Hareket Ekonomisi Tekniği

Hareket etüdü, belirli bir işin yapılabilmesi için insan-makine ilişkileri dikkate alınarak, en uygun çalışma yönteminin standartlaştırılması faaliyetidir. Hareket etüdü, işi inceleyerek, işi yaparken gereksiz hareketlerden kaçınmayı, malzeme, araç, makine düzeninin iyi kurularak, insanın en kısa yoldan ulaşmasını sağlamayı, süreç ve işlemlerin geliştirilmesini, çalışma koşullarının iyileştirilmesini amaçlayan işlemler dizisidir.

Hareket ekonomisi tekniği, insan vücudunun hareketlerini en aza indirerek enerji kullanımını ve yorulmayı en düşük düzeyde tutmayı amaç edinir. Böylece sarf edilmeyen (kazanılan) enerjinin diğer işlere yöneltilmesi, sonuç olarak aynı süredeki hizmet ve üretim miktarının (verimin) artırılmasını sağlar.

Hareket ekonomisi tekniğinin uygulanması ile gereksiz hareketleri önleyerek, insan gücünden, zamandan, mesafeden, çalışma yer ve alanları vb. kaynaklardan en verimli sonuç alınabilir.

Hareket ekonomisi tekniği ile; çalışanın çalışma esnasında yapmış olduğu hareketler analiz edilir. Oturarak ya da ayakta çalışan bir insan vücudunun hiç hareket ettirilmeden, yalnız el ve ayak hareketleri ile çalıştığı sürece en az yorulduğu ve en az enerji sarfettiği, bu sırada gözlerini de çok az hareket ettirdiği de saptanmıştır.

Şekil 3.3: Çalışma Alanları’nın Çizim Đle Gösterilmesi

Büro Yönetimi ve Teknolojileri Dersi 52/110 Ders Notları Kollar uzatılmadan doğal olarak ya da uzatılıp çalışılan ve ulaşabilen alanlar sırası ile

“Normal Çalışma (iş) Alanı” ve “En Geniş Çalışma Alanı” olarak iki kategoriye ayrılabilir. Şekil 3.3:’te bu alanlar ayrıntılı olarak gösterilmiştir. En Geniş İş Alanı içine sığdırılamayan işlerin yapılabilmesi için vücudun fazladan hareket etmesi, başka deyişle, diz çökmek, eğilmek, uzanmak, dönmek ya da yürümek gereklidir. Sözü edilen bu vücut hareketleri ise, normalden fazla yorulmaya ve bu nedenle de daha çok enerji sarfına yol açar. Özellikle diz çökme yerine, baş aşağı gelecek şekilde eğilmeler kanın ani olarak başa hücumuna neden olduğundan gözler kararır. Vücut fazla enerji sarf eder, baş döner ve doğrulunca bir süre iş yapılamaz. Bu bakımdan baş aşağı eğilmelerden kaçınılmalı, çalışma gereçlerini oturarak ya da ayakta iş görüldüğünde 50-70 cm.den alçak yer, raf ve dolaplara koymamalıdır.

Yürür, döner, ayarlanabilir sekreter koltuğu, terzilerin prova yaparken iğnedenliklerini kollarına takmaları, hareket ekonomisi tekniğinin uygulama alanına girer.

• Hareket Ekonomisi Tekniği Uygulanırken, Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

 Büronun Düzenine İlişkin Özellikler

- Büroda kullanılan makine, araç ve gereçler belirli yerlerde bulunmalıdır.

- Bu yerler, kolayca ulaşılabilecek yerler olmalıdır.

- Makine, araç ve gereçler iş akımına uygun bir şekilde yerleştirilmelidir.

- Çalışanı yormayacak oturma, kullanma ve görüş şartları içinde bir büro düzeni oluşturulmalıdır.

 Büroda Kullanılan Makine, Araç ve Gereçlere İlişkin Özellikler - Yapılan işe uygun makine, araç ve gereçler seçilmelidir.

- Elemana uygun makineler tercih edilmeli, gerekiyorsa değişiklik yapılmalıdır.

- Koltuklar çok amaçlı türden olmalıdır.

- Sürekli kullanılan cihazlar personelin kol erişim mesafesinde olmalıdır.

- Makineleri seçerken, bakım onarım imkânları, yedek parçaları ve garanti-servis özellikleri bulunan makineler seçilmelidir.

 Personelin Vücut Hareketlerine İlişkin Özellikler

- İş yaparken uzanılacak yerler, normal çalışma alanı içerisinde olmalıdır.

- Yapılacak hareketlerin, sırası düzenlenerek uygun bir sıraya konmalıdır.

- Kol hareketlerinin sırası düzenlenerek, her iki el aynı anda boş durmamalıdır.

- Ters yönde hareketler yapılıyorsa, kollar aynı anda ve simetrik çalışmalıdır.

- İki el, harekete aynı zamanda başlamalı ve aynı zamanda hareketleri tamamlamalıdır.

Hareket etütlerinin iş yaşamını bilimsel çalışmalarla düzenlenmesine en önemli katkısı, hareket ekonomisi ilkelerinin geliştirilmesidir. Örneğin iki elin birlikte kullanılmasıyla kolların simetrik bir biçimde çalıştırılması gerekir. Göz hareketleri için normal mesafe ayarlaması, doğal ritme uygun şekilde oturuşun düzenlenmesi gibi durumlar hareket ekonomisinin ilkeleridir.

Hareket ekonomisi tekniğinde hareket analizi kuralları uygulanır. Bu kurallar şunlardır:

• Sık kullanılan malzemeler en kolay ulaşılacak yere konur.

• El ve ayakların kolayca hareket etmesi sağlanır.

• İşlerin yürütülmesinde gerekli malzemeye sahip olunmalıdır.

• İşler, gereksiz şekilcilikten uzaklaştırılır.

• Sürekli başvurulan tablo, grafik, vb. iş yardımcıları, okunaklı, açık ve kolay algılanabilir olmalı, personelin normal görüş açısı ±15⁰ içerisine yerleştirilmeli, personelin görüş mesafesini engelleyici cisimler bulunmamalıdır.

Büro Yönetimi ve Teknolojileri Dersi 53/110 Ders Notları Bilgisayarla çalışmada ergonomi:

* Bilgisayarla çalışmada bakış yönü belge-ekran-masa arasında sürekli değiştiğinden oturma yeri olarak eksenden dönebilen, yüksekliği ayarlanabilir, kolçaklı ve devrilmeye karşı güvenli 5 tekerlekli sandalyeler kullanılmalıdır.

* Çalışma esnasında ayaklar ve bacaklar için yeterli hareket alanı bulunmalı ve çalışma yüzeyi yansıtma katsayısı %30-50 olmalıdır.

* Çalışma masası sabit ise alt kenarının yerden yüksekliği 680 mm, ayarlanabilir ise 640-740 mm arasında olmalıdır.

* Klavye ortasının yerden yüksekliği 710-740 mm olmalıdır.

* İdeal bir çalışma sandalyesinin

Sırt yüzeyi: Oturma yüzeyinden yüksekliği 100-250 mm

Genişliği: 330 mm

Geriye yatış toleransı: 104⁰ – 120⁰

Kolçak yüksekliği: (oturma yüzeyinden) 200 mm

* Dik oturma, omurgaya yaklaşık %25 daha az yük binmesini sağlar ve birçok sırt problemini önler. Personele doğru oturma pozisyonunun önemi aşılanmalıdır.

Bilgisayar ekranının görüntü kalitesi, göz sağlığı açısından çok önemlidir. Ekrandaki yazı karakterlerinin büyüklüğü 2.6 mm’nin

altına düşmemeli, ekran tozlu kalmamalı ve Şekil 3.4: Bilgisayar karşısında oturuş görüntüde titreşim olmamalıdır.

* Ekrana bakış uzaklığı 500-700mm arasında olmalıdır. Işık yansımasını minimuma indirebilmek amacıyla ekranlar mümkünse pencerelere 90⁰ dik olacak şekilde yerleştirilmelidir.

* Ekranın üst kenarı göz hizasında veya az aşağısında olmalı, personel çalışırken başını eğmek veya geriye atmak eğiliminde olmamalıdır. Bu durum boyun bölgesindeki sinirlere zarar verebilmektedir.

* Kollar yazı yazarken, yere paralel tutulmalı ve bilekler bükülmemelidir. Uzun süre fare kullanımı avuç içi, parmak ve bilek sinirlerini zedeleyebilmektedir. Bu yüzden fare kullanımı minimuma indirilmeli, işlemler mümkün olduğunca klavye ile yapılmalıdır.

* Özellikle veri girişi gibi materyale sürekli bakmayı gerektiren işlerde, baş hareketini minimuma indirmek amacıyla ekrana monte edilen doküman tutma aparatlarının kullanılması, performansı olumlu yönde etkiler.

* Sağlıklı bilgisayar çalışması için ofisteki gürültü maksimum 55-65 desibel, ortam ısısı 21-23⁰ C, nem oranı %45-55 olmalıdır.

* Bilgisayar çalışmasında ışık üst-yanlardan 45⁰ açıyla gelmelidir. Karşıdan gelen ışık gözleri rahatsız eder. Arkadan gelen ışık monitörün parlamasına ve ekranı görmeyi zorlaştırır.

* Bir saatlik çalışma sonunda 5-10 dakikalık, 2 saatlik çalışma sonunda 15-20 dakikalık dinlenme verilmeli, bu süre ekrandan uzakta, mümkünse dinamik hareket içeren bir şekilde değerlendirilmelidir.

Büro Yönetimi ve Teknolojileri Dersi 54/110 Ders Notları Şekil 3.5: Fotokopi Çekimi Đle Đlgili Uygulanan ve Önerilen Durum

• Hareket Ekonomisi Tekniğine Örnekler

Yürüyen merdiven ve asansörler,

Yürür, döner, ayarlanabilir sekreter koltuğu,

Bir tarafına telefon, diğer yanına daktilo makinesi veya bilgisayar konabilen ve ortası çalışmaya ayrılmış sekreter masaları,

İş yerleri ve bürolarda en çok kullanılan gereç ya da eşyanın en yakın, az kullanılanların uzak yere konması,

Telefonların mikro telefonuna (ahize) takılan kauçuk mandalın omuza dayanması suretiyle iki elin boş kalması,

Döner raflar,

Tuşlu telefon, mikrofonlu kulaklık,

Büro Yönetimi ve Teknolojileri Dersi 55/110 Ders Notları

Çok hat bağlanan telefonlar, kablosuz telefonlar,

Evrakın elden gönderilmesi yerine hava çekimi ile odalar (bürolar) ve katlar arasında dolaşımı,

El değmeden açılan manyetik tertibatlı kapılar,

Ayak basılarak açılan pedallı çöp kovaları,

Kağıt imha makineleri,

Projeksiyon sunumlarında kullanılan bluetoothlu pointer, uzaktan kumandalar,

Çoklu çekim yapan akıllı fotokopi makineleri,

Optik scroll fareler, multimedya klavyeler,

Diafonlar, ışıklı uyarıcılar, barkod okuyucular,

Sensörlü aydınlatma, sensörlü çeşmeler, kağıt havluluklar, el kurutmaları,

Otomatik kapılar, dokunmatik çekmeceler,

Bürolarda gereç taşıyan ve tek kişi tarafından kullanılabilen motorlu veya motorsuz arabalar,

Aylık abone bilet,

OGS, KGS (boğaz köprüsü ve otoyollardan hızlı geçişi sağlayan) sistemleri,

Hava yollarında bavullar için yürüyen bantlar,

İsviçre çakısı örneği (çatal, bıçak, kaşık, tırbişon, pense hepsi bir araçta).

Şekil 3.6: Cıvata ve Somun Birleştirme Đle Đlgili Uygulanan ve Önerilen Durum.

Büro Yönetimi ve Teknolojileri Dersi 56/110 Ders Notları

3.2.5. Alan ve Yerleşme Etüdü Tekniği