Antep fıstığının anavatanı Türkiye, Ġran ve Türkmenistan'dır. Dünya'da Antep fıstığının en çok yetiĢtiği ülkeler, sırasıyla Ġran, ABD ve Türkiye 'dir. Türkiye'de ise en çok Gaziantep (Nizip Ġlçesi), ġanlıurfa, Siirt, KahramanmaraĢ, Adıyaman, Diyarbakır, illerinde yetiĢir. Antep Fıstığı (Pistacia Vera) ağaçlar üzerinde yetiĢen bir meyvedir.
Ağacı 3-10 metre kadar yüksekliktedir. Kökleri oldukça uzun ve derindedir. Çünkü;
fıstık ağaçları kuvvetsiz topraklara dikildiklerinden aynı zamanda gübrelenmediklerinden kendilerine lazım olan gıda ve suyu bulabilmek için köklerini tabii hallerinden çok daha fazla uzatırlar. Yapraklarının üst kısmı parlak, alt kısmı donuk renkli olup,geniĢ, mızraktan ovala kadar arz eder. Meyveler salkımlar üzerindedir. Bu salkımlar „‟Cumba‟‟ denir. Fıstık meyveleri 10-20 mm. uzunlukta ve 6-12 mm. GeniĢlikte, uzun ovalden küreye kadar değiĢik Ģekilli ve ekseriya yanlardan basıktır. DıĢ yumuĢak olup umumiyetle kırmızı renktedir. Ġç kabuk ise sert ve meyvenin olgunlaĢma zamanı bir kısmı ağaçta çıtlar. ( Kalelioğlu,E.,1960,s.225-228)
Türkiye‟de Antep Fıstığının en önemli yabanileri; Sankız,Buttum ve Melengiçtir. Buttum ağaçları fıstık ağacından daha küçük olup, meyvesinde fıstıktan ufak ve hafiftir. Sakız ağaçları da fıstık ağaçlarından daha alçak, meyvesi de fıstıktan daha küçük ve yuvarlıktır. Melengicin ağacı ise oldukça küçük ağaççıklar Ģeklindedir.
Meyvesi de diğer yabani fıstık meyvelerinden daha küçük ve yuvarlaktır.Antep fıstığı birçok meyveli ağaçlardan daha fazla iklime bağlı ve iklim faktörlerine karĢı daha müĢkülpesent ve daha hassastır. ( Kalelioğlu,E.,1960,s.225-228)
Sıcaklık faktörü: sıcaklık faktörü bilhassa fıstıkların çiçeklenme ve döllenme zamanı olan nisan ve mayıs aylarında müessir rol oynar. Bu devrede yüksek ve alçak suhunetler (basıçlar) fıstık için tehlikelidir. Bu devrede sıcaklığın 25 0C yukarı, 3 0C den aĢağı olmaması lazımdır. ( Kalelioğlu,E.,1960,s.225-228)
Ġklim faktörü: DüĢük sıcaklıklarda çiçeklenme ve döllenme olmadığı gibi, yüksek suhunetle de Antep Fıstığında salkım silkme Ģeklinde çiçek dökümlerine sebep olmaktadır. Çiçeklenme zamanı yüksek suhuneyt olunca transprasyon (yaprakta buharlaĢma) Ģiddetlenmektedir. Fıstıklar kıraç ve meyilli arazilerde bulunduklarından , ağaç bu dengedeki su seviyesini kifayetsiz olan toraktan temin edememektedir.
Dolaysıyla ozmotik kuvvetleri çiçek ve küçük meyvelere nazaran yüksek olan yapraklar, suyun noksan bulunduğu hallerde, çiçek ve küçük meyvelerin sularını çekebilmekte, kuraklığın tesiri bu organlarda yapraklardan daha evvel kendini hissettirmekte ve böylece meyve salkımları, salkımların dallarla birleĢtikleri yerlerde bir ayırma sathının meydana gelmesiyle dökülmektedir. Bilhassa sıfır ve sıfırın altında olan düĢük sıcaklıklarda çiçekler üzerinde öldürücü tesirler yapar. ĠĢte bu sebeplerden ilki çok sıcak ve çok soğuk bölgelerde fıstık ziraati yapmak mümkün değildir. ( Kalelioğlu,E.,1960,s.225-228)
11
Nem ve yağıĢ faktörü: Antep fıstığı çiçeklenme ve döllenme zamanı olan nisan ve mayıs aylarında fazla rutubetten ve çok kuru havalardan hoĢlanmaz. Fazla rutubetli ortamlarda fıstık meyveleri olgunlaĢamaz. Nisan ve mayıs aylarına ait nemin %65-50 olduğu sahalarda fıstık meyveleri çok iyi yetiĢir ve olgunlaĢır. Yine bu devrede nisan ve mayıs aylarında sağanak halindeki ve devamlı yağmurlar tozlaĢmayı geniĢ ölçüde azalttığı gibi, salkım seyrelmesi Ģeklinde çiçek ve meyve dökülmelerine sebep olmaktadır. ( Kalelioğlu,E.,1960,s.225)
Rüzgar faktörü: Rüzgarlar fıstıkların çiçeklenme ve döllenme zamanında; yönü, Ģiddeti ve ev sahafı bakımından mühim rol oynar. Fıstıklarda erkek ve diĢi çiçekler ayrı ayrı ağaçlarda bulunduğu için döllenmeye rüzgarlar büyük hizmet ederler. Çiçeklenme zamanında hava sakin olursa tozlaĢma olmaz, döllenmede sağlanamaz. Buna mukabil ağaçların çiçek açtığı bir zamanda fırtınamsı rüzgarlarda çiçekleri tahrip eder. Çok soğuk ve çok kuru rüzgerlarda yine çiçekler üzerinde menfi tesirler yapar. Netice olarak; nisan ve mayıs aylarında, fazla soğuklar, sağanak halinde yağmurlar, kuvvetli rüzgarlar, kavurucu sıcaklar olursa fıstık çiçekleri dökülür, döllenmezler.
(Kalelioğlu,E.,1960,s.227)
Topoğrafya ġartları: Fıstıklar taban suyunun yakın olduğu yerlerde kökleri çürüdüğünden yetiĢmezler. Fıstığın en çok sevdiği yerler çok dik olmayan yamaçlarla, tepelerin etekleri ve aynı zamanda havadar ve güney yamaçlardır.
(Kalelioğlu,E.,1960,s.227)
Toprak ġartları: Fıstık diğer meyve ağaçlarının, çoğunun iyi yetiĢmediği veya verimsiz kaldığı topraklarda yetiĢip mahsul verdiğinden, toprak seçen bir ağaç sayılmaz.
Kıraç yerlerde, kireçli taĢlı arazilerde,kayalık tepelerde dahi derinlere dik kökler saldığından az çok bir gıda bularak yetiĢir ve hasılat verirler. Antep Fıstığının anavatanı 20.asrın baĢlangıcına kadar bilinmemekteydi. Çünkü bu mevzuda çalıĢmıĢ birçok botanistler yabani „Pistaica Vera‟nın mevcudiyetini bilmemekte. Suriye ve Mezopotamya‟yı fıstığın anavatanı olarak düĢünmektedirler. Fakat bugün fıstığın anavatanı ve kültür kaynağının Anadolu, Ġran ve Afganistan olduğu kesin olarak bilinmektedir. Türkiye‟den baĢka Antep Fıstığı: Ġran, Afganistan, Suriye, Lübnan, Hindistan, Rusya‟nın Kırım bölgesi, Yunanistan, Ġtalya, Fransa, Ġspanya, Cezayir, Tunus, Amerika‟nın Kaliforniya bölgesinde ve Avustralya‟nın güney batısında yetiĢir.
Bu duruma göre Antep Fıstığının yetiĢtiği yerler Akdeniz ve çevresidir. Anadolu‟nun tamamı Antep fıstığı yetiĢme sahasına girer. Anadolu halen Antep Fıstığının hem en
yüksek kaliteli meyvelerini yetiĢtirmekte ve hem de en geniĢ istihsal sahasına sahip bulunmaktadır. Ayrıca Anadolu‟nun hemen hemen bütün bölgelerinde yayılmıĢ bulunan milyonlarca sayıda çeĢitli yabani Antep Fıstığı türleri, Türkiye‟de Antep Fıstığı ziraatının sür‟atle inkiĢafına hizmet edebilecek çok kıymetli anaç metaryellerdir.
(Kalelioğlu,E.,1960,s.228)