İç Kontrol Sistemine Yönelik Ulusal Düzenlemeler

Türk kamu mali yönetim sisteminin temelini, 1927 yılında yürürlüğe giren 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu oluşturmuştur. Ancak zaman içinde, sosyal ve ekonomik alanlarda meydana gelen hızlı değişimler kamu mali yönetim sisteminin gözden geçirilmesini zorunlu kılmıştır. Bunun neticesinde hazırlanan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 2003 yılında kabul edilmiş 24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu kanun çerçevesinde;¹⁷

 Bütçe türleri uluslararası standartlara göre yeniden tanımlanmıştır. Kamu kurumları genel bütçeli ya da özel bütçeli hale getirilmiştir.

 Plan- Bütçe ilişkisi güçlendirilerek kamu kurumlarının stratejik plan hazırlamaları ve bütçelerini bu plan kapsamında oluşturmaları sağlanmıştır.

 Merkezi yönetim anlayışından, yönetim sorumluluğuna dayalı yerinden yönetim anlayışına geçilmiştir.

 Strateji Geliştirme Birimleri kurulmuştur.

 Katılıma dayanan kurumsal yönetim anlayışına geçilmiştir.

 Kamu mali yönetiminde görev, yetki ve sorumluluklar açık bir şekilde oraya konulmuştur.

16Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Kamu İç Kontrol Rehberi,2011,s.2.

17Arzu Alikadıoğulları, Kamu Mali Yönetiminde Yönetim Kalitesinin Arttırılması İç Kontrol Uygulamaları, Mesleki Yeterlilik Tezi, Ankara, 2010,s.6.

 Stratejik yönetim, performans yönetimi, mali saydamlık, hesap verilebilirlik gibi kavramlar kamu yönetim sistemimize girmiştir.

 Yönetim sisteminin geliştirilmesi için iç kontrol ve iç denetim mekanizmaları geliştirilmiştir.¹⁸

5018 Sayılı kanun ile birlikte; bütçe kapsamının genişletilmesiyle bütçe hakkının en iyi şekilde kullanılması, üç yıllık bütçeleme, stratejik planlama, performans esaslı ve analitik bütçe sistemi, tahakkuk esaslı muhasebe, orta vadeli harcama sistemi, mali yönetimde saydamlığın sağlanması, hesap verme mekanizmasının kurulması ve etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulması öngörülmüştür. 5018 sayılı kanunun denetim konusunda getirdiği düzenlemelerden biri de iç denetim haricinde dış denetimin yalnızca Sayıştay tarafından yapılacağıdır. Ayrıca Sayıştay’ın denetim alanı kapsam ve konu itibariyle genişlemiştir.¹⁹

1.5.2. Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

Yönetmeliğin amacı; strateji geliştirme birimlerinin çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir. Bu yönetmelik genel yönetim kapsamındaki tüm kamu idarelerini kapsar. Strateji geliştirme birimleri tarafından yürütülen görevler şunlardır:

 İdarenin orta ve uzun vadeli strateji ve politikalarını belirlemek, amaçlarını oluşturmak

 İdarenin görev alanına giren konularda performans ve kalite ölçütleri geliştirmek

 Veri toplamak, analiz etmek ve yorumlamak

 Yönetim bilgi sistemlerine ilişkin hizmetleri yerine getirmek

 Stratejik plan ve performans programının hazırlanmasını koordine etmek ve sonuçlarının konsolide edilmesi çalışmalarını yürütmek

 İdarenin bütçesini stratejik plan ve performans programına uygun olarak hazırlamak

 Ayrıntılı harcama programı hazırlamak ve hizmet gereksinimleri dikkate alınarak ödeneğin birimlere gönderilmesini sağlamak

18Ebru Sümer,a.g.e., s.11.

19Fehmi Başaran, ‘’5018 sayılı Kanun’a Göre Kamu İdarelerinin ve Kamu Görevlilerinin Sayıştay’a Karşı Sorumlulukları’’, Dış Denetim Dergisi,2010,s.2.

 Bütçe kayıtlarını tutmak, bütçe uygulama sonuçlarına ilişkin veri toplamak, değerlendirmek ve bütçe kesin hesabı ile mali istatistikleri hazırlamak

 İdare gelirlerini tahakkuk ettirmek, gelir ve alacakların takip ve tahsil işlemlerini yürütmek

 Genel bütçe kapsamı dışında kalan idarelerde muhasebe hizmetlerini yürütmek

 Harcama birimleri tarafından hazırlanan birim faaliyet raporlarını da esas alarak idarenin faaliyet raporunu hazırlamak

 Taşınır ve taşınmazlara ilişkin icmal defterlerini düzenlemek

 Yatırım programının hazırlanmasını koordine etmek, uygulama sonuçlarını izlemek ve yıllık yatırım değerlendirme raporu hazırlamak

 Mevzuatın uygulanması konusunda üst yöneticiye ve harcama yetkililerine gerekli bilgileri sağlamak, danışmanlık yapmak

 Ön mali kontrol faaliyetlerini yürütmek

 İç kontrol sisteminin kurulması, standartların uygulanması ve geliştirilmesi konusunda çalışmalar yapmak²⁰

1.5.3. İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar

5018 sayılı Kanunun 55, 56, 57 ve 58. Maddelerine dayanılarak hazırlanan 2005 tarihli İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslarda; Kanuna ve iç kontrol standartlarına aykırı olmamak koşuluyla, idarelerce görev alanları çerçevesinde her türlü yöntem, süreç ve işlemlere ilişkin standartlar belirlenebileceği belirtilmiştir. Ayrıca bu usul ve esaslarda iç kontrolün amaçları, standartları, temel ilkeleri, unsurları ve genel koşulları, iç kontrole ilişkin yetki ve sorumluluklar, merkezi uyumlaştırma görevi, ön mali kontrole ilişkin bilgiler yer almıştır.²¹

20Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik,29.12.2005 Tarihli Resmi Gazete

21İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar, 31.12.2005 Tarihli Resmi Gazete

1.5.4. Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği

Kamu İç Kontrol Standartları, COSO Modeli, İNTOSAİ, Kamu Sektörü İç Kontrol Standartları Rehberi ve Avrupa Birliği İç Kontrol Standartları Çerçevesinde Maliye Bakanlığı tarafından belirlenmiştir.

Kamu İç Kontrol Standartları, idarelerin iç kontrol sistemlerinin oluşturulmasında, izlenmesinde ve değerlendirilmesinde dikkate almaları gereken temel yönetim kurallarını göstermektedir. Maliye Bakanlığı tarafından 2007 yılında hazırlanan ‘’Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği’’ 18 standart ve ve bu standartlar için gerekli 79 genel şarttan oluşmaktadır.²²

1.5.5. Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı

2009 Yılında yayımlanan ‘’ İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı’’ iç kontrol sistemlerini Kamu İç Kontrol Standartları ile uyumlu hale getirmek için yapılması gereken çalışmaların belirlenmesi, bu çalışmalar için eylem planı oluşturulması için kamu idarelerine rehberlik yapmak amacıyla hazırlanmıştır.²³Bu rehber doğrultusunda iç kontrol sisteminin oluşturulması, uygulanması ve geliştirilmesi çalışmalarının, üst yöneticinin liderliği ve gözetiminde, strateji birimlerinin desteğiyle ve harcama birimlerinin katılımıyla yürütülecektir.²⁴