-Altının süslenme amacıyla kullanılması ile para olarak kullanılma
sını kaynaştırmanın etkileyici bir örneğini Eski Yunan' da görüyoruz.
Pidias, altının cansız nesnelere tanrısallık kazandırmasına uygun bir biçimde, Partenon'daki büyük Athena heykeline alun bir ı:ıelerin giy
dimıişti. Ne var ki, Eski Yunan'da altın gümüşten daha nadirdi. Bu pelerin gerçekte Atina kent-devletinin resmi hazinesiy•di. ABD'de al
tın stokları Fort Knox'da yerin kat kat altında sakla�-:e:'l. Atinalılar hazinelerini herkesin göreceği biçimde sergileme:i seçnişlerdi. Fa
kat Sparta'yla savaş başladığında, Atinalılann altın !w.zir:e!erini tanrı
çalarının sırtından çıkarmaları gerekecekti. Bu ahı..'11 ç-�ya çevirerek askeri operasyonlarını finanse etmek amacıyla k'"'.llbn.::ık1ardı.
ALTINI N G Ü C Ü
5 1 Yunan sikkeleri esas olarak gümüş olmasına rağmen, Lidya tipi altın sikkelerin kullanımı diğer yerlerde de giderek artmış ve en so
nunda bütün Roma İmparator
�
uğu'nda geçerli olacak para sisteminin modelini oluşturmuştu. Roma'dan çok önce ise, Krezus'u Sardis'de yenen Cyrus (M.Ö. 558-529) ile onun halefi Darius (M.Ö. 521-485) Krezus'un uluslararası sikke sistemini kendilerine uyarlamışlar ve büyük Pers İmparatorluğu'nun her yerinde yürürlüğe koymuşlardı.Darius ayrıca Krezus ve stater'lerinden ileriye de gitmişti: Darius ye
rel bir logo yerine sikkelerinin üzerine kendi resmini basmış ve on
lara
darik
adını vermişti. Kendisini "Kralların Kralı" diye adlandıran bir hükümdardan başka ne beklenebilirdi?Darius'un sikkesi ve resmi, zaman içinde uzaklara, çok geniş bir alana yayıldı. Baltık'tan Afrika'ya kadar her yerde ve bütün Orta As
ya' da onun sikkeleri bulundu. Pers devleti, sahip olduğu altını, bu kadar geniş bir alana yayılan ticaretini finanse etmek amacıyla sikke basmakta kullanmanın yanı sıra, vergilerini mal yerine parayla top
layan ilk devlet olmuştu. Dünya hiçbir zaman aynı kalmamıştır. Ger
çekte, tarih boyunca hükümetlerin vergilerin tahsilatında kabul ettik
leri para biçimi, o toplumda hangi para biçiminin en çok kabul gö
receğini etkilemiştir. Örneklerini göreceğimiz durumlarda, çok zayıf alım gücüne sahip, değeri düşürülmüş paralar bile, hükümetler yurt
taşlarının vergilerini bu paralarla ödemesine izin verdiğinde geniş kabul görmüşlerdir.
Persler Lidyalıların sikke sistemini büyük bir başarıyla taklit etmiş
lerdi. Ancak altını bir güç göstergesi olarak kullanmayı da bilmişler
di. Örneğin, Büyük İskender M.Ö. 33l'de Issus'da Krallar Kralı'nı ye
nerek Pers İmparatorluğunu çökerttiğinde, Darius'un büyük sahra çadırına girmiş ve altın arabayı, altın tacı, altın küveti ve özenle iş
lenmiş tüm diğer altın eşyaları incelemişti. Bunlar Darius'un yalnız
ca sefere çıkarken yanına alabildiği eşyalardı. İskender aklından ge
çenleri şu cümle ile ifade etmişti: " İşte kral olmak bu demek."
Darius'un altın küvetinden son derece etkilenen İskender, altının süslenme için olduğu kadar para olarak da kullanılabileceğinin bü
tünüyle farkındaydı. M.Ö. 360'dan sonraki bir tarihte İskender'in ba
bası Makedon kralı il. Filip, Makedonya ve Trakya'da (Balkanların
kuzeyinde, bugünkü Bulgaristan'a doğru) zengin altın ve gümüş ma
denleri açmıştı. Çok geçmeden de her iki madenden elde ettikleriy
le bütün cari ihtiyaçlarını karşılamaya ve gelecekteki askeri fetih planlarını finanse etmeye yetecek kadar sikke basmıştı.
Bu zeki insanın Makedonya'nın geri bırakılmış kırsal bölgesini, çağının en büyük gücüne dönüştürme sürecindeki en büyük başarı
larından biri de önemli bir parasal servet oluşturmasıdır. Filip bugün hayatta olsaydı, gelişmekte olan ülkelerin ekonomi ve politikasında her daim aranan uzman bir danışman olacaktı. Doğuştan sahip oldu
ğu sezileriyle öncelikleri görebiliyor; düşüncelerini en etkili ve ve
rimli biçimde harekete geçirebiliyor ve yetkisini kendisine maksi
mum avantaj sağlayacak şekilde çevresindekilere aktarabiliyordu.
Filip M.Ö. 359'da 23 yaşındayken Makedonya tahtına çıktığında, dağlık krallığı karışık kabilelerden oluşan küçük bir nüfusa sahipti.
Bu insanlar kötü besleniyor ve zamanlarının çoğu birbirleriyle savaş
makla geçiyordu. Filip başa geçtiğinde Makedonya'yı büyük bir güç, kendisini de bütün Yunanistan'ın hakimi yaptı. Yine de, çoğu Atina
lı onun taşralı bir sonradan görme olduğunu düşünüyordu.
Genç Makedonya Kralı işe başlaması gerektiği yerden, tarımdan başladı. Sulama, kanal yapımı, arazi sularının çekilmesi ve taşkın de
netimleriyle krallığının alüvyon kaplı ovalarını ekmek teknesine dö
nüştürdü. Bol ve gelişen yiyecek stokunun yardımıyla huzursuz hal
kına barış getirdi; Güney Yunanlıların artan nüfusunun çekim mer
kezi oldu; yeni kentler inşa etmeye yöneldi; ordularına aldığı asker sayısını arttırdı. Filip'in tarım reformu artan nüfusu beslemenin yanı sıra at ve sığırlara yiyecek ve otlaklar yarattı, dolayısıyla da Make
donya'nın askeri gücünü önemli ölçüde artırdı. Filip'in çok sayıda ata sahip olması, tıpkı Alman panzerleri gibi, savaşta kendisine kor
kutucu bir hareket kabiliyeti kazandıracaktı. Aynca
sığır
eti askerlerine düşmanları karşısında güç ve dayanıklılık ,-erecek"ti. Bu konu yüzyıllar sonra Napolyon'un dikkatini çekecekti �lakedonya yakın
larında yaptığı yerel savaşlar, Filip'e en önemli ekonomik kaynağı kazandırdı: Köleler. Madenlerde çalışacak köleler: u:-1.alarda çalışa
cak köleler ve bütün ekonomiyi ayakta tutacak kölele:-.
A LT I N I N G Ü C Ü
5 3 Filip yerine geçecek kişi için ·de hazırlıklarını tam yaptı. Oğlu İs
kender'e on üç yaşından on altı yaşına kadar özel ders vermesi için Atina'dan Aristo'yu tuttu. Bu bugün genç delikanlıyı lisans için Har
vard'a ve lisansüstü derecesi için Cambridge ya da Oxford üniversi
telerine göndermekle eşdeğerdi. Filip 23 yıllık krallığının ardından M.Ö. 336'da öldürüldüğünde, İskender halkına şunları hatırlatıyordu:
" Babam tahta çıktığında göçebe ve yoksul kişilerdiniz, koyun pos
tu giyerdiniz, dağlarda birkaç koyun otlatırdınız . . . O sizi kentte otu
ran insanlar yaptı ve yaşamınıza iyi bir düzen, yasalar ve adetler ge
tirdi."
Filip altın sikkelerinin değerini gümüş sikkelerinin on katı olarak belirledi. Perslerin kullandığı 131/2: 1 gibi kullanması güç bir oran
dan farklı, kolay bir aritmetik seçmişti. Bu seçim muhtemelen aynı zamanda yeni bulunan altın madenlerinden dolayı altın kaynakların
daki bir artışı da yansıtmaktadır. En değerli sikkelerinin bir yüzüne bir araba resmi koydu. Bu resimle M.Ö. 356'da Olimpiyat oyunların
daki araba yarışlarında kazandığı zaferi kutlamak istiyordu. Öteki yüzünde ise Zeus başı vardı. Ancak çoğu kişi bunun gerçekten Ze
us mu yoksa Filip'in başı mı olduğunu merak ediyordu .
Filip'in keskin finansal önsezileri onu günlük ticari işlemler ve as
keri harcamalar için gerek duyduğunun üzerinde sikke üretmeye yö
neltti. Ürettiklerinin fazlasını, Perslere karşı çok geniş bir alanda baş
latmayı düşündüğü savaşları finanse etmek üzere biriktirdi. Öldürül
düğünde, bu savaşların tümünün taslakları hazırdı.
Filip öldürüldükten sonra İskender tahtı devraldı. Filip'in Make
donya'daki bütün darphanelerini tam kapasite çalıştırarak çok fazla sikke bastırdı. Ayrıca, Yunanistan, Anadolu, Suriye, Mısır ve Mezo
potamya'daki darphaneler de çalışmayı sürdürdü. Darphaneleri bes
leyecek altın ve gümüşü tedarik etmek sorun değildi. İskender, Fi
lip'in biriktirdikleri ve Makedonya ile Trakya'daki madenlerin yanı sıra, doğuda kazandığı zaferlerde de çok büyük hazineler ele geçir
di. Babasının politikasını sürdüren İskender, altını temel para birimi haline getirdi. Bir eylem adamı ve Gordiyon kördüğümünü çözen ki
şi olarak o da 10:1 (gümüş/altın) bağıntısında kaldı. Bu basit oranın
koca imparatorluğunun dört bir yanında zorluk çıkmadan işletilme
si için her metalin arzını, gerektiğinde sahip olduğu önemli miktar
daki kaynaklarından sağlıyordu.
İskender'in kaynaklarında çok miktarda sikke basımına yetecek miktarda altın bulunmasına rağmen, sikke talebi son derece fazlay
dı. İskender adamlarına verdiği sikkelerin onları görevlendirdiği her yerde geçerli olacağından emin olmak istiyordu. Emrindeki birlikle
rin çoğu esas olarak paralı askerlerden oluşuyordu. Onları yağmala
madan vazgeçirmek için iyi ücretler ödüyordu. Askerlerin çoğunun sivil yaşamlarından kalan borçlarını ödemişti; bazı askerlerine düğün hediyelerini para olarak vermiş ve memleketlerine geri dönerken özel ayrılma tazminatı ödemişti. Kendisini bir fatihten çok Yunan uy
garlığının sürdürücüsü olarak görüyor, dolayısıyla da bu görüşüne uygun olarak yanında bilim adamları, mühendisler ve kaşifler bulun
duruyordu. Bu insanlara da iyi ödemeler yapması gerekiyordu. Da
hası, Mısır'dan Hindistan'a kadar uzanan geniş bir alanda kurduğu 70'den fazla yeni şehirde ve fethettiği ülkelerde sivil egemerıliğini yayıyordu. Bu da, kabul gören bir para birimine ek talep yaratıyor
du. Son olarak, geniş bir alana yayılmış imparatorluğunun bölgeleri arasında bereketli bir ticaret gelişmesini de düşlüyordu. Bu ticaret için de ortak bir para birimi gerekiyordu. İskender ticaretin herkese daha yüksek yaşam standardı vaat edeceğine inanmıştı.
İskender de Filip de altın sikkelerin propaganda ve halkla ilişki
ler değerini arılamışlardı. Filip'in
filipo
sikkesinin üzerinde Zeus'un başı basılıydı. İskender ise bir derece aşağı indi. O da Zeus'dan bir kademe altta olan ama güçlülüğü sembolize eden Herkül'ü kullandı. Filip'in Zeus'u gibi sikkelerin üzerinde basılı Herkül'ün resmi çar
pıcı bir biçimde İskender'e benzemekteydi. İskender, babasının çı
kardığı sikkelerin adını değiştirmedi:
Filipo
olarak kaldı. Ancak, halefleri İskender'in tasarunlarına sadık kalmakla birlikte sikkelerin adı
nı fi/ipo'dan iskendere çevirdiler.
•••
J\ Lt-r N rN G UCO