Hayvan barınaklarının yapısal ve fonksiyonel özellikleri

4.3 Büyükbaş Hayvancılık İşletmelerinde Atık Yönetim Sistemlerinin

yarı açık sistemlerin tamamı serbest sistemde planlanırken, bağlı duraklı, ızgara tabanlı ve serbest duraklı sistemlerin tamamı ise kapalı tipte inşa edilmişlerdir.

Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının %70.9’unda yem yolu barınağın orta yerinde bulunmaktadır (Şekil 4.10). Diğer barınaklarda ise dış duvarlara bitişik olacak şekilde yem yolu bırakılmıştır. Yem yolunun ortada düşünülmesi besi sığırcılığı açısından işgücü ve zamandan ekonomi sağlamaktadır. Bağlı duraklı barınakların

%82.5’inde, serbest barınakların %30’unda, ızgara tabanlı barınakların %55.6’sında yem yolu barınağın orta yerinde bulunmaktadır. Yem yolu genişlikleri 1.00 m ile 3.00 m arasında değişmektedir. Bu değerler barınak kapasitesindeki artış, binanın genişliği gibi faktörlere bağlı olarak değişim göstermektedir. Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının %96.6’sında yem insan gücü kullanılarak yemliklere dağıtılmaktadır.

Geriye kalan %3.4’ünde ise yem dağıtımı mekanizasyonla yapılmaktadır.

Mekanizasyon, üç adet 100-399 baş ve altı adet 400-999 baş kapasiteli işletme gruplarındaki hayvan barınaklarında kullanılmaktadır.

Şekil 4.10 Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarında yem yolunun düzenlenişi

Çizelge 4.8’de araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının iç detaylarına ilişkin boyutsal özellikler verilmiştir.

Çizelge 4.7 Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının yapı elemanlarına ilişkin boyutsal özellikler, m

Pencere Çatı aydınlatıcıları Kapı İşletme

grubu

Bina genişliği

Bina uzunluğu

Duvar yüksekliği

Mahya yüksekliği

Çatı eğimi, °

Genişlik Yükseklik Yerden yükseklik

Uzunluk Genişlik Genişlik Yükseklik

10-29 3.0 – 9.5 7.0 – 12.0 2.7 – 3.0 1.2 – 1.5 15 - 45 0.5 – 1.0 0.4-0.6 1.4 – 1.6 - - 0.8 – 1.2 2.1 30-59 7.4 – 12.0 7.0 – 22.0 2.7 – 3.2 1.5 – 1.8 18 - 55 0.5 – 1.5 0.4-0.8 1.6 – 1.8 1.0 0.6 0.9 -1.2 2.1 60-99 7.2 – 14.0 10.0 – 30.0 2.8 – 3.5 1.5 - 1.9 18 – 23 0.6 – 1.0 0.5-1.0 1.6 – 2.0 2.0 0.5 0.9-3.0 2.1 -3.0 100-399 12.0 – 38.0 10.0 – 75.0 2.8 – 4.0 1.5 - 2.0 20 – 33 0.8 – 1.6 0.6-1.0 1.6 – 2.0 3.0 0.5 1.0 -3.5 2.1 – 3.0 400-999 15.0 – 50 .0 25.0 – 100.0 2.7- 4.0 1.8 - 2.1 18 – 30 0.8 – 3.2 0.5-0.8 1.6-2.4 3.0 0.5 0.9 – 3.5 2.1 – 3.0 1000 15.0 – 50.0 50.0 – 120.0 3.0 - 4.5 1.7 – 2.2 20 - 27 1.0 – 1.4 0.6-1.0 1.8 – 2.4 3.0 1.0 0.9 – 3.5 2.1 – 3.0

Çizelge 4.8 Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarında barınak iç detaylarının boyutsal özellikleri

Yemlik boyutları Dikilme platformu boyutları İdrar kanalı boyutları Yem yolu tarafı Dikilme platformu tarafı

İşletme grubu

Yemlik genişliği

Yem yolu genişliği

Yükseklik Derinlik Yükseklik Derinlik

Genişlik Uzunluk Taban malzemesi

Genişlik Derinlik

10-29 0.30-0.55 1.0-2.1 0.50-0.70 0.30-0.35 0.40-0.50 0.20-0.30 1.00 1.60-1.75 Beton Toprak

0.15-0.30 0.10-0.20

30-59 0.35-0.65 1.5-2.2 0.45-0.70 0.30-0.40 0.40-0.60 0.20-0.30 1.00 1.60-1.80 Beton 0.20-0.40 0.10-0.25 60-99 0.40-0.60 2.6-3.2 0.40-0.75 0.40-0.45 0.40-0.60 0.20-0.40 1.00-1.30 1.60-2.30 Beton 0.20-0.35 0.10-0.25 100-399 0.55-080 2.0-3.2 0.60-0.75 0.40-0.50 0.40-0.70 0.20-0.35 1.10-1.30 1.65-2.85 Beton 0.20-0.50 0.10-0.30 400-999 0.35-0.75 1.8-3.0 0.45-0.80 0.30-0.40 0.60-0.80 0.20-.0.40 1.00-1.10 1.65-2.70 Beton 0.20-0.55 0.20-0.30 1000 0.45-0.80 1.8-3.0 0.40-0.70 0.35-0.65 0.60-0.70 0.20-0.50 1.00-1.30 1.65-2.80 Beton 0.20-0.50 0.20-0.30

Araştırmanın yürütüldüğü bağlı ve serbest duraklı büyükbaş hayvan barınaklarında istenilen boyutlarda bir dikilme platformuna rastlanmamıştır. Bağlı duraklı sistemlerde dikilme platformu uzunluk ve genişliklerini sırasıyla, Maton et al. (1985) 1.10 -1.65 m ile 0.65 – 1.0 m, Bengtsson and Whitaker (1986) ise 1.60 -1.70 m ile 1.10 – 1.20 m olarak önermektedirler. Serbest duraklı sistemlerde ise dikilme platformu uzunluk ve genişliklerini sırasıyla, Lindley and Whitaker (1996) 2.00 m - 2.25 m ile 1.10 m – 1.20 m, Noton (1982) ise 1.90 m - 2.10 m ile 1.00 m – 1.10 m arasında önermektedirler.

Hayvanlar yemlik önlerinde, aralıklarla zincirle bağlanmış bir durumda bulunmaktadırlar (Şekil 4.11). Barınaklarda dikilme platformu uygun olarak yapılmadığından platform uzunluğu da idrar kanalı ile yemlik arasında kalan mesafe olarak ölçülmüştür. Yapılan ölçümlere göre dikilme platformunun uzunluğu 1.60 m ile 2.85 m arasında değişmektedir. Barınakların %54.1’inde idrar kanalı bulunmadığından bu işletmelerde ölçüm de yapılamamıştır. Hayvan barınaklarının %7.5’inde dikilme platformundan idrar kanalına doğru %1-2’lik oranlarda bir eğim verilmiştir.

Şekil 4.11 Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarında oluşturulan diklime platformu

Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının %91.4’ünde yemlikler dikdörtgen kesitli ve beton malzemeden yapılmıştır.Yemlik genişlikleri 0.30 m ile 0.80 m arasında değişmektedir. Yemlik genişlikleri kuramsal temellerde en az 0.60 m olarak verilmekteydi. Yemliklerin yem yolu tarafındaki yükseklikleri 0.45 m ile 0.80 m

arasında değişmektedir. Yemlik iç derinlikleri ise 0.30 m ile 0.65 m arasındadır.

Yemliklerin dikilme platformu tarafındaki yükseklikleri 0.40 m ile 0.80 m ve iç derinlikleri 0.20 m ile 0.50 m arasında değişmektedir. Bu değerler yemlik ön ve arka yükseklikleri için kuramsal temellerde önerilen 0.20 m ve 0.40 m değerlerinden oldukça fazla olmaktadır. Bu durum hayvanlarda yaralanmalara ve yemden tam anlamıyla yararlanamamalarına neden olmaktadır. Yemlik kenar genişliği ise 0.10 m olarak ölçülmüştür.

Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının %9.3’ünde barınak içerisinde suluk bulunmaktadır. Diğerlerinde hayvanların su ihtiyacı yemliklerin boşaltılarak belirli zamanlarda su ile doldurulması ile karşılanmaktadır. Suluk bulunan hayvan barınaklarının %40’ında beton suluklar yanında otomatik suluk, diğerlerinde ise sabit beton suluklar kullanılmaktadır.

Araştırmanın yürütüldüğü büyükbaş hayvan barınaklarında idrar kanalı genişlikleri 0.15 m ile 0.55 m arasında değişmektedir. İdrar kanalı genişlikleri 0.30 m ile 0.50 m aralığında olmalıdır (Olgun 1991). İdrar kanalı derinlikleri ise ortalama olarak 0.10 m ile 0.30 m arasında değişmektedir. Kanal derinlikleri 0.25 m ile 0.40 m olarak kanal ile servis yolu tarafı için; 0.25 m ve 0.45 m olarak da kanal ile dikilme platformu tarafı için önerilmektedir (Bengtsson and Whitaker 1986, Olgun 1991). İdrar kanallarına barınak dışına doğru %0.5 ile %2 arasında değişen eğimler verilmiştir. İdrar kanalarına %1-2 eğim verilmesi uygundur (Anonymous 1980, Balaban ve Şen 1988). Barınakların

%17.9’unda eğim %0.5 olup bu değerin altındadır. Bu şekilde idrar kanalında biriken gübre barınak içerisinde kirlilik, kötü koku gibi olumsuzluklar yaratmaktadır. İncelenen hayvan barınaklarının %31’inde idrar kanalına dışa doğru %1-2 ‘lik eğimler verilmiştir.

Araştırmanın yürütüldüğü büyükbaş hayvan barınaklarında temizlik işleri için uygun boyutlarda bir servis yolu planlanmamıştır. Servis yolu genişlikleri en az 1.0 m olmalıdır (Anonymous 1980). Bengtsson and Whitaker (1986), bu değeri 1.40 m ile 2.00 m olarak önermektedirler. Bakıcılar kürek ve el arabaları ile dikilme platformlarının arka kısımlarında temizlik yapmaktadırlar. Genellikle de hayvanların arasına girerek yapılan bu temizlik verimli olmamaktadır. Yapılan gözlemler

hayvanların arka kısımlarının oldukça kirli olduğunu, idrar kanallarının gübre vb.

maddelerle tıkandığını ortaya koymaktadır.

Araştırmanın yürütüldüğü serbest sistemli barınakların %64.2’sinde hayvan başına 1.8 m² ile 4.2 m² alan bırakılmıştır. Tekinel vd.. (1988), toprak tabanlı barınaklarda hayvan başına dinlenme alanında 5-6 m², gezinme alanında ise 10-15 m² alan önermektedirler.

Diğer barınaklarda ise hayvan başına bırakılan alan 4.8 m² ile 5.6 m² arasında değişmektedir. Bu durum serbest sistemli barınakların yetersiz olduğunu göstermektedir. Gezinme alanlarında drenaj koşulları da iyi olmadığından sürekli çamur oluşumu gözlenmektedir (Yücelyiğit vd. 1993). Serbest sistemli barınaklarda yataklık malzeme kullanılmaması da hayvanların kirliliğini arttırmaktadır (Şekil 4.12).

Şekil 4.12 Araştırmanın yürütüldüğü yarı açık serbest sistemli bir barınak.

Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının %72’sinde barınak tabanı beton malzeme ile kaplanmış geriye kalan barınaklarda ise toprak olarak bırakılmıştır.

Araştırmanın yürütüldüğü ızgara tabanlı barınaklarda ızgara genişlikleri 14 cm ile 20 cm, ızgara uzunlukları 0.80 m ile 3.0 m arasında değişmektedir. Kuramsal temellerde bu değer sırasıyla 12-15 cm ve 1.8 m – 3.0 m olarak önerilmekteydi (Anonymous 1987).

Izgaralar arası bırakılan boşluklar ise 2.2 cm ile 5 cm arasında değişmektedir. Hardy

and Meadowcroft (1986), ızgaralar arası bırakılması gereken boşluk değerini en fazla 4.0 cm olarak önermektedirler. Maton et al. (1985) ise ızgaralar arası boşlukların 3 cm’den az olması ve 4 cm’den fazla olması durumunda hayvanlarda ayak rahatsızlıkları görüldüğünü bildirmektedirler.

Araştırmanın yürütüldüğü tüm barınaklarda doğal havalandırma sistemi kullanılmaktadır. Temiz hava girişi pencerelerden sağlanmaktadır. Kirli hava çıkışı için ise bacalardan veya mahya üzerine yapılmış olan pencere veya açıklıklardan yararlanılmaktadır.

Havalandırma bacaları hayvan barınaklarının %58’inde dikdörtgen kesitli, %40’ında kare kesitli ve %2’sinde de daire kesitli olarak inşa edilmiştir. Havalandırma bacalarında sac malzeme kullanılmıştır. Havalandırma baca sayısı barınak uzunluğuna göre 1 ile 20 arasında değişim göstermektedir. Havalandırma bacalarının toplam alanı 0.06 m² ile 20 m² arasında değişmektedir. Hava giriş ve çıkış seviyeleri arasındaki yükseklik farkı 2.80 m ile 4.00 m arasındadır (Çizelge 4.9).

Duvarlarda yapı malzemesi olarak hayvan barınaklarının %56’sında tuğla, %13.3’ünde briket, %4’ünde kerpiç, %26.7’sinde ise beton bloklar kullanılmıştır. Duvarlarda iç sıvalar genellikle kireç harçlı, dış sıvalar ise çimento harçlı yapılmıştır. Hayvan barınaklarının %70’i badanalıdır (Çizelge 4.10). Duvarlarda yalıtım malzemesi kullanılmamıştır. Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının yalnızca ikisinde tavan bulunmaktadır. Çatı örtü malzemesi olarak hayvan barınaklarının %32’sinde kiremit, %15’inde eternit, %53’ünde ise sac kullanılmıştır. Hayvan barınaklarının

%12’sinde çatıda cam yünü ile yalıtım yapılmıştır. Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının %52.2’sinde tek cam ve demir çerçeve, %47.8’inde ise tek cam ve ahşap çerçeve kullanılmıştır. Pencerelerin %62’si alttan menteşeli, vasisdas tipi; %38’i ise yandan menteşelidir. Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarının %52’sinde kapılarda demir malzeme kullanılmıştır. Hayvan barınaklarının %48’inde ise ahşap malzeme kullanılmıştır. Kapıların %84’ü barınaklarda dışa doğru açılmaktadır. Ayrıca kapıların %92’si tek kanatlı olarak imal edilmiştir.

Çizelge 4.9 Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarında havalandırma sistemlerinin boyutsal özellikleri

İşletme grubu Havalandırma bacası boyutları Havalandırma bacası sayısı

Hava çıkış açıklığı toplam alanı, m²

Baca etkili yüksekliği

Havalandırma bacasının mahyadan olan yüksekliği

10-29 0.25*0.25 – 0.30*0.30 1-3 0.06-0.27 2.80-3.00 0.50-0.70

30-59 0.30*0.30 – 0.50*0.50 1-5 0.09-1.25 2.80-3.50 0.50-0.60

60-99 0.25*0.25 – 0.30*1.00 2-6 0.12-1.80 3.10-3.40 0.50-0.90

100-399 0.30*0.30 – 1.00*1.00 5-10 0.45-10.00 3.50-4.00 0.50-0.90

400-999 0.25*0.25 – 1.00*1.00 8-15 0.5-15.00 2.90-3.00 0.60-1.00

1000 0.30*0.30 –1.00*1.00 8-20 0.72-20.0 2.80-4.00 0.60-1.00

Çizelge 4.10 Araştırmanın yürütüldüğü hayvan barınaklarında yapı elemanlarının malzeme özellikleri

İşletme grubu Taban Duvar Çatı Pencere Kapı

10-29 Toprak – Beton Tuğla

Kerpiç Briket

Ahşap kaplama Kiremit Sac

Ahşap Ahşap

Demir

30-59 Beton Tuğla

Briket

Ahşap kaplama Kiremit Eternit

Ahşap Demir

Ahşap Demir

60-99 Beton Tuğla

Briket Beton blok

Ahşap kaplama Kiremit Eternit

Sac

Ahşap Demir

Ahşap Demir

100-399 Toprak - Beton Tuğla

Briket Beton blok

Ahşap kaplama Kiremit Eternit

Ahşap Demir

Ahşap Demir

400-999 Toprak - Beton Tuğla

Beton blok

Ahşap kaplama Kiremit Eternit

Ahşap Demir

Ahşap Demir

1000 Toprak - Beton Tuğla

Beton blok Ahşap kaplama Kiremit

Eternit Ahşap

Demir Ahşap

Demir