bu durum da motivasyon sayesinde gerçekleşir.

2.10.2.3 İş tatmini ve örgütsel bağlılık

Örgütsel bağlılık, günümüzde mal ya da hizmet üretimi gerçekleştiren kurum ve kuruluşlar için üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir konu haline gelmiştir. Mevcut işgücü kaynağı olan iş görenlerin, motive olmaları ve daha yüksek performans sergileyerek görevlerini yerine getirebilmeleri örgütsel bağlılık kavramı ile yakından ilişkilidir. Örgütsel bağlılık, tüm kurumlarda çalışanların memnuniyetlikleri için göz ardı edilemez bir kavram niteliği taşımaktadır. Bu özelliği nedeniyle örgütsel bağlılık birçok araştırmaya konu olmuştur (Çetinkanat, 2002:4).

görenlerin yeterlilikleri arasında yakın bir ilişki söz konusudur. Birer sosyal sistem özelliği taşıyan örgütler, belirli amaçların gerçekleşmesi için hammadde, teçhizat ve insan gibi üretim faktörlerinden oluşan bileşimlerdir. İş görenler, ortaya konulan mal ve hizmetin nitelikli, etkin ve verimli olmasında en büyük pay sahibidirler. İş gören faktörünün önemi, zaman ilerledikçe örgüt ve yöneticileri tarafından fazlasıyla hissedilen bir konu haline gelmiştir. Yapılan açıklamalardan hareketle, bir örgütte çalışan bireylerin nitelik ve yeterliliklerinin artırılabileceğini, ancak bu faktörlerin başarı için tek başına yeterli olmayacağını söylemek mümkündür. Ayrıca, yüksek derecede yeterlilik ve niteliğe sahip, fakat düşük bağlılık tutumu taşıyan çalışanların görevlerini yerine getirmede yeterince istekli olmayacakları da söylenebilir.

İş görenin, iş hayatını sürdürdüğü kuruma karşı hissettiği bağın gücünü, örgütsel bağlılık anlamlı kılmaktadır. Örgütsel bağlılığın, iş görenin performansına olumlu katkı yapan, devamsızlığını azaltan, işe zamanında gelme alışkanlığı kazanmasını sağlayan ve istifa gibi olumsuz bir düşünceden uzaklaşıp işine konsantre olmasına olanak sunan, bir faktör olduğu savunulmaktadır. Örgütsel başarı için çalışanların örgütlerine olan bağlılık ve sadakatleri çok önemlidir. Örgütlerine bağlılık hisseden iş görenler kaliteli ürün ve hizmet sunarak beraberinde performanslarını da artırırlar. İş görenin çalıştığı kuruma karşı hissettiği bağlılığın ve sadakatin, kurum için son derece önemli bir konu olduğu, rakip ve rekabet koşullarının şiddetlenmesi durumunda çok daha net anlaşılmaktadır. Örgüt için öncelikli yapılması gereken, örgütün iş görenler bünyesinde ne derece hissedilip hissedilmediği hususunda çalışmalar yapmak ve bu duruma göre de değişik yönetim metotları uygulamak olmalıdır.

İş tatmini ile örgütsel bağlılık arasında olumlu bir ilişki vardır. Bir çalışanın, içinde bulunduğu olduğu örgüte olan bağlılığının seviyesi, o çalışanın veriminin artmasına neden olur. örgütsel bağlılık duygusal bir olgudur. Örgütsel bağlılık, günümüzde mal ya da hizmet üretimi gerçekleştiren kurum ve kuruluşlar için üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir konu haline gelmiştir. Mevcut işgücü kaynağı olan iş görenlerin, motive olmaları ve daha yüksek performans sergileyerek görevlerini yerine getirebilmeleri örgütsel bağlılık kavramı ile yakından ilişkilidir. Örgütsel bağlılık, tüm kurumlarda çalışanların memnuniyetlikleri için göz ardı edilemez bir kavram niteliği taşımaktadır. Bu özelliği nedeniyle örgütsel bağlılık birçok araştırmaya konu olmuştur (Örücü ve Diğ, 2010:5).

2.10.2.4 İş tatmini ve yaşam tatmini

İş ve yaşam ilişkilidir. Çalışanlar zamanın büyük bir kısmını çalışma ortamında geçirse de, iş dışında bir hayatları vardır. İş dışındaki her türlü psikolojik ya da sosyolojik durumdan etkilenirler. İnsanlar iş doyumuna ulaşmak için deneyimlere gereksinim duyarlar ve bu deneyimleri yaşamlarında edindikleri doyuma borçludurlar. Rus yazar Maksim Gorki’nin de söz ettiği gibi: iş mutluluk verici olduğunda yaşam eğlencelidir. İş bir görev olduğunda yaşam esarettir.

Tatmin sağlayan işler şüphesiz bireyin mutluluğuna da etki etmektedir. İş ortamında içerisinde bulunduğu koşulların yarattığı psikolojik etkilerin yanı sıra tatminde etkili olan maddi getiriler de yaşam ile ilişkilidir. Tıpkı iş tatmini ile verimlilik arasındaki ilişki gibi yaşam tatmini ile iş tatmini arasında da ilişki mevcuttur. Yine iş tatmini bağımsız değişken iken yaşam tatmini bağımlı değişkendir ve aralarındaki ilişkinin yönü pozitiftir (Izgar, 2003:141).