Hurûf-u Mukatta

Hurûf-u mukattadan kaynaklanan ihtilâf sebebi, adından da anlaşılacağı üzere yalnızca bu harfler ile başlayan surelerde görülmektedir. Mukatta harflerine hamledilmiş olan anlamlar çerçevesinde müfessirlerin kendi yorumlarını da ilave ederek te’vilde bulunması aynı harf için farklı farklı yorumların zikredilmesine sebep olmaktadır. Kalem suresi nüzul sırasına göre mukatta harfi ile başlayan ilk suredir. Söz konusu harf, hurûf-u mukattadan “

ن

” harfidir.

Müfessirlerin büyük çoğunluğu söz konusu hecâ harfini, hurûf-u mukatta olarak kabul etmektedir.316 Bir kısım müfessir de “Nûn” ifadesinin sükûnlu halde bulunup mu’reb olmamasını delil göstererek harfin sadece bir hecâ harfi olduğunu dile getirmektedir.317 Hurûf-u mukatta olarak değerlendirilen harfin bu surede yer alma nedenine değinen müfessirler de mevcuttur. Buna göre de surede yer alan bu harfin geliş amacı meydan okuma olarak değerlendirilmektedir.318

Müfessirlerin bazıları “

ن

” harfine bir anlam yüklememektedir. Onlara göre bu harf sadece surenin başlangıcıdır.319 Bazı müfessirler bu görüşü İbn Keysân’a dayandırmaktadır.320

316 _{el-Ferra, Meâni’l-Kur’ân, 3/172; İbn Kuteybe, Garîbu’l Kur’ân, 477; et-Taberî, Câmi‘u’l-beyân,} 23/144; ez-Zemahşerî, Tefsîru’l keşşâf, 19/1128; Bikâî, Nazmu’d-dürer, 20/274; el-Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-

Kur’ân,16/8; İbn Atiyye, el-Muharreru’l-vecîz, 5/345; er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, 30/77; İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, 8/184; Mahallî & Suyûtî, Tefsîru’l-Celâleyn, 564; eş-Şirbinî, es-Sirâcü’l- Münîr, 4/390; Ebûssuud, Tefsîru’s-Suud, 9/11; eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, 1515; el-Mazhârî, Tefsîru’l- Mazhârî, 9/368; el-Âlûsî, Rûhu’l-meânî, 29/73; el-Kâsımî, Tefsîru’l-Kâsımî, 5892; el-Merâğî, Tefsîru’l- Merâğî, 29/28; İbn Âşûr, Tefsîru’t-tâhrir ve’t-tenvîr, 29/59; es-Sâbûnî, Safvetü’t-tefâsîr, 3/564;

Karaman, vd., Kur’ân Yolu, 5/429.

317 _{el-Kurtubî, el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân, 21/138; el-Beydâvî, Envâru’t-tenzîl, 5/233; İbn Acîbe, el-}

Bahru’l-medîd, 105; Han, Fethu’l-beyân, 14/253.

318_{Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, 8/259; er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, 30/77.} 319 _{eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, 1515; Han, Fethu’l-Beyân, 14/253.} 320 _{el, ahkâmi’l-Kur’ân, 21/138; es-Sa‘lebî, el-Keşf ve’l-beyân, 10/6.}

95

Diğer bir görüşe göre “Nûn” ifadesi alem (özel) isimdir. Bu görüşte de neyin ya da kimin ismi olduğu konusunda farklı fikirlerin serdedildiği, incelenen kaynaklarda tespit edilmiştir.

Bilindiği üzere surelerin birçoğu ilk ayetinde yer alan ifade ile isimlendirilmektedir. Bu açıdan “Nûn” ifadesini değerlendirmeye alan bazı müfessirler söz konusu ifadenin surenin ismi olabileceği görüşünü savunmuştur.321

XIX. yy. müfessirlerinden Kannûcî (v. 1307/1890), aynı görüşü belirttikten sonra, mevzu bahis harfin Kur’ân-ı Kerim’in isimlerinden bir isim olma ihtimali üzerinde durmuştur.322

Nûn ifadesini alem isim olarak değerlendiren müfessirlerden kimisi de, bu ismi Allah’a isnâd etmektedir. “Nûn” ifadesinin ism-i mukatta‘ olma ihtimalini Allah’ın Nur ismine dayandıran müfessirler mevcuttur. Bu durumda Nûn ifadesi Nur ismini temsilen gelmiştir.323

Yine Müslümanlara yardım edeceğinden şüphe duyulmadığı için, n-s-r kökünden “yardım etti” anlamına gelen “

رصن

” fiiline dayandırılarak Allah’ın isimlerinin baş harfi olduğu görüşü mevcuttur. Bu görüşü savunan müfessirlerin zikrettikleri isimler ise Nesâra,324

Nasîr325 ve Nâsır326 isimleridir. Kurtubî bu görüşün delilini tefsirinde Muhammed b. Kâh’ın şu sözünü naklederek göstermektedir: “Allah mü'minlere yardım ve zafer hususunda yemin etmektedir. Bu yemin de Hakk’ın ta kendisidir. Buna delil de: “Mü'minlere yardım etmek ise zaten üzerimize bir haktır"327 mealindeki ayettir.”328

Müfessirlerin “Nûn” harfine hamlettikleri Allah’ın isimleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

321 _{et-Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 23/144; et-Tabresî, Mecmau’l-beyân, 10/65; er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb,} 30/77; el-Kurtubî, ahkâmi’l-Kur’ân, 21/138; el-Halebî, ed-Durru’l-mesûn, 10/397; Ebûssuud, Tefsîru’s-

Suud, 9/11; Han, Fethu’l-beyân, 14/253; el-Kâsımî, Tefsîru’l-Kâsımî, 5892.

322

Han, Fethu’l-beyân, 14/253.

323 _{es-Sa‘lebî, el-Keşf ve’l-beyân, 10/6; el-Kuşeyrî, Tâifu’l-İşârat, 3/341; el-Bikâî, Nazmu’d-dürer,} 20/277; eş-Şirbinî, es-Sirâcü’l-münîr, 4/390; Han, Fethu’l-beyân, 14/253; el-Bursevî, Rûhu’l-beyân, 10/100.

324

eş-Şevkânî, Fethu’l-kadîr, 1515; Han, Fethu’l-beyân, 14/253.

325 _{İbnu’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, 1459; es-Sa‘lebî, el-Keşf ve’l-beyân, 10/6; Han, Fethu’l-beyân, 14/253;} el-Kurtubî, el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân, 21/138.

326

İbnu’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, 1459; es-Sa‘lebî, el-Keşf ve’l-beyân, 10/6; el-Kuşeyrî, Tâifu’l-İşârat, 3/341; el-Kurtubî, el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân, 21/138; eş-Şevkânî, Fethu’l-kadîr, 1515; Han, Fethu’l-

beyân, 14/253; el-Bursevî, Rûhu’l-beyân, 10/100.

327 _{Rum, 30/47}

96

Görüş Müfessir Toplam

Allah’ın Rahman isminin son harfidir.

İbn Abbâs (v. 68/688), Sehl b. Tüsterî (v.283/896), Taberî (v. 310/922), Sa‘lebî (v. 427/1035), Begavî (v. 516/1122), Tabresî (v.548/1153), İbnu’l-Cevzî (v. 597/1201), Kurtubî (v. 671/1273), Bikâî (v. 885/1480), Şirbinî (v. 977/1570), Bursevî (v.1137/1725), Şevkânî (v.1250/1834), Kannûcî (v.1307/1890), Elmalılı (v. 1361/1942)

14

Allah’ın Nâsır isminin ilk harfidir.

Sa‘lebî (v. 427/1035), Kuşeyrî (v. 465/1073), İbnu’l- Cevzî (v. 597/1201), Kurtubî (v. 671/1273), Bursevî

(v.1137/1725), Şevkânî (v.1250/1834), Kannûcî

(v.1307/1890).

7

Allah’ın Nur isminin ilk harfidir.

Sa‘lebî (v. 427/1035), Kuşeyrî (v. 465/1073), Bikâî (v.

885/1480), Şirbinî (v. 977/1570), Kannûcî

(v.1307/1890), Bursevî (v.1137/1725)

6 Allah’ın Nasîr isminin ilk harfidir. Sa‘lebî (v. 427/1035), İbnu’l-Cevzî (v. 597/1201), _{Kurtubî (v. 671/1273), Kannûcî (v.1307/1890).} 4 Allah’ın Nesâra isminin ilk harfidir. Şevkânî (v.1250/1834), Kannûcî (v.1307/1890). 2 Allah’ın isimlerinden bir isimdir. Suyûtî (v. 911/1505) 1

Tablo 23 Nûn Harfinin Allah'ın İsimlerini Temsil Etmesine Dair Görüşler.

“Nûn” ifadesini alem isim olarak kabul eden görüşlerden bir diğeri ise ifadenin Rasûlüllah’ın isimlerinden biri olduğudur. Bu görüşlerden ilkine göre Allah Rasûlünün on ismi mevcuttur. Bu isimlerden biri “Nûn”’dur. Diğer isimleri ise Taha suresinde zikredilmektedir.329 Diğer bir görüşe göre ise bu 10 isimden beş tanesi Kur’ân’da zikredilmektedir. (Muhammed, Abdullah, Ahmed, Yasin ve Nûn).330

Müfessirlerden Bursevî ( v. 1137/1725) ise “Nûn” ifadesini farklı bir bakış açısı ile yine Rasûlüllah’a isnad etmektedir. Ona göre, Allah Rasûlü ilk olarak nurdan yaratılmıştır. Nûn harfi de bu nuru temsil etmektedir.331

Nûn harfini hurûf-u mukattaların mukattala kapsamında ele alarak olası anlamlarına göre değerlendiren müfessirlerin bu hususta ortaya koydukları görüşleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

329

el-Bahrânî, el-Burhân, 86.

330 _{Feyz el-Kâşânî, Tefsîru’s-sâfî, 5/208.} 331 _{el-Bursevî, Rûhu’l-beyân, 10/100.}

97

Görüş Müfessir Toplam

Nûn: Allah’ın isimlerini temsilendir. (Allah’ın farklı isimlerini

tefsirinde zikreden müfessirlerin adları bir kez

yazılmıştır. O sebeple müfessir ismi sayısı 16 iken,

görüş sayısı 34 tespit edilmiştir.)

İbn Abbâs (v. 68/688), Sehl b. Tüsterî (v.283/896), Taberî (v. 310/922), Sa‘lebî (v. 427/1035), Kuşeyrî (v. 465/1073), Begavî (v. 516/1122), Tabresî (v.548/1153), İbnu’l-Cevzî (v. 597/1201), Kurtubî (v. 671/1273), Bikâî (v. 885/1480), Suyûtî (v. 911/1505), Şirbinî (v. 977/1570), Bursevî (v.1137/1725), Şevkânî (v.1250/1834), Kannûcî (v.1307/1890), Elmalılı (v. 1361/1942).

34

Nûn: Heca Harfi/Hurûf-u Mukattadır.

Ferra (v. 207/822), İbn Kuteybe (v. 276/889), Taberî (v. 310/922), Mâtürîdî (v. 333/944), Zemahşerî (v. 538/1144), İbn Atiyye (v. 541/1147), Râzî (v. 606/1209), Kurtubî (v. 671/1273), İbn Kesîr (v. 774/1373), C. Mahallî (v. 864/1459), Bikâî (v. 885/1480), Şirbinî (v. 977/1570), Ebûssuud (v. 982/1574), İbn Acîb (v.1224/1809), Mazhârî (v.1225/1810), Şevkânî (v.1250/1834), Âlûsî (v.1270/1854), Kannûcî (v.1307/1890), Kâsımî (v. 1332/1914), Elmalılı (v. 1361/1942), Merâğî (v. 1371/1952), İbn Aşûr (v. 1393/1973), Karaman

23

Nûn: Surenin ismidir.

Taberî (v. 310/922), Tabresî (v.548/1153), Râzî (v. 606/1209), Kurtubî (v. 671/1273), Halebî (v. 756/1356), Ebûssuud (v. 982/1574),

Kannûcî (v.1307/1890), Kâsımî (v. 1332/1914). 8

Nûn: Surenin başlangıcıdır. Kurtubî (v. 671/1273), Şevkânî (v.1250/1834), Kannûcî

(v.1307/1890). 3

Nûn: Rasûlüllah’ın isimlerindendir.

Kâşânî (v. 736/1335), Hâşim el-Bahrânî (v.1107/1698), Bursevî

(v.1137/1725). 3

Nûn: Kur’ân’ın

simlerindendir. Kannûcî (v.1307/1890). 1

Tablo 24 Hurûf-u Mukatta Olarak Değerlendirilen Nûn Harfi İle İlgili Görüşler.

Belgede Kalem Suresi Bağlamında Tefsir İhtilâfları Üzerine Bir İnceleme (sayfa 96-99)