Hz Meyrem

İslâmiyette yüce vasıflarıyla anılan, iffet ve itâatin simgesi olarak gösterilen ve Kur’ân-ı Kerim’de kendi adıyla yirmi üç, Îsâ b. Meryem şeklinde on bir kez olmak üzere toplamda otuz dört defa zikredilen Meryem’e bu adı annesi vermiştir.306 _{Ayrıca Kur’ân-ı Kerim’in} on dokuzuncu sûresi onun ismiyle anılmaktadır. Hz. Meryem Kur’ân’da ismiyle anılan yegâne kadındır. Babasının adı İmrân’dır. Annesinden adı verilmeksizin İmrân’ın karısı diye bahsedilmektedir. Kur’ân’da İmrân’ın karısının doğacak çocuğunu rabbe adadığı, kız olunca ona Meryem adını verdiği, kovulmuş şeytâna karşı onun ve soyunun korunmasını dilediği ve Allah’ın bu dileği kabul ettiği nakledilmektedir.307 _Kur’ân-ı Kerim’de anlatıldığına göre melekler Meryem’e: “Ey Meryem! Allah seni seçti; seni tertemiz yarattı ve seni bütün dünya kadınlarına üstün kıldı. Rabbine ibâdet et, secdeye kapan, eğilenlerle berâber sen de eğil.”308 _{şeklinde tembihte bulunmuşlardır. Yine}

305 _{Bkz. Ömer Faruk Harman, “Meryem” DİA, XXIX, 236-242.} 306 _{Âl-i İmrân 3/36.}

307 _{Harman, “Meryem”, s.236-242.} 308 _{Âl-i İmrân 3/37, 42-43.}

128

Kur’ân-ı Kerim, insan sûretine bürünen Cebrâil’in Meryem’e bir erkek çocuk doğuracağını müjdelediğini, Meryem’in kendisine erkek eli değmemişken bunun nasıl olacağını sorduğunu309 _{ve kendisine cevap olarak Allah’ın, bir işin olmasını murâd} ettiğinde “ol” demesinin yeterli olduğunun, onun da anında olacağının bildirildiğini haber vermektedir. Kur’ân’da övülen kadınların başında gelen Hz. Meryem iffet, ismet ve takvâ gibi fazîletleri kendinde toplamış bir şahsiyettir. Bedenî ve ruhî saflığı, kendini Allah’a ibâdete adaması, iffet ve namusunu koruması sebebiyle “Betûl” olarak adlandırılmıştır. Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî peygamberliğini kabul ettiği altı kadın arasında Meryem’i de saymıştır. Meryem’in tertemiz olması, onun maddî ve mânevî kötülük ve günahlardan uzak olduğu şeklinde anlaşılmakdır.310

Dîvân şiirinde umûmiyetle Hz. Îsâ’yı doğurması ve Cebrâil tarafından üfürme yoluyla gebe kalması gibi yönleriyle anılan311 _{Hz. Meryem’e Necâtî Bey Dîvânı’nda} tespit edebildiğimiz sekiz beyitte yer verilmiştir. Bunların bir kısmında Hz. Îsâ ile birlikte anıldığından burada ilgili beyitlerin birkaçına ver verilmiştir. (Bkz. Hz. Îsâ)

a) Hz. Îsâ’nın annesi olması münâsebetiyle: Necâtî’ye meğer ki itdi ta‘lîm

Mesîh-i Meryem-ü-Hızr-ı Peyember

(NBD, K.10/33)

(Öyle anlaşılıyor ki Meryem oğlu Îsâ ve Hızır peygamber Necâtî’ye öğretti.) Necâtî Bey Mesih Paşa’ya sunduğu kasîdenin fahriye bölümünde kendini methederken Meryem oğlu Hz. Îsâ ile Hızır peygamberin kendisine ders verdiğini söylemiştir. Hat sanatıyla da ilgilenen Necâtî Bey, paşaya sunduğu kasîdeyi kâğıda bizzat yazmış ve bir önceki beytin “Bu hatt ile bu ma‘nâ-yı güzide” mısraında bunu dile getirmiştir. Hz. Meryem, beyitte Hz. Îsâ’nın annesi olması sebebiyle anılmıştır.

309 _{Meryem 19/16-21.}

310 _{Harman, “Meryem”, s.236-242.} 311 _{Pala, Divân Şiiri Sözlüğü, s. 308.}

129 Ehl-i diller göricek âyinede tasvîrüñi

Bağrına basmışdürür ‘Îsâ’yi Meryem sandılar (NBD, G.74/3)

(Gönül ehli tasvirini aynada gördüğünde Hz. Îsâ’yı bağrına basmış Meryem sandılar.)

Dîvân şiirinde kilise duvarına resmedilen Hz. Meryem’in kucağındaki Hz. Îsâ’ya yer verilmiş ve sevgilinin cana can katan dudağı Hz. Meryem’in kucağındaki Îsâ’ya benzetilmiştir312 _{Necâtî Bey de bu beytinde sevgiliyi Hz. Îsâ’ya benzeterek gönül ehlinin} sevgilinin aynadaki yansımasını gördüklerinde onu Hz. Meryem’nin kucağındaki Hz. Îsâ sandıklarını söylemiştir.

b) Bekâreti münâsebetiyle:

Meryem-âsâ bikr-i fikrüñden tevellüd eyledi Hazret-i ‘Îsâ gibi ‘âlemleri ihyâ eyledi

(NBD, s.109, Terkib-bend 4/3) (Hz. Meryem misâli yeni ve tâze fikrinden meydana gelip Hz. Îsâ gibi âlemleri ihyâ eyledi.)

Dîvân şiirinde özgün ve tâze sözler, hayâller ve fikirler bekâret ve iffetin timsâli olan Hz. Meryem’e benzetilmiştir.313 _{Necâtî Bey bu beytinde, Hz. Meryem’in bâkire} olarak dünyaya getirdiği Hz. Îsâ’nın dünyayı ihyâ etmesi hâdisesiyle Mustafâ Paşa’nın yeni ve tâze fikirleriyle âlemlere yeni bir canlılık katması arsında ilişki kurmuş, Mustafâ Paşa’nın tâze fikirlerini Hz. Îsâ’yı bâkire iken dünyaya getirmesi cihetiyle Hz. Meryem’e benzetmiştir.

312 _{Gürel, “On Beşı̇ncı̇ Yüzyıl Dı̇vanlarında Ulü’l-Azm Peygamberler”, s. 80.} 313 _{Tunç, “Klasik Türk Şiirinde Kadın Şahsiyetler”, s. 242.}

130 c) Siyah elbiseler giyinmesi münâsebetiyle:

Meryem-âsâ karalar giymiş salınur nâz ile Yirde sürür dâmenin zülf-i perîşânuñ senüñ

(NBD, G.311/5)

(Senin darmadağınık, perîşan saçların, karalar giymiş Hz. Meryem gibi eteğini yerlerde sürüyüp, naz ile salınıp gelir.)

Hz. Meryem, dîvân şiirinde kara ve uzun etekli elbise giymiş şekilde tasvir edilmiştir. Bu kıyafeti iffet ve mâsûmiyetini temsil eder.314 _{Necâtî Bey bu beytinde Hz.} Meryem’in siyah elbese giymesine telmihte bulunmuş, sevgilinin yerlere kadar uzanıp savrulan siyah saçlarını Hz. Meryem’in yerde salınan uzun siyah eteğine benzetmiş ve sevgilinin iffet ve mâsûmiyetini dile getirmiştir.

Hz. Meryem, Ahmed Paşa Dîvânı’nda tek bir beyitte o da Cebrâil vâsıtasıyla gebe kalması hâdisesi münâsebetiyle zikredilmiştir.

Yil Rûh-ı Kudüsdür kim irüb yiñine şâhuñ Meryem gibi bir demde anı eyledi hublâ

(APD, K.38/3)

(Rüzgâr, [sanki] Cebrâil’dir ki [o] dalın, budağın yanına varıp bir ânda Meryem gibi onu gebe eyledi.)

Ahmed Paşa bu beytinde, bitkilerin tozlaşıp döllenmesine yardım etmesi ve bunun bir sonucu olarak ağaçların tomurcuklanıp çiçek açmasını, meyve vermesini sağlaması sebebiyle rüzgârı Cebrâil’e benzetmiştir. Zîra Cebrâil, Hz. Meryem’in nefha-i ilâhîyle gebe kalmasına vesîle olmuştur.

131