Hususi oruçlar

Tüm Yahudilerce yapılmayıp bireysel tercihlere bağlı olarak tutulan özel oruçlardır. Herkesin yapmakla mükellef olduğu “Taanith Sibbur” adı verilen bu altı orucun haricinde, herkesin yapmak zorunda olmayıp, bireysel tercihe bağlı olan ve “Taanith Yahd” adı verilen oruçlar da vardır. Bunlar kişinin değişik durumlara bağlı olarak tuttuğu hususi oruçlardır. Bir kişi kötü bir rüya gördüğünde, bir yakınını kaybettiğinde veya böyle bir olayın yıldönümünde ya da karşılaştığı herhangi bir sıkıntı anında, nezir/adak anlamında tuttuğu oruçlardır. Bunların dışında ise kuraklık nedeniyle,

205 _{Karesh, Hurvitz, a.g.e, s.145; Soysaldı, a.g.e, s.95} 206 _{Ester, 4/16; 9/18,19,31; MacCulloch, a.g.e, s.763-764} 207 _{Ester, 9/31}

208 _{“Fastıng and Fast Days”, a.g.e, s.348-349} 209 _{Karesh, Hurvitz, a.g.e, s.146}

210 _{Ann E. Robertson, "Calendar." The Concise Oxford Dictionary of World Religions, 2005,}

http://www.encyclopedia.com/religion/dictionaries-thesauruses-pictures-and-press-releases/calendar 10.07.2018

kuraklıktan kurtulmak için insanların oruç tutması, yaşanan afetler karşısında oruç tutulması, Sinagog’da Tora tomarının yere düşürülmesi üzerine buna şahit olan herkesin bir ay kefaret orucu tutulması hususi türlerdendir. Bu tür oruçların süresi, gün doğuşundan gün batımına kadardır. Kuralları diğerlerine göre daha esnektir. Uygulamaları tam veya kısmi perhiz şeklinden farklılık arz etmektedir. Yahudilik ‘te çok sayıda küçük ölçekli mahalli ve bireysel oruç türleri kaynaklarda belirtilmektedir.212 Bazıları zamanla terkedilmesine rağmen bazıları yerine getirilmeye devam etmektedir. Bundan dolayı hususi oruçlar çalışmamızda dokuz başlık altında değerlendirilmektedir. Bunlar; ailede “ilk doğan erkek bireyin” tuttuğu oruç, “izdivaç günü orucu”, “matem orucu”, “küçük yom kippur orucu”, “yeni hilal öncesi tutulan oruç”, “şahsi oruçlar”, “özel oruçlar”, “Davud orucu” ve “sükût orucu” bireysel tercihe bağlı hususi oruç çeşitleridir.213 _{Şimdi Hususi oruçları inceleyelim:}

3.1.1.2.1. İlk doğan orucu

Mısır’da Hz. Musa’nın doğacağını öğrenen Firavun, doğan erkek çocuklar için idam hükmünü vermiştir. Bunun üzerine Allah’ın yardımıyla Hz. Musa mucizevi bir şekilde kurtulmuştur. İşte bu yaşanan olaydan dolayı tutulan şükran orucuna “ilk doğan kişinin orucu(ta’anit bekhorim)” denilmektedir. Çocuk oruç tutma yaşına gelmemişse yerine anne veya babasından birisi tutmaktadır. Fısıh bayramından bir gün önce, yani arefe günü, ailede en büyük erkek çocuğun oruç tutması böylece bir gelenek halini almıştır.214 _{Bu orucu mecburi oruçlar içerine katarak önemli oruçlar arasında zikreden}

kaynaklarda mevcuttur.215

3.1.1.2.2. İzdivaç günü orucu

Talmud'da kaydedilmemesine rağmen, eski bir gelenek olarak gelin ve damat nikâh günlerinde oruç tutmaktadırlar. Bu hem ilk kez hem de ikinci defa evlenenler için de geçerlidir. İzdivaç orucu için iki sebep ileri sürülmektedir; Birincisi, geleneğe göre gelin ve damadın günahlarının düğün günlerinde affedildiğine inanmaktadırlar. Çünkü

212 _{Milgrom, Fastıng and…, s.720; Bkz. “Fastıng and Fast Days”, a.g.e,}

https://www.jewishvirtuallibrary.org/fasting-and-fast-days-2 13.07.2018; Greenstone, a.g.e, s.347-349

213 _{Detaylı bilgi için bkz. Fred Skolnık, (Ed. in Chief),“Classification of Fasts”, Encyclopaedia Judaica Second} Edıtıon, Vol: VII, Detroit: Thomson& Gale, 2007, s.722-723

214 _{Ben-Zion (Benno) Schereschewsky, “Fast of the Firstborn”, Encyclopedia Judaica Second Edition, (ed. in}

Chief, F. Skolnik), Vol:VII, Thomson& Gale, Detroit, 2007, s.47-48

Yahudiler’e göre bu bir bağışlanma günü olduğu için, Yom Kippur'a benzeyen bir manevi arınma ve tövbenin bir günü olarak kabul edilmektedir. Bundan dolayı düğünde beyazın giyilmesi ve dualarda itirafın okunması yapılır. İkinci olarak ise düğün öncesi sarhoş edici şeylerin içilmemesi tüm Yahudiler tarafından gelenek haline gelmesidir.216 Yahudilik açısından düğün, gelin ve damat için Tanrı’nın bağışlamasına imkân verecek bir çeşit kefaret günü, bir temizlenme ve yenilenme vesilesi olarak kabul edilmektedir. Gelin ve damadın izdivaç gününde oruç tuttuğu yaygın olmasa da bireysel anlamda bazı Yahudiler tarafından evliliğin geçmişi gözden geçirip yeni bir başlangıç yapma fırsatı sunmuş olacağı için oruç tutulduğu görülmektedir. Düğün günü, Roş Hodeş gününe ve küçük festivallere denk gelirse oruç tutulması yasaktır.217

Ayrıca bazı Yahudiler’in ise nikâh kıyılıp Sinangog’dan ayrılıncaya kadar kısa süreli bir perhiz uygulaması şeklinde oruç tuttukları görülmektedir.218

3.1.1.2.3. Matem orucu

Yahudilerde birinci dereceden ölü yakınları, ölü için matem orucu tuttukları hatta bazen yedi güne kadar bu sürenin uzadığı kaynaklarda belirtilmektedir. Oruç süresi gün doğumundan batımına kadardır. Ölenin evine bulaşan murdarlığın evde yemeğin hazırlanmasını engellediğine inanılarak cenaze defnedildikten sonra yas tutanlara matem ekmeği ve “teselli kâsesi” diye tabir edilen bir nevi “oruç bozma” yemeği getirilmektedir.219 Bazı Yahudiler’in anne babalarının veya öğretmenlerinin ölümünün seneyi devriyesinde oruç tuttukları kaynaklarda belirtilmektedir. Ölüm yıl dönümünde dindarlık eylemi olarak tavsiye edilen bu uygulama yaygın olarak görülmemektedir.220

3.1.1.2.4. Küçük yom kippur orucu

Küçük yom kippur(Minor yom kippur) oruç, genellikle Hamursuz bayramını takip eden pazartesi ve Perşembe ile Çadır bayramını takip eden pazartesi günleri birçok

216 _{Berghuis, “Chapter 1: Fasting…”, https://bible.org/seriespage/chapter-1-fasting-old-testament-and-ancient-}

judaism-mourning-repentance-and-prayer-hope-g#P68_35424 13.07.2018

217 _{Skolnık, a.g.e, s.723; Asife Ünal, “Yahudi Düğün Gelenekleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları} Dergisi, Cilt:V, Bartın, 2016, Sayı:2, s.230

218 _{Arıklı, a.g.e, s.154}

219 _{Ahmet Güç, “Yahudilik’te Defin ve Sonrasına Ait Gelenekler”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi} Dergisi, Cilt: X, Bursa, 2001, Sayı: 1, s.77-78

220 _{Skolnık, a.g.e, s.723; Tahir Olgun, Müslümanlıkta İbadet Tarihi, (haz. C. Kurnaz), Akçağ Yayınları, Ankara,}

1998, s.104; bkz. Louis Isaac Rabinowitz, "Yahrzeit" Encyclopaedia Judaica, 2007,

Musevi cemaati tarafından oruç günlerinden sayılır. Fısıh bayramından sonraki oruca da küçük yom kipur orucu denilmektedir. Nisan ayının 19’unda başlar bir hafta sürer. Mısır’dan çıkışın anısına yerine getirilmektedir.221 _{Bazı kaynaklarda her ayın sonunda}

tutulan oruca da küçük yom kipur denildiğini belirtmektedir.222

3.1.1.2.5. Yeni hilal öncesi tutulan oruç

Yahudi gruplarının bazıları tarafından yeni hilalden önce oruç tutulmaktadır. Bu orucun Yahudilerde ezilmişliği kaldırmak, hürriyeti elde etmek amacıyla yerine getirildiği kaynaklarda belirtilmektedir.223

3.1.1.2.6. Şahsi oruçlar

Yahudi tarihinde, öteden beri yaygın olan oruç çeşitlerinden biri de, bazı şahısların bireysel olarak tuttuğu bir oruçlardır. Bu oruçlar yaşanan ferdi olayları hatırlamak veya affettirmek, musibet anlarında Tanrı’nın rahmetine sığınmak, görülen korkulu bir rüyanın(Ta’anit Halom) ertesi günü oruç tutulması gibi sebeplerden ötürü şahsi oruçlar tutulmaktadır.224 _{Ayrıca kişinin kötü bir rüya görmesi, bir yakınını}

kaybetmesi veya böyle bir olayın yıl dönümünde ya da karşılaştığı herhangi bir sıkıntı anında nezir/adak olarak tuttuğu oruçlar da şahsi uygulamalardandır. Bu tür oruçların süresi gün doğumundan gün batımına kadardır.225

3.1.1.2.7. Özel oruçlar

Büyük ayin ile icra edilen hususi oruç günleri, Sinagog tarafından bir tehlike veya olağanüstü bir durum sebebiyle konulmuştur. Bu tür oruçlar genellikle Pazartesi ve Perşembe günleri tutulur. Fakat bazen bayramlara, Yom kippur veya Sebt (Cumartesi) gününe denk gelebilir. Eğer bu günlere denk gelirse oruç tutulmaz.226 _{Hususi oruç}

içerisinde sayabileceğimiz birde Yahudi Mistisizmine ait özel bir uygulama vardır. Bu uygulamanın kökeni “Merkabah (İbranice;araba)” gizemciliğine dayandırılarak, Peygamber Hezekiel’in düşlediği “ilahi taht” veya Tanrı'nın “kutsal araba”sıyla ilgili

221 _{Herr, a.g.e, s.722; Olgun, a.g.e, s.104; Feyizli, a.g.e, 26} 222 _{Skolnık, a.g.e, s.723}

223 _{Soysaldı, a.g.e, s.96} 224 _{Skolnık, a.g.e, s.723}

225 _{Greenstone, a.g.e, s.347-348; Özen, a.g.e, s.179-180; Cilacı, a.g.e, s.198} 226 _{Greenstone, a.g.e, s.347-348; Herr, a.g.e, 722; Cilacı, a.g.e, s.198}

vizyonunu açıkladığı Yahudi mistisizminin akışıdır. Bu okula mensup her bilim adamı ve mistik, bu bedensel varoluştan Cennete yükselmek için özgür olan “Merkabah sürücüsü” olmayı hedeflemiştir. Merkabah geleneğinde yoğun dua, Torah çalışması, meditasyon ve oruç tutulmaktadır.227

Bu belirlenmiş oruçlardan başka, afet tehlikesi olduğu zamanlarda, kuraklık zamanlarında da oruç tutulur ve bunlar o kötü olayların ortadan kalkması amacıyla tövbe ve pişmanlık duyguları içinde ifa edilir.228 _{Böylece, “Tanrı Ninovalılar'ın}

yaptıklarını sonra da kötü yoldan döndüklerini görünce, onlara acıdı, yapacağını söylediği kötülükten vazgeçti” ve “Rab diyor ki, "Şimdi oruç tutarak, ağlayıp yas tutarak bütün yüreğinizle bana dönün.” 229 _{Bu oruçların haricinde Karailer’in tutmuş}

olduğu özel oruçlarda vardır. Bunlar; Haman’ın zulmünden kurtuluşun anısına tutulan yetmiş günlük oruç, her ayın yedinci gününde tutulan oruç, Purim’de tutulan iki günlük oruçlardır. Bunların dışındakiler diğer Yahudiler ile aynıdır.230

Geçmişte Yahudi Hahamları tarafından tutulması emredilen oruçlarda vardır. Bunlar Roş ha-Şana ve Yom Kippur arasında tutulan on günlük tövbeler, bayramlarda sarhoşluk ve oburluğunu kefareti için ayda üç gün, ay başındaki Pazartesi, Perşembe ve bugünlerin devamındaki Pazartesi günler, 17 Tamuz-9 Av arasındaki üç haftalık yas günleri, Hz Musa’nın ölüm tarihi olan 7 Adar günü, Yom Kippur Katan ismli her ayın son günü gibi günlerde sabahtan akşama kadar özellikle dindarlar tarafından riayet edilen oruç uygulamaları olmuştur. Ama günümüzde bu tür uygulamalardan zorunluluk kaldırılarak, bireysel tercihe bırakıldığı görülmektedir.231

3.1.1.2.8. Davud orucu

Kitab-ı Mukaddes’te, Hz. Davud’un orucundan bahsedilmektedir. Buna göre; Hz. Davud, Uriya’nın karısının Hz Davud’dan olan çocuğu hastalandığında, çocuğun iyileşmesi için Allah’a yalvarıp, oruç tutmuştur. 232 _{Hadislerde de Davud (as)’a ait olan}

227 _{Karesh, Hurvitz, a.g.e, s.323}

228_{Hartwig Hirschfeld, “Fastıng and Fast Days”, The Jewish Encyclopedia, Vol:IV,}

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/6033-fasting-and-fast-days 20.07.2018

229 _{Yunus, 3/10}

230_{Kaufmann Kohler, “Karaites and Karaism”, Jewish Encyclopedia, Vol:VII, 2011, s.447,}

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9211-karaites-and-karaism 13.07.2018

231 _{Herr, a.g.e, s.721-722; Greenstone, a.g.e, s.347-349; Özen, a.g.e, s.179} 232 _{II. Samuel, 12/15-23; bkz. Milgrom, Fastıng and…, s.719-721}

bir oruca rastlıyoruz ki, bu da ‘Bir gün yiyip bir gün tutmaktır’ buradan Hz. Davud’un nasıl oruç tuttuğuna ulaşıyoruz.233 _{İslam, Hz. Davud’un orucunu, Ramazan ayı dışında}

bir gün yiyip, bir gün oruç tutmak şeklinde devam ettirmiş ve hadislerde belirtildiği gibi, nafile oruçların en efdallerinden saymıştır. Hz. Peygamber, Amr bin el-Âs’a bir gün oruç tutup bir gün yemesini emretmiş ve: “İşte bu Davud’un orucudur, oruç

tutmanın en âdil olanıdır” buyurmuştur.Hz Davud’un bu tür oruç uygulaması İslam dininde bu oruç bir gün yiyip bir gün tutmak şeklinde icra edilerek devam etmektedir. Hz Davud’un oruç uygulaması, İslam öncesi Arabistan müşrikleri arasında “Dehr orucu” olarak yerine getirilmiştir.234

3.1.1.2.9. Sükût orucu

Yahudilikte oruç çeşitlerinden birisi de sükût yani susma orucu(Fast of silence)’dur. Sükût orucuna niyet eden kimse sabahtan akşama kadar konuşmayıp nefsini terbiye etmeye çalışır. Özellikle koyu dindarlar tarafından riayet edilen hususi fiillerdendir.235

Bu oruç türünün Yahudilikte önemli bir yere sahip olduğunu Hz Musa ve Hz Meryem ve Hz Zekeriya örneklerinden de anlaşılmaktadır. Susma orucu ile alakalı Hz Musa’nın susma orucuna riayet ettiği236_{; Hz Meryem}237 _{ve Hz. Zekeriya’nın}238 _{sukut orucunu}

tuttuğuna dair Kur’an’da ayetler mevcuttur. Hz. Zekeriya ve Hz Meryem’in oğlu Hz İsa Yahudiler’e gönderilmiş peygamberlerdendir. Bu önemli kişilerin sukut orucu tutması Yahudiler tarafından sükût uygulamasının bilinen bir oruç türü olduğu düşünülmektedir. Ayrıca sükût, günümüzde Hahamlar tarafından tavsiye edilen uygulamalardandır. 239