Hayvan sağlığı ve veteriner müdahales

Organik hayvan yetiştiriciliğinde tüm mevzuatlarda hastalık önleyici tedbirler ile koruyucu hekimlik uygulamaları esastır. Bunun için bölgeye adapte olmuş hayvan materyalinin seçilmesinin yanında, hayvanların doğal bağışıklıklarını artırıcı düzenli egzersiz yapmalarını sağlayan, gezinti alanlarına veya otlaklara ulaşımı sağlanır. Aşırı kalabalık nedeni ile hayvanlarda görülen sağlık problemlerini önlemek için uygun yerleşim sıklığı tedbirleri alınır.

Genellikle tüm mevzuatlarda önleyici tedbirlere rağmen bir hayvanın hastalanması veya yaralanması durumunda, hasta hayvan uygun bir barınakta izole edilerek, derhal tedavi edilir. Tedavide kimyasal yolla sentezlenmiş allopatik tıbbi veteriner ürünleri veya antibiyotiklerin yerine, hasta hayvan türü üzerinde, tedavi edici etkisi bulunması kaydıyla, yönetmelikte yer alan ürünler ve fitoterapötik ürünler kullanılır. Söz konusu ürünlerin kullanımının hastalıkla veya yaralanmayla mücadelede yetersiz kalması durumlarında, hayvanın acı çekmemesi için tedavi amacı ile kimyasal bileşimli ilaçlar veya antibiyotikler yetkilendirilmiş kuruluşun izni ile kontrollü olarak kullanılabilir (Anonim, 2014f; Anonymous 2014e).

Organik hayvancılıkta kimyasal olarak sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünler veya antibiyotikler, hastalık önleyici uygulamalar için kullanılamaz. Büyüme veya üretimi artırıcı maddelerin kullanımı ve üremeyi kontrol etmek amacıyla veya diğer amaçlarla hormon ya da benzeri maddelerin kullanımı yasaktır. Ancak hormonlar, tedavi amaçlı veteriner hekim uygulaması olarak hasta hayvana verilebilir (Anonim, 2014f; Anonymous, 2014e,f; Anonymous, 2012f).

Veteriner tıbbi ürünleri kullanıldığında; konulan teşhis, müdahale yöntemi, ilacın dozu, ilacın etken maddesi, tedavi süresi ve ilacın kalıntı arınma süresi ile birlikte kullanılan ürün kayıt edilir (Anonim, 2014f; Anonymous, 2013j; Anonymous 2014e,f).

Türkiye ve AB mevzuatına göre ilaç uygulamalarından sonra kalıntı arınma süreleri, yani bir hayvana normal koşullarda verilen veteriner tıbbi ürünlerinin son uygulandığı tarih ile bu hayvanlardan organik ürün elde edilme tarihi arasındaki süre, organik yetiştiricilikte, konvansiyonel yetiştiricilikteki uygulamanın iki katı veya arınma süresinin belirtilmediği hallerde ise 48 saattir. Aşı uygulamaları, parazit tedavisi veya ülkede zorunlu olan hayvan hastalık ve zararlıları ile mücadele programları haricinde, bir hayvana veya hayvan grubuna bir yıl içerisinde üçten fazla kimyasal sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünler veya antibiyotiklerin uygulanması halinde söz konusu hayvanlar veya bu hayvanlardan elde edilen ürünler, organik ürün olarak satılamaz ve yeniden geçiş sürecine alınır. Söz konusu hayvanların üretken olduğu yaşam süresi bir yıldan az ise ve hayvanlar bir defadan çok muamele gördüyse bu hayvanlardan elde edilen ürünler de organik ürün olarak satılamaz ve yeniden geçiş sürecine alınır (Anonim, 2014f; Anonymous2014e).

ABD’ de ise NOP’ ta diğer ülke yönetmeliklerine benzer şekilde hastalık yokluğunda aşılar hariç rutin ilaç uygulamaları yasak olup, FDA tarafından onaylanmayan preparatlar kullanılamaz. Organik hayvan yetiştiriciliğinde hastalık

önleyici tedbirler ile koruyucu hekimlik uygulamaları esastır. İlaç uygulamalarında kalıntı sürelerinde ise Türkiye ve AB yönetmeliğindeki gibi konvansiyonel üretimdeki kalıntı süresinin iki katı şartı uygulanmamaktadır. Örneğin ABD’ de ilaç uygulanan bir süt sığırından elde edilen süt ve süt ürünleri 90 gün boyunca organik olarak satılamaz. Kasaplık hayvanlarda sentetik antiparaziter ilaçların kullanımı yasaktır. Bu tip ilaçlar yalnızca süt sığırları ve damızlık hayvanlarda ortaya çıkan tedavi zorunluluğunda kullanılabilir. Damızlıklarda ise gebeliğin son 1/3’ lük kısmında kullanılan ilaçlar doğan yavrunun organik vasfı kazanmasına engeldir. NOP’ ta bazı hayvan sağlığı preparatlarına özel arınma süreleri ise ayrı ayrı ifade edilmiştir. Ayrıca ilgili mevzuatta hayvanın organik vasfını koruma amaçlı tedavi sürecinin geciktirilmesi veya reddi yasaktır (Anonymous, 2014f).

Avustralya’ da da organik hayvancılık mevzuatında, tıpkı diğer ülke mevzuatlarında olduğu gibi hayvan sağlığı ve refahının korunmasına yönelik genel üretim pratiklerinde ana amaç hayvan sağlığını korumak ve bu yolla tedavi edici girdilere bağımlılığı en aza indirmektir. Alınan bütün tedbirlere rağmen hayvanların hastalanması durumunda ise, vakit geçirmeden yönetmelikte izin verilen girdiler kullanılabilir. Tedavi edici preparatlarda tercihen öncelikle fitoterapik ve homeopatik ürünler kullanılır. Bunların yetersiz kalması durumunda ise ülke veteriner talimatlarında izin verilen antibiyotik ve allopatik ürünler kullanılabilir. Ancak antibiyotik ve allopatiklerin kullanılması durumunda tedavi uygulanan hayvan yeniden geçiş sürecine alınır ve elde edilen ürünler organik olarak satılamaz. İlaç uygulamalarında kalıntı arınma süreleri ise Türkiye yönetmeliğinden daha uzun olup, konvansiyonel üretimde belirlenen sürelerin 3 katı veya en az 3 hafta olarak belirlenmiştir. Eğer uygulanan preparat GDO ve GDO ürünleri içeriyor ise böyle hayvanlar tekrar geçiş sürecine alınmamak üzere organik vasfını kaybeder. Hastalık yokluğunda ise koruyucu olarak bu preparatların tamamının kullanımı yasaktır. Ayrıca bütün cerrahi uygulamalarda müdahale boyunca hayvana en az ağrıya yol açacak yöntemleri izlemek esastır. Cerrahi operasyonlarda ise anestezik kullanımı organik statüyü etkilememektedir (Anonymous, 2013j).

JAS’ ta yine diğer organik mevzuatlarda olduğu gibi hayvanların drencini arttıran ve hasta olmasını mümkün olduğunca engelleyen uygulama pratikleri tavsiye edilmektedir. Ancak alınan tüm önlemlere rağmen hayvanların hastalanması durumunda, hasta hayvan süratle diğerlerinden ayrılarak ayrı bir bölmeye alınır ve zaman geçirilmeden tedavi edilir. Spesifik bir rahatsızlık veya hastalık durumu

haricinde hayvanlarda öncelikli, alternatif tedavi yöntemleri ve yönetim uygulamaları izlenir ve biyolojik ilaçların kullanımına izin verilir. Ancak bunun mümkün olmadığı durumlarda antiparaziter ilaçlar dışında diğerleri tedavi maksadı ile kullanılabilir. İlaçların kalıntı arınma sürelerinde ise Türkiye ve AB yönetmeliğinde olduğu gibi normal sürenin 2 katı, kalıntı arınma süresinin belirtilmediği durumlarda ise en az 48 saat beklenir. JAS’ ta besinler yoluyla alınanlar hariç, hayvanlara büyüme ve gelişmeyi takviye edici maddeder verilemez. Hayvanlar üzerinde genetik müdahaleler ve üremenin hormonlar yoluyla kontrolü yasaklanmıştır (Anonymous, 2012f).