HEDEFLER

Hedef, ulaşılması istenen son nokta olarak tanımlanabilir. Eğitimde hedef ise, eğitim yoluyla bireylere kazandırılması planlanan davranışlar bütünüdür (Dilci, 2011).

Öğretim programlarının hedef ögesi, eğitim öğretim süreçlerinin sonunda gerçekleşmesi beklenen sonuçlardır (Çiftçi, 2019). Ertürk (1984)’e göre eğitimde hedef, düzenlenen ve planlanan eğitim öğretim faaliyetleri sayesinde öğrencilere kazandırılması beklenen davranış, tutum ve beceriler olarak ifade edilebilen bir kavramdır. Bu nedenle hedeflerin davranış cinsinden ifade edilmesi gerekmektedir (Özdemir, 2008). Eğitimde bireylere kazandırılması gereken hedefler gerek hayatla gerekse bir meslek alanı ile ilgili bilgiler, yetenekler, davranışlar, tutumlar ve becerilerdir (Demirel, 2005). Tanımlardan görüldüğü gibi hedeflerin soyut kavramlardan ziyade bireylerde görülmesi gereken olumlu ve somut davranışlar olduğu görülmektedir.

Hedefler (Neden?)

Değerlendirme (Ne kadar?)

Öğretim Süreçleri

İçerik

11

Eğitim programlarında hedefler üç seviyede belirtilmektedir (Çelik, 2006).

Uzak hedefler: Genel olarak belirtilen ve ülkelerin politik görüş ve bakış açılarını yansıtan hedeflerdir. Uzak hedefler ülkenin eğitim sisteminin yetişmesini istediği ideal insanın niteliklerini belirtir ve anayasa gereği olarak görülmektedir. Milli Eğitim Temel Kanununun 2. maddesinin son fıkrasında, milli eğitimimizin uzak hedefi şu şekilde yer almaktadır: “Bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak, öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı ve seçkin bir ortağı yapmaktır.”

Genel hedefler: Uzak hedeflerin yorumu ve okulların amaçlarını da yansıtan genel hedefler, istenen bireylerin niteliklerini daha ayrıntılı olarak açıklar. Daha soyut olan uzak hedefleri somut hale getirir. Milli Eğitim Temel Kanununun 2. maddesinin 1.

fıkrasında, milli eğitimimizin genel hedefi şu şekilde yer almaktadır: “Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek.”

Özel hedefler: Bir dersin, bir disiplinin ya da bir konunun bireylere kazandırılması istenen hedeflerini içerir. Bir öğretmenin ve öğrencinin doğrudan ilişkili olduğu, genel ve uzak hedeflere göre daha detaylı ve kapsamlı hedeflerdir (Özçelik, 1998; Demirel, 2005; Dilci, 2011; Çiftçi, 2019). 2018 ortaöğretim matematik dersi öğretim programında yer alan bazı özel hedefler (kazanım) şu şekildedir: “Sayı kümelerini birbiriyle ilişkilendirir.”, “Trigonometrik fonksiyonları birim çember yardımıyla tanır.”

Öğretim programları, konu alanı ve dersin özelliklerini de dikkate alarak belirlenen Milli Eğitimin hedefleri dâhilinde öğrencilere kazandırmayı amaçladıkları yeterlilik, yetkinlik ve becerilere de yer vermektedir. “Eğitim sistemimiz yetkinliklerde bütünleşmiş bilgi, beceri ve davranışlara sahip karakterde bireyler yetiştirmeyi amaçlar.

Öğrencilerin hem ulusal hem de uluslararası düzeyde; kişisel, sosyal, akademik ve iş hayatlarında ihtiyaç duyacakları beceri yelpazeleri olan yetkinlikler Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinde (TYÇ) belirlenmiştir.” (MEB, 2018a; 2018b: 6). Bu yetkinlik ve beceriler doğrudan bir derse yönelik olmaktan ziyade bireye tüm yaşamı boyunca lazım olacak

12

gerekli donanımın yüklenebilmesine olanak sağlayacak hedeflerdir. Örneğin 2018 ortaöğretim matematik dersi öğretim programında bir yetkinlik alanı şöyledir:

“Matematiksel yetkinlik ve bilim/teknolojide temel yetkinlikler: Matematiksel yetkinlik, günlük hayatta karşılaşılan bir dizi problemi çözmek için matematiksel düşünme tarzını geliştirme ve uygulamadır. Sağlam bir aritmetik becerisi üzerine inşa edilen süreç, faaliyet ve bilgiye vurgu yapılmaktadır. Matematiksel yetkinlik, düşünme (mantıksal ve uzamsal düşünme) ve sunmanın (formüller, modeller, kurgular, grafikler ve tablolar) matematiksel modlarını farklı derecelerde kullanma beceri ve isteğini içermektedir.” (MEB, 2018a; 2018b: 6).

Son zamanlarda öğretim programlarının tasarımlarında meydana gelen değişikliklerle öğretim hedefleri yerine öğrenme kazanımları kavramı ortaya çıkmıştır.

MEB’ in 2004-2005 yıllarında uygulamaya koyduğu yeni öğretim programlarında genel amaçlar düzeyi altındaki hedefler için “kazanım” kavramı benimsenmiştir (Özdemir, 2008). Yanpar Yelken ve Yavuz Konokman (2016)’a göre hedef öğrencilere kazandırılacak özellikleri belirtirken, kazanımlar ise öğrenende eğitim sürecinde ve sonucunda oluşan değişimlerdir. Kazanımı öğrencilerin ders sonunda neyi bilmesi, öğrenmesi ya da yapabilmesi gerektiğini ifade eden tanımlamalar olarak kabul edebiliriz. Kazanımlar öğrencilerin istenilen davranışı yapabilmesine dönük olarak oluşturulur. Örneğin; “Günlük hayat durumlarını dizilerle ilişkilendirerek problemleri çözer.” kazanımı konunun içeriğinden çok öğrencinin davranışına ve yeterliliğine yöneliktir.

Hedeflerin sınıflandırılması 2001 yılında köklü değişikliklere uğrasa da Bloom (1956) tarafından ortaya atılan taksonomiye göre üç temel alanda yapılmaktadır (Erol, 2006). Bunlar bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor (devinişsel) alanlardır.

 Bilişsel alan: Zihinsel öğrenmelerin ağırlıklı olduğu öğrenme alanıdır. Teori, kural, kavram, problem çözme gibi zihinsel düşünmeyi gerektiren öğrenmeleri içerir (Baki, 2008).

 Duyuşsal alan: Duygusal özelliklerin baskın olduğu öğrenme alanıdır. İlgi, tutum, inanç, sevgi, korku gibi duyuşsal özelliklerle ilgili öğrenmelerdir (Baki, 2008).

 Psiko-motor alan: Zihin ve sinir-kas uyumu isteyen davranışların sınıflandırıldığı alanlardır (Yanpar Yelken ve Yavuz Konokman, 2016). Bu alan becerilerin elde edilmesi, öğrenilmesi ve uygulanmasını ifade eden öğrenmelerdir (Baki, 2008).

13

Derslerin özelliklerine göre öğrenme alanlarından birisi daha ağırlıklı olur.

Örneğin; matematik dersi öğretim programında bilişsel öğrenme alanı ile ilgili amaçlar daha fazla iken, beden eğitimi dersinde psiko-motor öğrenme alanı ile ilgili amaçlar daha yoğundur (Baki, 2008). Fakat bu durum öğrenme alanlarının tamamen birbirinden ayrı olduğu anlamına gelmez. Her öğrenme alandaki hedef diğer öğrenme alanıyla ilişkilidir (Özdemir, 2008). Örneğin; Hayat Bilgisi dersinde yer alan “Oyun alanlarındaki araçları güvenli bir şekilde kullanır.” kazanımı öğrencinin hem güvenli kullanma kurallarını bilmesine yönelik olduğu için bilişsel alana, hem de araçları güvenli bir koordinasyon çerçevesinde kullanımına yönelik beceri istediğinden psiko-motor alana yöneliktir.

Eğitim birey ve toplumu, yaşadığı çevre ve dünya içinde daha huzurlu, refah bir yaşama kavuşturmayı, onların ihtiyaçları ve istekleri doğrultusunda mesleğe sahip olabilmelerini amaçladığından her türlü değişken hedefler belirlenirken dâhil edilmelidir. Öğretim programlarında hedefler birey, toplum, konu alanı ve çevrenin ihtiyaçları göz önünde bulundurularak oluşturulur (Sönmez, 2004). Hedefler oluşturulurken dâhil oldukları bilgi ve konu alanlarından ayrı tutulmamalı, hedefler o alanla ilgili önemli muhtevayı içine almalıdır (Özdemir, 2008). Bilim ve teknolojide gelişmek, bilgi ve bilgi birikimine sahip olmakla ve bu bilgiyi gelecekteki nesillere taşıyabilmekle doğru orantılıdır.