Guleman Ofiyolitleri

Birim için “Guleman ultrabazitleri ve serpantinleri” (Özkaya, 1975; 1978); “Guleman Ofiyoliti” (Engin vd., 1982; Ketin, 1983; Özkan, 1982; 1983; 1984; 1985; Özkan ve Öztunalı, 1984; Perinçek, 1978; 1979; Sungurlu, 1979; Yazgan, 1981; 1984; Aktaş ve Robertson, 1984); Guleman Grubu (Sungurlu vd., 1985; Bingöl, 1986a,b) gibi çeşitli adlandırmalar yapılmıştır. Birim yaygın olarak Hazar Gölü doğusu ve güneydoğusunda yüzeylenmekte, en tipik yüzeylemelerini ise Maden ilçesi ve çevresinde sunmaktadır (Şekil 4.1). Birim yer yer Hazar ve Maden Grubu kayaçlarınca uyumsuzlukla üzerlenirken yer yer de Maden Grubu üzerinde tektonik dokanakla yer almaktadır (Şekil 4.1).

İleri vd. (1976), Guleman yöresindeki ofiyolitlerin bozunmamış dünit, lerzolit ve piroksenitler, Maden civarında ise serpantinleşmiş; fakat zaman zaman tanınabilen dünit ve piroksenitlerden ibaret olduğunu; serpantinitleri birçok yerde yastık lavların (10-30 cm çapında) yer yer bazalt çakıltaşları ve bloklu volkanitler (volkanik kırıntılı çökeller) tarafından uyumsuz olarak üzerlediğini ve bunun da deniz altı volkanizmasının duraylı olmayan bir ortamda meydana geldiğini ileri sürmektedir. Araştırmacılara göre, ultramafitlerin üzerine gelen tortullar ve volkanitler “alt fliş ve üst fliş” olmak üzere iki ana grupta toplanırlar. Buna göre, alt filiş; yastık lavlar, volkanik kırıntılı çamurtaşları, spilitik bazalt çakıltaşları, renkli marn ve renkli kireçtaşları, kumlu kireçtaşları ve radyolarit ardalanmalarından oluşan filiş içindeki fosillerden Üst Kretase-Alt Eosen yaşını saptamışlardır. Üst filiş ise kumtaşı, silttaşı, marn ve kireçtaşı ardalanmasından oluşur.

Erdoğan (1982), Guleman Grubu’nun alttan üste doğru birbirleriyle geçişli dokanak ilişkisi gösteren (1) serpantinleşmiş dünit, harzburjit ve lerzolitlerden oluşan seviye (2) kromit cevherli peridotitler, piroksenit ve harzburjit yığışımları içeren seviye, (3) bantlı gabro ve bazaltik lav akıntıları, yastık lavlar ile diyabaz dayklarından oluşan bazalt seviyeleri olmak üzere 3 birimden meydana geldiğini açıklamıştır. Guleman Grubu bazalt biriminin lavların gözenek boyutlarının değişmeksizin en çok 1 mm oluşu, hyaloklastit ara katkıların bulunmayışı, yastık lav yapılarının yaygın olarak bulunması ve afanitik-ofitik dokusu gibi özelliklerinden birimin akıcılığı yüksek magmadan pasif ve patlamasız akmayla hidrostatik basıncın yüksek olduğu nisbeten derin deniz ortamında oluştuğunu gösterdiğini; kimyasal özelliklerinden ise okyanus ortası sırtlar boyunca oluşmuş düşük potasyumlu toleyitik bazaltlara benzediğini dolayısıyla bunları olgunlaşmamış bir ada yayı ürünü olarak kabul etmek gerektiğini kaydetmiştir. Erdoğan (1982), Guleman Grubu

23

bazaltik lavlarının afanitik dokularıyla Maden Grubu bazaltlarından ayrıldığını, Maden Grubu volkanitlerinin tümüyle porfirik dokulu ve gözenekli (5 ile 15 mm çapları arasında) bazalt ve bazaltik andezitlerden oluştuğunu ve Guleman ve Maden Grubu volkanitlerini biribirinden ayıran en belirgin kimyasal özelliğin Sr içerikleri olduğunu, buna göre Maden Grubu volkanitlerinin Sr içeriklerinin ortalama 384 ppm olup 190 ile 700 ppm arasında değiştiğini, Guleman Grubu volkanitlerinin ise Sr içeriklerinin ortalama 118 ppm ve 49 ile 198 ppm arasında değiştiğini kaydeder. Ayrıca Pearce ve Cann (1973)’ın tektonik ortam diyagramlarında Guleman Grubu bazaltlarının OOSB ve Maden Grubu bazaltlarının ise kalkalkalen veya ada yayı ortamında oluşmuş düşük potasyumlu toleyitlere benzerliğini ifade eder.

Özkan (1982, 1983), Guleman Ofiyoliti’ni tektonitler, kümülatlar ve damar kayaçlarından oluşan eksik bir ofiyolitik seri olarak tanımlamış ve bölgesel verilere dayandırılarak birimi Üst Jura-Alt Kretase olarak yaşlandırmıştır. Özkan ve Öztunalı (1984), okyanus kabuğu kalıntıları olarak kabul edilen levha dayk kompleksinin olmayışını yerleşme sonrası aşınmaya bağlamışlardır.

Bingöl (1986), Guleman Ofiyoliti’nin altta tektonitler ve üstte kümülatlardan oluşan başlıca iki ana birlikten meydana geldiğini belirtmiştir. Bingöl (1984, 1988), Guleman Ofiyoliti’nin Arap plakası’nın kuzeyinde yer almış okyanusal alt kabuğun ürünleri olarak, Geç Jura-Erken Kretase arasında oluştuğunu ve Erken Kretase’nin sonunda Bitlis Pütürge Metamorfitleri’nin üzerine bindirdiğini belirtmiştir. Elazığ-Kovancılar yolu üzerinde ve Caferi/Yolüstü köyü çevresinde yüzeylenen masif diyabazlar ve onların üzerindeki yastık yapılı bazaltlardan oluşan birim Özkan (1983) tarafından “Caferi Volkaniti” olarak adlandırılmıştır. Özkan (1983), Erdoğan (1982) ve Özkan ve Öztunalı (1984) bu volkanitleri Guleman Ofiyolitleri’nin öteki birimlerinden tektonik dilimlenmeyle yalıtılmış volkanik üyesi olabileceğini savunurken, Perinçek (1979), Yazgan (1981) ve Bingöl (1986a, b) bu volkanitleri Yüksekova Karmaşığı’nın üst kesimleri olarak yorumlamışlardır. Sungurlu vd. (1985), Guleman Grubu olarak adlandırdıkları ofiyolitler içerisinde haritalanabilir ölçekte yastık yapılı bazaltların bulunduğunu belirterek, Yüksekova Karmaşığı ile yaş ve litoloji benzerliğini dikkate alarak Guleman Grubu’nun Yüksekova Karmaşığı ile birlikte aynı okyanusun ürünleri olduğunu kabul etmişlerdir.

Beyarslan (2005), Guleman Ofiyoliti’nde kümülatların (harzbujit ve dünit) dışında levha dayklar, volkanitler ve ilişkili sedimentlerin bulunmadığını, Vural (2006) ise,

24

Caferi/Yolüstü köyleri çevresinde birimin bazalt, bazaltik yastık lavlar ve ince taneli koyu gri, yeşil ve siyah renkli diyabaz dayklarından oluştuğundan söz etmiştir.

Doğu Toroslar’da çalışma yapan birçok araştırmacı (Perinçek, 1979; Perinçek ve Özkaya 1981; Bingöl, 1984; Sungurlu ve diğ., 1985; Yazgan ve Chessex, 1991), Guleman Grubu’nun Arap levhası ile Anadolu levhası arasında Üst Triyas’tan itibaren açılmaya başlayan Neotetis okyanus kabuğuna ait ürünler olduğunu ve bu okyanusun Üst Kretase’de başlayan kapanma ile güneye doğru Arap levhası üzerine bindirdiğini kabul etmektedirler. Sungurlu vd. (1985), Elazığ-Hazar-Palu dolaylarında yaptıkları çalışmada Guleman Grubu içerisinde volkanitlerle girik olarak gözlenen kırmızı renkli kireçtaşlarından derlenen örneklerdeki fosillerden yola çıkarak birime Kampaniyen-Alt Maastrihtiyen yaşını vermişlerdir. Beyarslan (2005), Geç Maastrihtiyen-Eosen yaşlı Hazar Grubu ve Maden Kompleksi’nin Guleman bölgesinde ofiyolitleri stratigrafik olarak üzerlemesine dayanarak Guleman Ofiyoliti’nin Geç Maastrihtiyen öncesi yaşlı olduğunu ifade etmiştir. Güneyde Kenar Kıvrımları Kuşağı’ndaki allokton ofiyolit kütleleri içerisindeki pelajik tortulardan yapılan yaş tayinlerine dayanılarak Rigo de Cortesini (1964), ofiyolit kütlelerin yaşını Jura- Kretase olarak belirtmiştir.