Bu bölümde, Azerbaycan toplumunun çeşitli kesimlerinin hadise bakışını tespit etmeyi amaçlayan bir anket çalışması değerlendirilecektir. Bu amaçla öncelikle araştırmanın hipotezleri, kapsam ve sınırlılıkları, araştırmanın metodu, araştırmanın evren ve örneklemi, veri toplamada kullandığımız anket formunun hazırlanması, verilerin toplanması ve analizi hakkında bilgiler verilcek daha sonra ankette ulaşılan bulgular değerlendirilecektir.
3.1. Araştırmanın Metodu
Bu araştırma, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de uygulanmıştır. Halkın hadis bilgisi hakkında sonuçlara ulaşılmak için yapılan bu çalışmada 450 kişi üzerine anket araştırması uygulanmış ve içerik analiz tekniği uygulanarak konu ile ilgili bulgular elde edilmeye çalışılmıştır. Çalışma halkın doğrudan okuyup cevaplayacakları 30 sorudan oluşan bir anket formunun doldurulmasından oluşur. Araştırmada deneklerin ülkemizde hadisin öğretim ve tebliğine ilişkin düşüncelerinin ortaya konulmasına çalışılmıştır. Katılımcıların dînî seviyelerini tespit etmek amacıyla sorulan soruların yanında halkın kaynak bilgisini ölçen sorular da sorulmuştur. Daha sonra soruların anlaşılabilirliğini kontrol etmek amacıyla 50 kişi üzerinden pilot uygulaması yapılarak uygun düşmeyen ve anlaşılmayan bazı sorular çıkarılmış, anket formundaki sorulara son şekli verilmiştir. Anket sorularında yapılan düzeltmelerden sonra anket 450 kişiye uygulanmıştır. Uygulanan anketlerin 422 tanesinin geri dönüşü olmuştur. Geri dönüşü yapılan 422 anketin 22’inin cevaplarının gelişigüzel oluşu ve gereksiz cevapların fazla olması nedeniyle değerlendirmeye uygun görülmemiş, toplam 400 anket Spss programında incelenmiştir. Tezin bulgular ve yorumlar bölümünde de hipotezlerin geçerli olup olmadığı sınanmıştır.
3.2. Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırmanın sonucunda yüzeysel ve genel sonuçlara varmak yerine, araştırma konusu uygulanabilinir sınırlar içinde tutularak, amaca yöneltici belirli, anlamlı ve kesin bilgiler elde etmeye çalışılmalıdır (Gökce, 2004: 70).
55
Bu çalışma da belli bir zaman diliminde, belli bir evren ve örneklem grubuyla gerçekleştirilmiştir. Seçilen örneklem grubu Azerbaycanın başkenti Bakü halkından oluşmaktadır. Bu zaman diliminde 450 kişi üzerinden anket uygulaması yapılmıştır. Araştırmamız 450 kişiyle sınırlıdır. Araştırmamızın esas konusu Azerbaycan halkının hadis bilgisi olmasına rağmen zaman kısıtlılığından dolayı anketimizin başkent Bakü’de uygulanması zaman yönünden bir sınırlılıktır.
Bir araştırmanın doğru ve güvenilir olması araştırmalarda elde edilen verilerin sağlıklı olmasına bağlıdır. Çalışmamızda anketi cevaplayan kişilerin cevapları doğru kabul edilmiş ve onların cevapları üzerine inceleme yapılmıştır. Bu nedenle araştırmanın sonucu, ankette yer alan kişilerin cevaplarının doğruluk derecesi ile sınırlıdır.
3.3. Araştırmanın Hipotezleri
Hipotez, bilimsel bir araştırmada bir durumun denenmesi ve çıkan sonuçların benzer özellikleri gösteren durumlara genellenmesi için doğruluğu test edilmek üzere ortaya atılan ileriye sürülen önermelerdir. Bir başka deyişle, araştırma sonucunun ne olacağına inanılan yönde, araştırma ile ilgili beklentilere uygun ve koşut( paralel) olarak ileri sürülen iddialardır (Aziz, 2011: 39). Bu iddialar araştırma süresince toplanan veriler tarafından doğrulanabilir ya da yanlışlanabilinir (Bal, 2014: 179)
Araştırmamızdaki hipotezleri şu şekilde ifade edebiliriz: H1: Genç neslin hadisleri bilme oranı daha yüksektir.
H2: Din görevlileri halka yeterince hadis bilgisi vermiyorlar.
H3: Halk millî ve manevî değerleri korumak adına okullarda din eğitiminin konulmasına olumlu baksa da, din bilimlerinin, örneğin, tefsir, hadis gibi özel derslerin eğitimine olumlu bakmaktadır.
3.4. Evren ve Örneklem
Bir alan araştırmasında araştırma yapılan problem alanının tamamına evren denir. Başka bir ifadeyle evren, araştırılmak istenen alanı oluşturan, ortak karakteristik özelliklere sahip, gözelenebilir objelerin bütünüdür (Cebeci, 2002: 49).
56
Herhangi bir gözlem alanına giren obje ya da fertlerin tümüne anakütle denir. Herhangi bir evrenden, belirli bir yolla seçilmiş daha küçük sayıdakı obje ya da fertlerin oluşturduğu gruba da örnek denir. Örnekten edinilen bilgilere dayanarak evren hakkında varsayımlarda bulunur. Zira pek çok durumlarda asıl amaç örnek grubu tanımak değil, evreni (anakütleyi) tanımak, onunla ilgili sonuçları çıkararak kararlar vermektir. İşte bir anakütleden amaca uygun örnek seçme işlemine örnekleme ve seçilen örnek modele de örneklem adı verilir (Aziz, 2011: 92)
Bu araştırmanın evrenini Azerbaycan halkı oluşturmaktadır. Ancak bu kadar geniş bir ana kütleyi ele alıp incelemek, onlara anket yapmak zaman ve enerji bakımından çok kolay olamayacağı için ana kütleyi, evreni temsil yeteneğine sahip bir örneklem seçme yoluna gidilmiştir. Çalışmanın örneklemi Azerbaycanın başkenti Bakü seçilmişdir. Bakü, Azerbaycan’ın tüm şehirlerinden gelen insanların yaşadığı bir yerdir. Bakü’nün örneklem olarak evreni temsil edebilecek nitelikte olduğu ve burada yapılan anket çalışmasının sonuç itibariyle önemli ipuçları vereceği düşünülmüştür.
2014 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Baküde 2 181 800 kişi yaşamaktadır. Bu araştırma 2-20 Nisan tarihleri arasında Bakü şehrinde yapılmıştır. Araştırmamız esnasında halkın tamamına ulaşmamızın mümkün olmadığı bir gerçektir. Araştırmamızda kolayda örnekleme tekniği kullanılarak araştırmanın verileri elde edilmiştir. Oldukça yaygın olarak kullanılan bu teknikte esas, ankete cevap veren herkesin örneğe dahil edilmesidir (Altunışık 2012: 148). Araştırma evreninde 16 yaş üzerindeki tüm kişiler yer almaktadır.
3.5. Veri Toplama Aracının Hazırlanması
Azerbaycan’da halkın hadis bilgisinin ölçülmesi konusunda yapılan herhangi bilimsel bir araştırma bulunmamaktadır. Bu nedenle araştırmamızın hazırlık sürecinde araştırmamıza katkı sağlayacağı düşüncesi ile Türkiye’de bu konuda daha önce yapılmış anket çalışmaları incelenmiş, anket sorularının hazırlanması esnasında bunlardan yararlanılmıştır. Bu bağlamda Halkın Hadis Bilgisini ölçen anketin hazırlanmasında Çelik’in Halkın Hadis Bilgisi Ve Bilgi Kaynakları kitabında kullanılan anket ile dînî seviyenin tespitinde ise Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in birlikte gerçekleştirdiği Türkiyede Dînî Hayat Araştırması anket çalışmasında kullanılan dindarlık ölçeği yönlendirici olmuştur.
57
Ayrıca bununla beraber araştırmamızın geçerli ve güvenilir olabilmesi için konuyla ilgili uzmanların görüşlerine başvurulmuştur.
Araştırmada kullanılan anket formu dört bölümden ve son soru hariç kapalı uçlu sorulardan oluşmaktadır.
Birinci kısım demografik özellikleri, ikinci kısım dindarlığı ölçmeyi hedefleyen dindarlık ölçeğini ve üçüncü bölüm katılımcıların hadis ile ilgili sahip oldukları bilgi düzeyini tesbit eden soruları, dördüncü bölüm ise, “5’li Likert Derecelemesine” göre, katılımcıların hadise karşı tutumlarınının ölçülmesine yönelik sorulari ihtiva etmektedir.
3.6. Verilerin Toplanması ve İstatistikel Analizi
Toplanan veriler istatistiksel paket programlar (SPSS 19.0) aracılığı ile analiz edilmiş ve elde edilen sonuçlara göre yorumlar yapılmıştır. Öncelikle demografik bilgilerin niteliği hakkında bilgi vermek amacıyla frekans ve yüzde dağılımlarını içeren tanımlayıcı istatistikler sunulmuştur. Ankette farklı iki grup arasındakı ilişkinin anlamlılık derecesini belirlemek için bağımsız grup t-test (Independent Samples t-test), daha fazla grupların karşılaştırılmasında ise tek yönlü varyans analizi (Oneway ANOVA) tekniği kullanılmıştır.
58