İç Denetçi, Nitelikleri, Atanması ve Görevleri

5018 sayılı Kanuna göre iç denetimin, iç denetçiler tarafından yapılması öngörülmüştür. Buna göre iç denetim, iç denetçiler tarafından yapılır. Kamu idarelerinin yapısı ve personel sayısı dikkate alınmak suretiyle, İç Denetim Koordinasyon Kurulunun uygun görüşü üzerine, doğrudan üst yöneticiye bağlı iç denetim birimi başkanlıkları kurulabilir (KMYKK, 2003: madde 63).

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 65. maddesinde iç denetçi olarak atanacakların, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48. maddesinde belirtilen şartları taşıması gerekmektedir. Bununla birlikte iç denetçi olacaklar aşağıda yer alan şartları da taşımak zorundadırlar. Bu şartlar şunlardır:

 İlgili kamu idaresinin özelliği de dikkate alınarak İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen alanlarda en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüş olmak.

 Kamu idarelerinde denetim elemanı olarak en az beş yıl veya İç Denetim Koordinasyon Kurulunca belirlenen alanlarda en az sekiz yıl çalışmış olmak.  Mesleğin gerektirdiği bilgi, ehliyet ve temsil yeteneğine sahip olmak.  İç Denetim Koordinasyon Kurulunca gerekli görülen diğer şartları taşımak.

Kamu idarelerine iç denetçi olarak atanacaklar, İç Denetim Koordinasyon Kurulu koordinatörlüğünde, Maliye Bakanlığınca iç denetim eğitimine tâbi tutulurlar. Eğitim programı, iç denetçi adaylarına denetim, bütçe, malî kontrol, kamu ihale mevzuatı, muhasebe, personel mevzuatı, Avrupa Birliği mevzuatı ve mesleki diğer konularda yeterli bilgi verilecek şekilde hazırlanır. Bu eğitimi başarıyla tamamlayanlara sertifika verilir. İç denetçi adayları için uygulanacak eğitim programının süresi, konuları ve eğitim sonucunda yapılacak işlemler ile diğer hususlar İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından hazırlanarak Maliye Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

İç denetçiler, bakanlıklar ve bağlı idarelerde, üst yöneticilerin teklifi üzerine Bakan tarafından atanır. Diğer idarelerde üst yöneticiler tarafından sertifikalı adaylar arasından atanır ve aynı usulle görevden alınır. İç denetçilerin kamu idareleri itibarıyla sayıları, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar İç Denetim Koordinasyon Kurulunca hazırlanarak, Maliye Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 64. maddesinde kamu idarelerinin yıllık iç denetim programı üst yöneticinin önerileri de dikkate alınarak iç denetçiler tarafından hazırlanır ve üst yönetici tarafından onaylanır. Yine bu kanuna göre iç denetçi, aşağıda belirtilen görevleri yerine getirir:

 Nesnel risk analizlerine dayanarak kamu idarelerinin yönetim ve kontrol yapılarını değerlendirmek.

 Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak.

 Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak.

 İdarenin harcamalarının, malî işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunluğunu denetlemek ve değerlendirmek.

 Malî yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak.

 Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak.  Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlandığında, ilgili idarenin en üst amirine bildirmek.  İç denetçi bu görevlerini, İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirir.

 İç denetçi, görevinde bağımsızdır ve iç denetçiye asli görevi dışında hiçbir görev verilemez ve yaptırılamaz.

İç denetçiler, değerlendirmeleri ve tavsiyeleri aracılığı ile iç kontrol sisteminin etkinliğini süreklilik temelinde inceleyip ona katkıda bulunurlar ve böylece, iç kontrolün etkinleşmesinde önemli rol oynarlar. Bununla birlikte, iç denetçiler iç kontrolün tasarlanması, uygulanması, sürdürülmesi bakımlarından yönetimin sorumluluğuna sahip değildirler (Akyel, 2010: 176).

İç denetçiler, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunarlar. Bu raporlar üst yönetici tarafından değerlendirilmek suretiyle gereği için ilgili birimler ile mali hizmetler birimine verilir. İç denetim raporları ile bunlar üzerine yapılan işlemler, üst yönetici tarafından en geç iki ay içinde İç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İÇ KONTROL SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: BİR DEVLET ÜNİVERSİTESİNDE ÖRNEK UYGULAMA

İç kontrol sisteminin etkinliği ve kamu kuruluşlarında iç kontrol sistemi konusu, bundan önceki bölümlerde literatürde yar alan çalışmalarla desteklenmiştir. Bu bölümde bir devlet üniversitesi olan ve Konya’da yer alan Necmettin Erbakan Üniversitesinde iç kontrol sisteminin etkinliğini ölçmek için bir uygulama (anket) yapılacaktır. Bu doğrultuda bu bölümde, araştırmanın amacı, önemi, kısıtlılıkları, yöntemi, evreni, örneklemi, hipotezleri ve istatistiki analizler yer almaktadır. Yapılan analizler sonucunda elde edilen bulgulara bu bölümde yer verilmektedir.

3.1. Araştırmanın Amacı

İç kontrol sistemi, dünyada yaşanan ekonomik ve finansal krizler, yolsuzluklar, skandallar gibi nedenler sebebiyle özel sektörde faaliyet gösteren işletmeler kadar kamu kuruluşları içinde önemli hale gelmiştir. Bu nedenle Türkiye’de kamu kurumlarında uluslararası standartlara uyum sağlamak için, COSO modelini esas alarak, “5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” 2003 yılında kabul edilmiş ve 2006 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun amacı kamu kaynaklarının idarenin amaçları doğrultusunda ekonomik, etkin ve verimli kullanılmasını, mevzuata uygunluğunu, varlıkları korumayı, yolsuzlukları ve usulsüzlükleri önlemeyi, idarenin faaliyetleri hakkında düzenli ve güvenilir bilgi elde etmeyi sağlamaktır.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ilekamu kurumlarında iç kontrol sistemi kurulması zorunlu hale getirilmiştir. Aynı zamanda bu kanunla kamu kurumlarında iç kontrol sisteminin oluşturulması idarelerin kendi sorumluluğuna bırakılmıştır. Bu kanuna göre idarelerde görev ve sorumluluğu bulunanlar; üst yönetici, harcama yetkilisi, gerçekleştirme görevlileri, mali hizmetler birim yöneticisi, muhasebe yetkilisi ve iç denetçilerdir. Üniversiteler de kamu kuruluşları arasında yer almaktadır.

Üniversiteler bir hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşlarıdır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile üniversitelerde iç kontrol sisteminin kurulması çalışmalarını başlatmak, bu amaçla üst yöneticinin liderliğinde harcama birimlerindeki çalışmaların yapılandırılması, uygulanması ve geliştirilmesi faaliyetlerinin Strateji Geliştirme Biriminin teknik desteği ve koordinasyonu ile gerçekleştirileceği belirtilmiştir. İç denetçiler ise iç kontrol sistemi uygulamalarının uygunluğunu ve yeterliliğini denetlemek, sistemin geliştirilmesinde idareye değer katmak amacı taşımaktadır.

Bu doğrultuda araştırmanın amacı, bir kamu kuruluşu olan Necmettin Erbakan Üniversitesi’nde, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile ikincil ve üçüncül mevzuat çerçevesinde mecburi olarak kurulması öngörülen iç kontrol sisteminin hangi aşamada olduğunu tespit etmek ve mevcut iç kontrol sisteminin etkin bir şekilde uygulanıp uygulanmadığını değerlendirmektir. Çalışmada iç kontrol sistemi; kontrol ortamı, risk değerlendirme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim ve izleme unsurlarının etkinliğine yönelik personellerin algıları ve bu kapsamda iç kontrol sisteminin etkinliği, sistemde yaşanan aksaklıklar, düzeltilmesi gereken noktalar tespit edilmeye çalışılmıştır.