Halk Edebiyatı

Halk edebiyatı, halkın edebi zevkini karşılamak için sözlü olarak ortaya çıkan, kendine özgü bir dil ve üsluba sahip edebiyat koluna verilen isimdir. Edebiyatın bu kolu, söyleyeni belli olmayan veya zamanla topluma mal olmuş, halkın ortak malı kabul edilen anomim ürünler ile ―âşık‖ olarak kabul edilen halk şairlerince ortaya konmuş şiirlerden oluşmaktadır. Bu edebiyat, sözlü edebiyat geleneğinin devamıdır. Bu dönemdeki şiirler, halkın kullandığı dil ile ve dörtlükler hâlinde, -İslamiyet öncesi Türk edebiyatında olduğu gibi- hece ölçüsü kullanılarak yazılmıştır. Verilen eserlerde yabancı sözcük sayısı azdır. Bu dönem ürünlerinde genellikle aşk, hasret, doğa ve kahramanlık vb. konular işlenmiştir. Bu sözlü ürünler ―cönk‖ adıyla isimlendirilen el yazması kitaplarda toplanmıştır. Genellikle okur yazar olmayan halk şairleri şiirlerini saz eşliğinde söylemektedirler. Saz şairliği yapmayı başka bir âşığın yanında çırak olarak öğrenen âşıklar, ustalarından birer mahlas alarak çeşitli yerlerde saz eşliğinde şiirlerini icra ederle. ―Âşık-halk edebiyatı‖ doğrultusunda eser veren şairler, şiirlerin son dörtlüğünde mahlaslarını kullanmışlardır. Âşık edebiyatı şairlerinin bazıları ―divan şiirinden‖ etkilenirken bazıları ise hiç etkilenmeyerek ―klasik halk edebiyatına‖ bağlı kalmıştır. Bu dönemde hece ile aruzu beraber kullanan şairler de olmuştur. Şiir birimi olarak ise anonim halk edebiyatından farklı olarak dörtlüğün yanı sıra beyit de kullanılmıştır. Bu dönem ürünlerinde genellikle aşk, doğa, sevgi, hasret, ayrılık, gurbet, kıskançlık gibi konular işlenmiştir.12

11

A. Azmi Bilgin, ―Tekke Edebiyatı‖, İslam Ansiklopedisi, c.40 (İstanbul: TDV, 2013), 381. 12_{Saim Sakaoğlu, ―Halk Edebiyatı‖, İslam Ansiklopedisi, c.15 (İstanbul: TDV, 2013), 352-353.}

27

Pakalın, eserinde altı halk şairinden toplam dokuz alıntı paylaşmıştır. Bu verilere bakılacak olursa Pakalın‘ın halk edebiyatı geleneneğine uzak olduğu söylenebilir. Zira bu rakam toplam alıntının % 0,53 gibi bir oranına karşılık gelmektedir ki bu sayı yapılan alıntılar içinde hayli düşük bir sonuçtur.

Pakalın‘ın sözlüğünde örnek olarak kullandığı alıntıların sahibi olan şairler, yaşadıkları dönemlere göre incelendiğinde aşağıdaki tablo karşımıza çıkmaktadır:

Tablo 10: Dönemlerine Göre Şairlerin Listesi

Klasik Âşık Paşa, Avnî (Fatih Sultan Mehmed), Nizâmî, Cem Sultân, Ahmed Paşa, Mesîhî,

Necâtî Bey, Câmî, Enveri, Hayâli Bey, Şükrü, Fuzûlî, Bağdatlı Rûhî, Âgehî, Bâkî, Dukâkinzâde Ahmed Beg, Âhî, Nev‗î, Veysî, Taşlıcalı Yahyâ, Şâhî (Şehzâde Bayezid, Zâtî, Kemâlpaşazâde, Müverrih Âlî, Selîmî(Yavuz Sultân Selîm), Vasfî, Usûlî, Lâmiʻî, Üsküblü İshak Çelebi, Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman), Şemsi Paşa, Muhlisî ( Şehzâde Mustafâ), Hâfız Ahmed Paşa, Gubârî, Cevrî, Nâilî-i Kadîm, Sâbit, Nef‗î, Nev‘î-zâde Atâî, Rahmî (Hevâyî) Kubûrîzâde, Uşşâkîzâde, Nâbî, Hâletî, Zamirî, Râmî Abdurrahmân Çelebi, Şeyhülislâm Yahyâ, Hüseyin Cân Efendi, Riyâzî, Şeyhülislâm Behâî, Neşâtî, Ahmed Dede, Hürrem Paşa, Sabrî Mehmed Şerîf, Nâîmâ, Fehîm-i Kadîm, Nâdirî, Nahîfî, Hâşimî, Karaçelebizâde Abdülazîz Efendi, Solakzâde, Üsküdârlı Sırrı, Mantîkî, Afîf, Nedîm, Keçecîzâde İzzet Molla, Halîm Girây, İki Bayraklızâde Nesîb, Koca Râgıp Paşa, Sünbülzâde Vehbî, Yahyâ Nâzim, Mehmed Emin Belîğ, Sürûrî, Hatem, Enderûnlu Fâzıl, Dâniş,Vâhid, Antakyalı Münîf, Şeyh Gâlib, Arpaeminizâde Sâmî, Şerif Mehmed Çelebî, Fitnât, İzzet Ali Paşa, Sa‗îd, Kemâl Paşazâde, Hoca Neş‘et Efendi, Nevres-i Kadîm, Hâmî Ahmed Diyarbekrî, Fennî, Seyyîd Vehbî, Pertev, Re‘fet, Şehdî, Haşmet, Âtıf, Yüsrî, Âsım, Râsim, Râzî Efendi, Diyarıbekirli Sa‘id Paşa, Mustafa Reşîd Paşa, Enderûnlu Vâsıf, Aynî, Leskofçalı Gâlib, Nihâd Bey, Yenişehirli Avnî, Âkif Paşa, Eşref Paşa, Damat Mahmûd Celâleddin Paşa, Âsâf Mahmûd Celâleddîn Paşa, Râmiz, Mahmûd Nedîm Paşa, Hazîneli Osmân Servet, Hersekli Arif Hikmet, Manastırlı Nâ‗ilî, Sahhâflar Şeyhîzâde Es‗ad Efendî, Osmân Şems Efendi, Şânizâde, Recâî Efendi, Hasırcızâde Hâfız, Nevres-i Cedît, Fasîh Dede, Esrâr Dede.

Yeni Muallim Nâcî, Ziyâ Paşa, Es‗ad Muhlis Paşa, Nâmık Kemâl, Yusuf Kâmil Paşa, Şinâsî, Tevfîk Fikret, Ali Rûhî, Rızâ Tevfik, Abdülhak Hâmid Tarhan, Münîf Paşa, Recâizâde M. Ekrem, Ahmed Cevdet Paşa, Süleymân Sâlim, İbrâhim Edhem Pertev Paşa, Memduh Paşa, Suphî Paşa, Harputî Ahmed Ferit, Tâhirü‘l-Mevlevî, Mehmet Akif Ersoy, Muhyiddîn Râif Bey, Dündar Akünal, Mithat Cemâl Kuntay, Faruk Nafiz Çamlıbel, Kemalzâde Ekrem, Fâik Ali, Yusuf Ziya Ortaç

Tasavvuf ve Tekke

Yunus Emre, Veled Çelebi, Necmüddin-i Kübrâ, Kaygusuz Abdâl, Nesîmî, Süleymân Çelebî, Eşrefoğlu Rûmî, Dede Ömer Rûşenî, Hüsnî, Hâkânî, Vâlihî-i Kadîm, Hatâyi, Şem‗î, Ahmedî, Oğlanlar Şeyhi İbrâhim, Niyâzî-i Mısrî, İbrâhim Hakkı, Hâşim, Kânî, Zahmî, Mehmet Ali Hilmi Dedebaba, Kâzım Paşa, Emîn Hâkî, Üsküdarlı Hakkı Bey, Üsküdarlı Sâfî, Üsküdarlı Tal‗ât, İsmâil Safâ, Rızâ, Abdülaziz Mecdî, Zâ‘ik, Aşık Dertlî, Muharrem Dede, Tokâdizâde Şekîp, Ahmet Remzî Dede, Gavsî

Halk Gazak Abdâl, Âşık Ömer, Âşık Şem‗î, Remzî Baba, Âşık Tokatlı Nûrî, Coşkun Abdal

Tablo göz önüne alındığında en fazla alıntı yapılan şairlerin klasik döneme ait şairler olduğu görülmektedir. Bu dönemde yaşamış yüz kırk bir şairden toplam 1267 adet alıntı paylaşılmıştır. Klasik dönemin ardından otuz beş şairle tasavvuf ve tekke

28

şairleri gelmektedir. Ancak yeni edebiyata ait şairlerin sayısı yirmi yedi adet olmasına rağmen bu şairlerden yapılan alıntı sayısı iki yüz seksen ikidir ki bu sayı tasavvuf ve tekke şairlerinden yapılan alıntı sayısı olan yüz yirmi ikiden daha fazladır. Sıralamada en son olarak altı şair ve dokuz alıntı ile halk şairleri gelmektedir.

Tablo 11: Yararlanılan Şairlerin ve Yapılan Alıntıların Dönemlerine Göre Oranı Dönem ġair Sayısı Alıntı Sayısı

ġair Sayısı Yüzdesi Alıntı Sayısı Yüzdesi

Klasik Türk Edebiyatı 141 67,14 1267 % 75,77

Yeni Türk Edebiyatı 27 12,91 282 % 16,19

Tasavvuf Edebiyatı 35 16,66 114 % 6,81

Halk Edebiyatı 6 2,87 9 % 0,5

Bilinemeyen 1 0,47 69 % 3,96

Tüm bu veriler göz önüne alındığında, Pakalın‘ın alıntı yaparken klasik döneme ait olan şairleri tercih ettiği görülmektedir.

29

BÖLÜM II