Seyâhatı ile alakalı olarak Suyûtî, “el-İğtibât fi’r-Rihleti ile’l-İskenderiyye ve Dımyât”adlı eserini te’lif etmiştir50.
3-el-Muncem fi’l Mu’cem: Suyûtî, bu eserinde 195 hocasının biyografisini alfabetik olarak vermiştir. Bu eserinde meşhur şeyhlerini zikretmiştir. Ya bu hocalarından hadis işitmiştir ya da icâzet almıştır59.
Suyûtî’nin şeyhlerini tanıtırken takip ettiği metod şudur: Tanıttığı kişinin ismi, nesebi, nisbe’si, lakabı, hocaları, talebeleri, eserleri, doğum ve ölüm tarihlerini zikreder, şiirlerinden de örnekler verir.
Suyûtî’nin tüm hocalarını tanıtacak durumda değiliz. Ancak biz burada müellifin meşhur hocalarından bazılarını araştırmamızın sınırlarını zorlamayacak şekilde tanıtmaya çalışacağız.
a. Alemüddîn el-Bulkînî (ö.868/1464):
Asıl adı, Salih b. Ömer b. Reslân el-Kinânî el-Bulkînî eş-Şafiî’dir. el-Bulkînî, 791/1388’de doğmuştur60. İlmî bir çevrede büyümüş olan el-Bulkînî’nin babası şeyhulislâm, kardeşi de Mısır kadısı idi. O kardeşinin vefâtından sonra Haşşâbiye şeyhliğine getirilmiş, h.826’da en yüksek kâdılık makamına terfi etmiştir61. Şerefiyye medresesinde müderrislik yapmış, Berkûkıyye medresesinde tefsir, Kâyıtbây medresesinde de hadis dersi vermiştir62.
Çok sayıda eseri bulunan el-Bulkînî, asrında Şafiî mezhebinin bayraktarlığını yapmış; fıkıh ilminde kendini kabul ettirmiştir. Suyûtî, kendisinden fıkıh okumuş, ders verme konusunda icâzet almıştır63.
el-Bulkînî, 868/1464 tarihinde Receb ayında vefât etmiştir64.
59 Suyûtî, el-Muncem, s. 45.
60 Suyûtî, el-Muncem , s. 126; Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 372; Suyûtî, et-Tahaddüs , s. 52.
61 Suyûtî, el-Muncem, 126; Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1.,s. 372.
62 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1.,s. 372.
63 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 372; Suyûtî, el-Muncem, s. 127.
64 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara,c.1., s. 372; Suyûtî ,et-Tahaddüs, s. 52; Suyûtî, el-Muncem, s. 127.
b. Şerefüddîn el-Münâvî (ö.871/1467):
Adı Kâdı’l-kudât Şerefüddîn Ebu Zekeriya Yahya b.Muhammed el-Münâvî’dir.
Câmiu’s-Sağîr şârihi Abdurraûf el-Münâvî’nin dedesi olan Şerefüddîn el-Münâvî, 798/1395’te doğmuştur. 871/1467 tarihinde vefât etmiştir65.
el-Münâvî, Şafiî fıkhı okutmuş, Mısır kadılığı görevini yapmıştır66. Suyûtî, el-Münâvî’den Nevevî’nin Minhac’ı, Beyzavî’nin tefsiri başta olmak üzere birçok eser okumuştur67.
c. Takyuddîn eş-Şumunnî (ö.872/1467):
Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed eş-Şumunnî el-İskenderî el-Hanefî, 801/1398 tarihinde İskenderiye’de doğmuştur68.
eş-Şumunnî de ilmî bir çevrede büyümüş, babası Kemalüddîn eş-Şumunnî, kendi asrında Malikî fakihlerinin önde gelenlerindendir. Dedesi de fakîh ve müfessirdir.
Kendisi de tefsir, fıkıh, hadis, kelam, nahiv gibi ilimlerde söz sahibidir69.
Suyûtî de kendisinden hadis, Arapça, meânî v.b. ilimlerde ders almıştır; çeşitli kitaplar okumuştur. Suyûtî, 868/1463 tarihinden itibaren hocasının vefâtına kadar (872/1467), dört yıl boyunca ders almıştır70. Şumunnî, Suyûtî’nin iki eserine (Cem’ül-Cevâmi, Şerhu Elfiyetiİbn Mâlik) takriz yazmıştır71.
Şumunnî, 872/1467 yılında, Zilhicce ayında vefât etmiştir72.
65 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 372; Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 69; Suyûtî, el-Muncem, s. 237-238.
66 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1. , s. 372.
67 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 242.
68 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s.394; Suyûtî, el-Muncem, s. 83; Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 46.
69 Mustafa Şek’a, s.18.
70 Suyûtî ,et-Tahaddüs, s. 246-247.
71 Suyûtî , et-Tahaddüs, s. 139-140; Suyûtî, el-Muncem, s. 87.
72 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 394; Suyûtî, el-Muncem, s. 87; Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 46, 247;
Kettânî, s. 219.
Şumunnî, Hanefî mezhebine mensup, Suyûtî ise Şafiî mezhebine bağlıdır. Farklı mezheblere bağlı olmasına rağmen, uzun bir süre ilim alışverişinde bulunmuşlar. Bu iki âlim mezheb taassubu yaşamamıştır.
d.Muhyiddîn el-Kâfiyecî(ö.879/1474):
Adı Muhyiddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Süleyman b. Sa’d b. Mesûd el-Hanefî el-Bergamî er-Rûmî’dır.O, 788/1386’da doğmuştur73.
Suyûtî, kendisinden on dört yıl boyunca ders almış, tefsir, hadis, sarf, nahiv, belağat v.b. ilimler okumuş, kendisinden icâzet almıştır74. el-Kâfiyecî, sadece naklî ilimlerde değil kelâm, cedel, mantık, felsefe gibi aklî ilimlerde de söz sahibidir. Pek çok eser telif etmiştir75. Birçok ilmî yolculuk yapmış, Şeyhûniye şeyhliği gibi bazı ilmî mevkilere de getirilmiştir76.
el-Kâfiyecî, 879/1474 tarihinde, Cemâdiyulûlâ ayında vefât etmiştir77.
e. İbn Kutluboğa (ö. 881/1476):
Adı Seyfüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ömer b. Kutluboğa Kahirî el-Hanefî’dir. İbn Kutluboğa, 800/1397 yılı başlarında doğdu. Birçok hocadan ders aldı ve fıkıh, usûl ve nahiv gibi ilimlerde döneminin en iyi hocalarından oldu78.
Suyûtî ondan Zemahşerî’nin Keşşâf’nı, İbn Hişâm’ın İbn Mâlik’in Elfiye’sine
73 Suyûtî, el-Muncem, s. 183; Şek’a, s. 21.
74 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 243-244.
75 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 450; Şek’a, s. 20; Suyûtî, Te’vil, Muh.Mukaddime, s. 45-46.
76 Şek’a, s. 20; Suyûtî, Te’vil, Muh. Mukaddime, s. 44-45.
77 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 450; Suyûtî, el-Muncem, s. 184.
78 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 396.
yazdığı et-Tevzih’ini, İbn Kutluboğa’nın kendi şerhini, İbn Hişâm’ın Şerhu’ş-Şuzûr’unu v.b. eserleri okudu79.
Çeşitli medreselerde dersler veren İbn Kutluboğa, Suyûtî’nin en son vefât eden hocalarındandır80.
İbn Kutluboğa, 881/1476 yılında Zilkâde ayında vefât etmiştir81. f. Şemsüddîn es-Sîrâmî (ö. 891/1486):
Adı Şemsüddîn Muhammed b.Musa b.Mahmud es-Sîrâmî el-Hanefî’dir. Yakla- şık 800/1397 yılında doğmuştur82.Kendisi, Şeyhûniye Camii imamlığı yapmış, âlim, müttaki bir zattır. Suyûtî, kendisinden birçok eser okumuş ve icâzet almıştır83. Şemsüddîn es-Sîrâmî, 891/1486 tarihinde vefât etmiştir84.
g. Celâlüddîn el-Mahallî (ö.864/1460):
Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. İbrahim el-Mahallî eş-Şafiî, 789/1387 yılında Kahire’de doğmuş fıkıh, kelâm, usûl, nahiv, mantık vb. ilimlerle meşgul olmuştur. Çok üstün bir zekâ ve anlayışa sahiptir. Onun muasırları, “Zekâsı elması deler” sözünü onun için söylemişlerdir. Kendisi de : “Benim zihnim hata kabul etmez” demiştir85.
Kendisine kadılık görevi teklif edilmiş, o bunu reddetmiştir. O bunun yerine, Müeyyidiyye, Berkûkıyye gibi medreselerde ders vermeyi tercih etmiştir86.
79 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 42; Suyûtî, el-Muncem, s. 207.
80 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 396.
81Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 396; Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 243; Suyûtî, el-Muncem, s. 207 .
82 Suyûtî, el-Muncem, s. 221.
83 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 237-238; İbnu’l- İmâd, c. 10, s. 75. Ayrıca bkz. Tez metni, s. 20.
84 Suyûtî, el-Muncem, s. 221.
85 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 371; Şek’a, s. 15.
86 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 371; Şek’a, s. 15.
Kendisi birçok eser yazmıştır. Meşhur Celâleyn tefsirini yazmaya başlamış, ama bitirememiştir. Suyûtî, daha sonra bu tefsiri bitirdiğini söylemiştir87.
Celâlüddîn el-Mahallî, 864/1460 tarihinde vefât etmiştir88.
h. eş-Şarmesâhî (ö. 865/1461):
Fıkıh, ferâiz, aritmetik ve cebir âlimi olan Ahmed b.Ali b. Ebî Bekr eş-Şarmesâhî, Suyûtî’ye ferâiz dersleri vermiştir89. Suyûtî kendisinden ferâiz kitabı olan
“Mecmu’u’l-Kelâî”adlı eserin şerhini okumuştur. Fakat eserin okunması tamamlanmadan hocası eş-Şarmesâhî, 865/1461 tarihinde vefât etmiştir90.
ı. el-Kinânî (ö. 876/1471):
Kâdı’l-Kudât İzzüddîn Ebu’l-Berekât Ahmed b. İbrahim b. Nasrullâh el-Kinânî el-Hanbelî, 800/1397 yılında Zilkâde ayında Kahire’de doğmuştur. el-Kinânî, birçok âlimden ders almış, çok sayıda eser bırakmıştır91.
Suyûtî, el-Kinânî’den İbn Sübkî’nin Cem’ül-Cevâmi’inden bir bölüm, İbn Hâcib’in Nazmu Muhtasar’ınden bir bölüm okumuştur92.
el-Kinânî, 876/1471 yılında Cemâdiyulûlâ ayında vefât etmiştir93.
j. İzzüddîn el-Mîkâtî (876/1471):
Ebu’l–Fadl İzzüddîn Abdulaziz b. Muhammed el-Akbâî el-Mîkâtî, 811/1408 yılında Safer ayında doğmuştur. Kendi döneminde mîkât ilminde (tarih, zaman,
87 Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 371; Şek’a, s. 15; Ş.Sami, Kâmûsu’l-A’lâm, İstanbul, 1311, c.4., s. 2801.
88 Suyûtî, el-Muncem, s. 177; Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 371.
89 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 236-237; Suyûtî, el-Muncem, s. 57; İbnu’l- İmâd, c. 10, s. 75; Karahan, c.11, s. 258.
90 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 237; Suyûtî, el-Muncem, 57. Ayrıca bkz. Sehâvî, c.4, s. 66.
91 Suyûtî, el-Muncem, s. 46-47; Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 44, 244.
92 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 244-245.
93 Suyûtî, el-Muncem, s. 47; Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 44.
mevsim vb. konular) üstâd idi. Suyûtî, kendisinden “Mükenterât” ve “Müceyyeb”* adlı eserleri okumuştur. 876/1471 Zilkade ayında vefât etmiştir94.
k. Eminü’d-dîn el-Aksarâî (ö.880/1475):
Yahya b. Muhammed b.İbrahim b. Ahmed el-Aksarâî el-Hanefî, 795/1392 tarihinde doğmuştur. 880/1475 yılında, Muharrem ayında vefât etmiştir95. Suyûtî, ezberlediği bazı eserleri kendisine arz etmiş, o da ona icâzet vermiştir96.
Şimdiye kadar biyografilerini verdiğimiz hocalar, Mısır’daki meşhur hocalarıdır.
Seyahatleri esnasında ders aldığı iki hocasından da kısaca söz edeceğiz.
l. Abdulkadir el-Ubâdî (ö. 880/1475):
Kâdı’l-Kudât Muhyiddîn Abdulkadir b. Ebi’l-Kâsım b. Ahmed Ensârî el-Ubâdî el-Mâlikî, 814/1411 yılında Mekke’de doğmuştur97. Takva sahibi olan el-Ubâdî, Mekke’de Mâlikî kadılığını yapmıştır98. Kendisi, Suyûtî’ye icâzet vermiştir.
Ayrıca, Suyûtî’nin Elfiye Şerhi’ne bir takriz yazmıştır99. Şeyh, 880/1475 yılının Şaban ayında vefât etmiştir100.
* Bu eserler, astronomi bilimi ile ilgili kitaplardır. Geniş bilgi için bkz. Kuddusî, Süleyman Murad b.
Ömer b. Ahmed, Terceme-i Kuddusî li’l- Mükenterât, y.y., t.y.
94 Suyûtî, el-Muncem, s. 145. Ayrıca bkz. İbnu’l- İmâd, c. 10, s. 75.
95 Suyûtî, el-Muncem, s. 238; Suyûtî, Hüsnü’l-Muhadara, c.1., s. 396.
96 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 236.
97 Suyûtî, el-Muncem, s. 146; Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 55.
98 Suyûtî, el-Muncem, s. 147.
99 Suyûtî, et-Tahaddüs, s. 79-80, 139.
100 Suyûtî, el-Muncem, s. 147.
m. Necmüddîn b. Fahd el-Mekkî (ö. 885/1480):
Ebu’l-Kasım Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Fahd el-Hâşimî el-Mekkî, 812/
1409 yılında doğmuştur101. İbn Fahd, Suyûtî’nin babasına talebelik yapmıştır. Suyûtî aynı zamanda İbn Fahd’ı dost olarak tanıtmıştır. Suyûtî, kendisinden icâzet almıştır.
Hatta bazı eserlerini ihtisâr etmiştir102.
İbn Fahd, 885/1480 tarihinde vefât etmiştir103.
Suyûtî’nin ilim aldığı hocaları erkeklerden ibaret değildir. Suyûtî kadın hocalarından da söz eder. Bunlardan sadece meşhur olan birkaçının ismini zikretmekle yetineceğiz. Kanaatimizce bayan hocalarıyla uzun süreli ilmî faaliyeti olmamıştır:
n. Ümmü Hânî binti Nuriddîn el-Havrânî (ö. 871/1466)104 o. Ümmü Hânî binti Ebı’l-Kasım b. Ahmed (ö. 879/1474)105 ö. Ümmü Hânî binti Takyıddîn b. Fahd (ö. 885/1481)106 p. Hatice binti Ali b. Ömer el-Ensârî (ö. 873/1469)107