Hüccetler

Kelime anlamı “delil, bir hükmü havi veya bir tasrifi müekked olarak mahkeme-i

şer’iyye canibinden verilen varak-ı resmiye”⁷⁷ demek olan hüccet, Osmanlı kadılarının karar vermeden, tarafların itirafı veya beyanı ile diğerinin kabulünden oluşan ve kadıların sadece noter olarak onaylayıp iki tarafında bunu kabul ettiğini kayıt altına aldığı belgelerdir.

İ’lamlardan en büyük farkı kadı kararı ve gerekçeli karar olmadan yazılmasıdır. Birer nüshası taraflara verilir, üzerinde tahrifat yapılmasını önlemek için kadı deftere kayıt ederdi. Taraflara verilenler mühürlü, deftere kayıt edilenler mühürsüzdür.

1.2.2.1. Alım- Satım ve Borç Hücceti

Alım- satım sicillerde bey’ olarak tabir edilmişdir. Anlaşılacağı gibi bir malın veya arsanın satıldığını gösteren belgedir.

Önce satışı yapacak kişinin adı ve adresi yazılır sonra satılacak olan malın veya yerin cinsi, türü veya hudutu açık şekilde yazılır. Daha sonra alımı yapacak kişinin adı ve adresi ve satışın fiyatı yazılır. İki tarafın bunu takrir etmesi ile işlem gerçekleşir.

Borç konusunda da aynı yol izlenerek alacaklı olanın adı ve adresi ile borcun türü ve miktarı yazılır. Borçlu olanın adı ve adresi yazıldıktan sonra iki tarafın kabulü ve onay ile işlem bitmiş olur.

Defterdeki alım- satım ve borç hüccetleri şunlardır: (29, 30, 36, 48, 75, 77, 80, 84, 115, 119)

1.2.2.2. Vasi ve Vekil Tayini

Bazı işlerin görülmesinde güvenilir kişilerin yetkili kılınmasına vekâlet, bu yetkili kılınan kişiye de vekil denir. Vekâlet verecek kişinin adı ve adresi ile başlar, vekil yapılacak kişinin adı ve adresi yazılır. Vekâlet konusu belirtilerek vekil tayini tamamlanır.

Küçük yaşta yetim kalan çocukların mallarını idare etmeye muktedir kimselere vasi denir. Bu hüccetlerde vesayeti verilecek çocuğun adı ve adresi ile başlar. Vasi anne olabileceği gibi, bir akraba veya eşraftan biri de olabilir. Vasi olacak kişinin adı ve adresi ile vesayeti kabulunu ikrarıyla vasi tayini tamamlanır.

Bu hüccetler aşağıdaki numaralardaki belgelerdir: (38, 39, 53, 62, 63, 65, 82, 86, 126, 131, 135, 140)

1.2.2.3. Nikâh Hücceti

Bu hüccetlerde isim ve adres yazılarak başlar. Genellikle kadının söylediği şekli ile yazılmıştır. Kadının nikâhına engel olmadığına dair Mahalle veya karye imamından alınan vesika belirtilir. Erkeğin bunu kabul ettiğini beyanı ile işlem gerçekleşmiş olur.

Bazı nikâh akdlerinde mehr ve boşanma olursa erkeğin vermeyi taahhüt ettiği nafaka da yazılır.

Bu tür hüccetlerin belge numaraları şunlardır: (67, 111)

1.2.2.4. Talak (Boşanma) Hücceti

Boşanmak isteyen kadının adı ve adresi yazılarak başlar. Hazır ise kendisi değilse vekili boşanma sebebini açıklar. Erkeğin de bunu onaylaması ile boşanma gerçekleşir. Son olarakta birbirleri üzerinde hakları olmadığını beyanları yazılır.

Fakat her boşanma iki tarafın rızasıyla olmadığı için bazen erkek boşanma sebebi olarak kadının söylediklerini inkâr edebilir. Buradaki amaç haklı olarak daha az nafaka vermek olabilir.

Defterdeki boşanma hüccetleri şunlardır: (4, 49, 94, 101, 136)

1.2.2.5. Nafaka Tayini Hücceti

Geçimlilik demek olan nafaka, boşandığı karısına ve çocuğuna erkeğin yemek, içmek ve barınmak için verdiği paradır. Bazen yetim olan çocuğun vasisi eytam sandığından da bunu taleb edebilir. Kendini geçindiremeyecek kadar yaşlı olanlarında evlatlarından nafaka talebi olabilir. Bazı belgelerde daha önce verilmesi kararlaştırılan nafakanın yetersiz olmasından dolayı arttırılmasına dair hüccetlerde vardır.

Nafaka talep edenin adı ve adresi ile başlayan bu hüccetlerde bazen vasi nafakayı talep edebilir. Vasi talep ederse vasinin adı ve adresi de yazılır. Daha sonra nafaka talebinin nedeni belirtilerek nafaka talep edilir. Nafaka talebi kimden edilmişse onun adı ve adresi ile bitirilir.

Tayin edilecek nafaka konusunda bazen erkek ödeyemeyeceğini beyan etmiş olsa da bir miktar nafaka yine de tayin edilmektedir. Ne kadar nafaka verileceğini

Şühudû’l hal belirlemektedir.

Nafaka tayini ile ilgili belgeler şunlardır:

(40, 49, 50, 66, 76, 89, 92, 107, 117, 121, 128, 129, 133)

1.2.2.6. Kiralama (İcar) Hücceti

Kiraya vermek demek olan icar, anlaşılacağı üzere bir malın, yerin veya kişinin⁷⁸ belli bir süre için tasarruf hakkını eline almaktır. İncelediğimiz defterde kişilerin kiralanmasına dair kayıt bulunmamaktadır.

Kiraya verecek kişinin adı ve adresi ile başlar. Sonra kiralayacak kişinin adı ve adresi yazılır. Kiraya verilecek malın cinsi ve adedi, yerin açık olarak hudutu, kişinin ise adı ve adresi yazılır. Kişiler kiraya verilecekse kiraya verilme sebebleri yazılır. Kiraya verilen kişiler genellikle geçim sıkıntısından dolayı çocuklar olmuş, bunları şehrin ileri gelenleri kiralamıştır. Kiralama ücretinin bir kısmını ailesine bir kısmını da çocuğun yetiştirilmesine kullanmışlardır⁷⁹. Daha sonra kira bedeli yazılarak işlem tamamlanır.

Kiralama hüccetleri şunlardır: (113, 139)

78 Göksal, a.g.t., s. 18. 79 Göksal, a.g.t., ss. 18- 19.

1.2.2.7. Sulh Hücceti

Sulh anlaşmak demektir. Tüm hüccetlerde olduğu üzre konuyla alakalı kişilerin isim ve adresleri yazılarak başlar ve anlaşmazlık konusu açık şekilde belirtilir. Anlaşma

şekilleri ve sulh oldukları belirtilip tarafların takriri ile tamamlanır. Daha önceden bir davaya sebeb olmuş bir anlaşmazlık ise önceden verilen kararda belirtilir.

Sulh ile ilgili hüccetler şunlardır: (79, 106)

1.2.2.8. Ferağ Hücceti

Ferağ, tasarruf ve sahip olma hakkını başkasına devretmek⁸⁰ demektir. Şahıs isimleri ve adreslerin yazılmasıyla başlar. Ferağ yapılacak malın cinsi ve adedi, yerin hudutları açıkça belirtilir. Eğer yer bilinen bir mevki ise bu isimde eklenir. Ferağ yapılanların bedelleri belirtildikten sonra ferağ yaılacak kişinin adı ve adresi yazılır. Ferağ yapılanın kabulü ve şahitlerin onayı ile tamamlanır.

Bu tür hüccetler şu belgelerdekilerdir: (46, 71)

1.2.2.9. Diğer Hüccetler

Hüccet olup yani karar olmadan kadıların sadece onaylayarak noter işlevi gördükleri kayıtlardan olan fakat belirli bir konuda olmayan hüccetleri diğer hüccetler olarak burada tasniflendirdik. Bu hüccetler şunlardır:

(34, 42, 56, 99, 108, 120, 137, 138, 142)