Poke-Yoke kavramı, Japonya‟da geliĢtirilmiĢ bir terim olup Poke (öngörülmeyen, tesadüfi hata) , Yoke ise (azaltma) anlamına gelmektedir. Dolayısıyla bu teknik yardımıyla tesadüfi hatalar azaltılmalı, yani üretim sürecinde sadece hatasız ürünler üretilmesine yönelik koĢullar sağlanmalıdır. (Üretimde sıfır hata prensibi). Poke-Yoke ilk kez 1986 yılında Shigeo-Shingo tarafından açıklanmıĢtır. Poke-Poke-Yoke tekniği az da olsa OHTEA benzeri bir teknik olup, gelecekte oluĢabilecek hataların % 100 önlenmesi hedefine yöneliktir.
Poke-Yoke tekniğinin uygulanması çok geliĢmiĢ bir kalite kültürünün sağlanmıĢ olmasını gerektirmektedir. Bu amaca yönelik ilk çalıĢma ĠPK sonuçlarından faydalanarak olası hata türlerinin belirlenmesi ile baĢlar. Ġkinci aĢama OHTEA‟nın problem çözümü aĢaması benzeri olarak düĢünülebilir ve bu Poke-Yoke‟ye giden yolu ifade eder.
Bu nedenle Poke-Yoke‟nin yeni uygulamaya konulan bir kalite sisteminin yapı taĢı olarak düĢünülemez. Poke-Yoke‟nin temel felsefesini, hataların yanılgılardan ve yanlıĢlıklardan kaynaklandığı yaklaĢımı oluĢturur. Bu tür yanılgı ve yanlıĢları aĢağıdaki Ģekilde örneklendirmek olasıdır. [20]
1. Unutmak 2. KarıĢtırmak 3. DeğiĢtirmek 4. YanlıĢ anlamak 5. Okuma hatası
6. Bilgi ve iletiĢim eksikliği
Poke-Yoke, iĢletme araçlarının üründe herhangi bir hata oluĢmasına kesinlikle engel olacak Ģekilde iĢletilmesi Ģeklinde tanımlanabilir. Bu amaca yönelik olarak delicesine güvenilirlik öngörülerek her türlü hataya neden olacak sistem elemanlarının devre dıĢı bırakılması hedeflenir. Poke-Yoke basit ve geliĢtirilmiĢ olmak üzere iki Ģekilde yürütülebilir. BaĢlangıçta belirtildiği üzere Poke-Yoke ancak üretim sürecinde olası
her türlü hatanın eksiksiz belirlenmesini takiben düĢünülebilir. Bu veriler FMEA (OHTEA) formlarından elde edilir.
Hatasızlık, OHTEA‟nın bir uzantısı, ya da Six Sigmada hatalardan kurtulmak için artı bir disiplin uygulaması olarak düĢünülebilir. OHTEA, sorunların önceden belirlenmesi ve önlenmesine yardım ederken, Hatasızlık, müĢteriye ürün veya hizmet ulaĢmadan önce hataların düzeltilmesi üzerinde durur. Her sürecin değiĢmez bir unsuruna özel bir dikkat gösterir : insan hatası. [11]
7.6.1 Hatasızlığın Kullanım Alanları Hatasızlık Ģu amaçlarla kullanılabilir :
TÖAĠK projelerinde iyileĢtirme ve süreç tasarımlarının son ayarlarının yapılması. Bu seyrek görülen ama en çok zorluk çıkaran sorunlardan nasıl kaçınılır ya da nasıl çözülür?
Six Sigma performansına yaklaĢan süreçlerden veri toplamak. Süreç ne kadar mükemmel olursa onu ölçmek de o kadar zorlaĢır.
Bir süreci 4,5‟dan 6 Sigma puanına yükseltmek için süreçteki sorun ve hataları gidermek. [11]
7.6.2 Hatasızlığın Temel Adımları
Hatasızlık en iyi, tam bir HTEA önceden belirleme ve önleme çalıĢması sonrasında uygulanabilir. Sonrasında Ģunlar yapılabilir; [20]
1. Önleyici faaliyetlere rağmen meydana gelebilecek olası hataları tanımlamak. Mevcut süreçteki her adım gözden geçirilmeli ve bu adımda hangi olası insan ya da donanım hataları olabilir? diye sorulmalıdır.
2. Bir hata ya da yanlıĢ iĢlemeyi henüz meydana gelmeye baĢlıyorken belirlemenin bir yolunu bulmak. Örneğin, arabadaki elektrik devresi, emniyet kemerinin takılıp takılmadığını sürücüye söyleyebilir. E-ticaret programları, bir alandaki herhangi bir veri parçasının kaybolduğunu söyleyebilir. Bir montaj atölyesinde,
parçaları tutan bantlar, iĢçilerin herhangi bir malzemenin kayıp olup olmadığını görmelerine yardımcı olur.
3. Bir hata belirlendiğinde icra edilecek faaliyetin türü tanımlanıp seçilmelidir. Temel “Hatasızlık Araçları” Ģunlardır :
Kontrol. Süreci kendiliğinden düzelten bir faaliyet, örneğin otomatik bir imla düzelticisi.
Devreyi Kapatmak. Bir hata olduğunda süreci kapatan bir prosedür ya da alettir. Ütülerin otomatik kapanma özelliği buna bir örnektir. Bir baĢka örnek de bazı yatırım rakamlarının, bu yatırımlardan uzak tutulmak istenen hesaplara girmesini engelleyen karmaĢık bir yatırım yazılımıdır.
Uyarı. ĠĢle ilgili kiĢiyi bir Ģeylerin ters gittiği konusunda uyarır. Emniyet kemeri alarmı buna bir örnektir. Bir sürecin kontrolden çıktığını gösteren bir kontrol tablosu da buna benzer. Genellikle uyarılar göz ardı edildiği için kontrol ve devreyi kapatma tercih edilir.
Saptama/belirleme, kendini düzeltme, kapatma/devreden çıkarma veya bir sorunu uyarma ile ilgili yöntemler için gerçek bir hayal gücü ve yaratıcılık gerekir. Bazı yaygın Hata Kanıtlama ölçüleri Ģunlardır :
Malzeme ve belgelere renk ve Ģekille kod vermek
Yasal belgeler gibi kilit konularda ayırt edici Ģekiller kullanmak Kolaylıkla karıĢtırılan kalemleri tanımlamak için sembol ve ikonlar
Bilgisayarda tutulan kontrol listeleri, açık formlar, sınıfında en iyisi, güncelleme prosedürleri ve basit iĢ akıĢları, yanlıĢların, müĢterilerin elinde kusurlara dönüĢmesini engellemeye yardımcı olur.
Hatasızlık iyileĢtirme ve üretim çalıĢmalarının odağı konumundadır. Montajın yanlıĢ yapılamayacak Ģekilde yapılmasını sağlayacak yollar aranmalıdır. Bunun için daha görsel olunabilir, parçaların nasıl bir araya getirileceğine dair renkli Ģemalar hazırlanabilir. Ayrıca, tıpkı sadece bir tek kilide uyan bir anahtar gibi parçaların
yanlıĢ bir Ģekilde birleĢtirilmelerini zorlaĢtırmak için çeĢitli girinti ve çıkıntılar da kullanılabilir.
Her adımda yapılan iĢi kontrol ederken artı bir dikkat de gerekir. ĠĢi yapan bu kiĢiler, ürünlerinin elden çıkmadan önce teftiĢini yaparlar; bu ürünü alan kiĢiler de ürünü teftiĢ ederler. Bu uyumlu hareket sayesinde, olabilecek pek çok üretim hatası giderilmiĢ olur. [20]
7.6.3 Hatasızlık (Poke-Yoke) : Yapılacaklar ve Yapılmayacaklar Yapılması gerekenler :
Olabilecek tüm akla uygun hataları düĢünmeye çalıĢmak.
Bu, kuruluĢtaki negatif ve paranoyak kiĢilerin gerçekten iĢe yarayacağı bir alandır. ĠĢ sürecinin bir parçası olarak hataları saptamak ve düzeltmek için akıllıca yollar
bulmak amacıyla tüm yaratıcı gücün kullanılması.
Hataların saptanmasını akıĢ süreci sonrası müfettiĢlere ya da müĢterilere bırakmak, kısa yoldan felaketi davet etmektir. [11]
Yapılmaması gerekenler :
“Hata yapmak insana özgüdür” düĢüncesine takılıp kalınmamalıdır.
Çoğu zaman iĢleri yoluna koymak ta insana özgüdür. Elemanların akıĢ öncesi önlenebilecek sorunları nasıl çözdükleri bulunmalı ve en iyi uygulamalar paylaĢılmalıdır.
Ġnsanların her seferinde hatalarını göreceklerine güvenilmemelidir.
Süreç iki sığmada takılıp kalmıĢsa, akıĢ sonrası teftiĢin güvenlik ağını kullanmaktan kaçmanın imkanı yoktur. [11]