Müslüman Kardeşler’in içinde seksenli yıllarda İslami Cihad’ın eylemlerine sempati duyan genç bir nesil vardı. Hamas’ın oluşumuna katkı sağlayan ve orta kadro karakteri gösteren yeni nesil Filistin Ulusal Hareketi bünyesinde etkili olmuştu. Bunlar geleneksel düzeyde faaliyet gösteren elitleri zayıf düşürerek toplumsal bir dönüşümün peşinden koştular (Çetinkaya 2008: 513). Artık yeni elitler iyi eğitimli, topraksız ve taşradan gelen tiplerden oluşuyordu. Filistin’de gündelik yaşantının eleştirisi üzerinden harekete geçirilen İslami söylemler liselerde ve üniversitelerde yetişen orta kadroları etkisi altına almıştı. Böylece 9 Aralık 1987’de Gazze’de toplanan Şeyh Ahmed Yasin, Abdülaziz El- Rantisi, Salah Şehade, Muhammed Şem’ah, İsa El Naşşar, Abdülfettah Dukhan ve İbrahim El-Yazuri gibi önemli isimler İslami Direniş Hareketi’nin baş mimarları oldular. Bu kişiler ve yandaşları İntifada sürecinde FKÖ’nün yarattığı Birleşik Ulusal Önderlik ve halk komitelerine karşı yeni yapılanmalar peşinde koştular (Çetinkaya 2008: 515).
Hamas başarı sağlayan diğer örgütlenmeler gibi önce halk tabanında hayat buldu ve ilk aşamada askeri bir organizasyon niteliği yoktu. Örgüt ilk zamanlarda yirmi dört üyeden oluşan bir Şura Meclisi tarafından idare edilmekte ve hareketin karar vericileri yedi üyeden oluşmaktaydı (Chehab 2009: 40–41). Resmi tüzüğünü 1988 yılında yayınlayan Hamas Müslüman Kardeşler’in önemli bir kanadı olmasına rağmen, bağımsız bir yapıda hareket etmeye başladı. Müslüman Kardeşler’in şiddet içermeyen dünya görüşünden uzak hareket ederek hem örgütsel bakımdan hem de siyaset açısından radikal davranışlar sergiledi (Boran 2011: 116).
Örgütün kurucu lideri Şeyh Yasin Hamas’ın oluşumunda dört safhadan bahseder:
Hayır kurumları ve sosyal komitelerden oluşturulması,
Batı Şeria ve Gazze’de direnişin köklerini sağlamlaştırarak, siyasi güvenilirliği sağlaması,
Ateşli silahlar, el bombası ve patlayıcıları kullanmaya kadar askeri gücünün geliştirilmesi,
Arap ve İslam komşularıyla diyaloğun kurulmasıdır (Chehab 2009: 36).
Hamas’ın organizasyon yapısı iç güvenliği, askeri direnişi, siyasi faaliyetleri (protestolar, gösteriler gibi) ve sosyal aktiviteleri (davet/da’wa) kapsamaktadır. Toplumsal seferberlik ve dini vaaz yoluyla da halkın dikkatini çekmektedir. İslam’a davet adına Kur’an-ı Kerim’de (14/46) belirtilen “Tanrı’nın çağrısı” vurgulanmaktadır. Sosyal faaliyetler bir caminin çevresinde yoğunlaşmış dini öğretiler, eğitim, spor ve diğer sosyal aktiviteleri içermektedir. Hamas eğitim faaliyetlerini anaokullarındaki çocuklara ve diğer okullardaki gençlere sunmaktadır.Örgüt Batı Şeria ve Gazze Şeridi içindeki İslam üniversiteleri ve kolejlerle yakın temas kurmaktadır. Çünkü taban örgütlenmesinin genç, eğitimli ve karizmatik kişiler olması gerekir. Genellikle askeri operasyonlara katılacak kişilerin alt orta sınıflardan seçilmesine özen gösterilir (Mishal 2003: 582).
Hamas’ın doğal ağ yapısı ve karar alma süreçlerine göz atıldığında şu özellikler görülecektir;
Görevler örgütün üst düzey liderlerinden ziyade daha çok yerel üyelerinin etkileşimi yoluyla tanımlanır.
Tam anlamıyla hiyerarşik bir otorite ve kontrolün etkisinden ötede katılanlar arasındaki etkileşim ile karar alma aşaması sağlanır.
Eylemler resmi liderlerinden ziyade yerel üyelerinin bilgisiyle daha fazla mümkün hale getirilir.
Farklı yerel pozisyonlardaki üyeler arasındaki dayanışma ve yatay iletişim, astları arasındaki dikey iletişimden daha yaygın hale gelmiştir.
31
sorumluluklarını yerine getirmede etkilidirler (Mishal 2003: 583).
Hamas’ın bu şekilde yapılanmasına katkı sağlayan tarihsel arka plana tekrardan göz atıldığında örgütün kurulmadan önce 1982 yılında faaliyet gösteren ve silahların tedarikini sağlayan El-Mücahit El-Filistini’nin etkisine dikkat çekilebilir. Bunun yanında birinci İntifada sırasında oluşan güvenlik şubesi Jihaz El-Aman ve askeri bir hücre olarak Majd önemlidir (Janssen 2009: 17). Hareketin tek bir örgütsel yapı ve belirlenmiş işlevler adı altında bir araya gelmesi ise, 8 Aralık 1987’deki toplantıdan sonra olmuştur.
Siyaset, haberleşme, güvenlik, gençlik, intifada ve tutsaklar kanadı hareketin bütünleşmesini sağlamıştır. Burada en önemli bölümün ise intifada kanadı olduğu söylenilebilir. Diğer yandan gençlik kanadı (El Ahdath) çoğunlukla 18 yaşın altında olan genç erkekleri içine almaktadır. Bunlar İntifada’nın başında bir araya gelmiş, grev ve gösterilerle halkın katılımını teşvik etmiş kişilerdir (Chehab 2009: 46). Bu kanada İsrail tarafından engeller konulması ve sokağa çıkma yasakları getirilmesine rağmen, gençlik kanadı faaliyetlerini sürdürmeye devam etmiştir. Haberleşme kanadı ise, sloganlar ve bildiriler yayınlayarak Batı Şeria ve Gazze’de neler olup bittiği konusunda yerel muhabirler ve gazetecilere bilgiler sağlamıştır. Gazze’deki İslam Üniversitesi’nden olan İmad El Din Alami, Yehia Musa ve Majdi Ebu Shemala İntifada süresince bu kanatta yer almışlardır (Chehab 2009: 47). İslami Direniş Hareketi Batı Şeria içinde de güç kazanmıştır fakat daha çok Gazze merkezli bir yapıda eylemlerini sürdürmüştür. Hareketin genç, dinamik, üniversiteli ve mülteci kamplarında yetişmiş insanları barındırması örgütün Filistin halkı tarafından daha çok destek görmesine neden olmuştur (Doyran 2008: 84).
Yapılanma askeri ve güvenlik kanadı ile daha da belirgin bir hale gelmiştir. Salah el Şahade tarafından oluşturulan askeri yapılanma İsrail ordusunun işgaline karşı mücadele vermiştir. Güvenlik kanadı ise, Filistin topraklarında Filistinli muhbirler başta olmak üzere tehdit oluşturabilecek kişiler için gözetleme ve tutuklamalarda bulunmuştur (Chebab 2009: 38). İzzeddin El Kassam birliklerini de bünyesinde taşıyan askeri harekât bölümü dağınık hücre yapısıyla Hamas’ın direnme ve vurucu gücünü
oluşturmaktadır. Burada bulunan askerlerin önemli bir kısmı Lübnan’ın güneyindeki Hizbullah savaşçıları tarafından eğitilmiştir (Erdin 2002: 67).
Hamas hem Filistin topraklarında hem de dışarıdaki mülteci kamplarında etkili olmaktadır. Buna göre örgüt iç lider kadrosu ve dış liderlik olmak üzere analiz edilebilir. Bu özelliğin hem pozitif hem de negatif yönde yansımaları vardır. Teorik olarak, askeri operasyonların emirleri dışarıdan yürütüldüğü için örgüt içinde bazı kırılganlıklara neden olabilir. Aslında bakılırsa dışarıdaki liderliğin içerideki liderlikten daha geniş çapta ve radikal olduğu görülecektir (Hroub 2004: 32). Filistin içindeki Hamas kadrolarının çok iyi olduğu söylense de, dış liderlik vazgeçilmez bir yedekliği temsil eder. Çünkü dışarıda bulunanlar diplomatik, politik ve mali çabalar ile içeridekilerin gündelik ihtiyacını karşılayabilir. Açık veya gizli belli başlı hükümetler ile kurabilecek diyaloglar siyasi ve manevi destek üretebilir. Çünkü bu kişiler Arap yetkililer ve çeşitli kuruluşlar ile toplantılar düzenlemek için kendilerine alan yaratırlar (Hroub 2004: 33). Öte yandan Hamas’ın sosyal, askeri ve siyasi kampanyalarını yürütmek amacıyla Filistin topraklarında birden fazla şubesi bulunmaktadır. Grup öncelikle Gazze Şeridi içerisinde yer almakla birlikte Batı Şeria’da birçok şubesi ile bağlantı sağlamaktadır. Gazze Şeridi’nde çoğunlukla sosyal hizmetler yürütmesi ve şiddet yöntemiyle İsrail saldırılarına direnmesi grubun Filistinliler arasındaki popülaritesini yükseltmektedir (Caroll 2005: 5).
Hamas’ın üst düzeydeki lider yapısı siyasi büro ve istişare konseyinden oluşur. Bu iki kurumun üyeliği iç ve dış liderlikleri arasında neredeyse eşit olarak bölünmüş durumdadır. Şeyh Yasin’in Gazze’deki varlığı ve Filistin’deki taban örgütlenmesinden ötürü içerideki liderlik daha fazla ağırlığa sahiptir. Diğer taraftan siyasi büronun başında yer alan ve yurt dışında bulunan Halid Meşal Hamas’ın resmi üst düzey liderleri kadar etkilidir (Hroub 2004: 32). Çünkü örgütün siyasetini belirlemede politbüronun yetkileri geniştir. Ayrıca siyasi bölümden sorumlu olan kişi önemli kararlar alınırken Şura toplantılarına katılarak kendi görüşünü ortaya koymaktadır (Erdin 2002: 67).
Örgütün manevi lideri olan Şeyh Ahmed Yasin ile birlikte diğer kurucular Abdülaziz El-Rantisi ve Muhammed Taha Filistin toprakları boyunca etkili olmuşlardır.