Formaldehit Standart Grafiği
4.1. GSH-Px Bulguları
Deneyler sonucunda elde edilen karaciğer GSH-Px bulguları Çizelge 4.1 ve Şekil 4.1’de, kan GSH-Px bulguları Çizelge 4.2 ve Şekil 4.2’de gösterilmiştir. Karaciğer GSH-Px aktiviteleri incelendiğinde, tüm post-mortem zaman dilimlerinde, deney grubu aktiviteleri kontrol grubuna göre daha yüksek bulundu. Bunların içinde 6., 12. ve 24.
saatlerde gerçekleşen aktivite artışı istatistiksel olarak anlamlı bulunurken (p<0,05), 6.
saatte %38, 12. saatte iki katından fazla ve 24. saatte %93’lük aktivite artışı gözlendi. 0.
an ve 48 saat dilimlerindeki artış ise istatistiksel olarak anlamlı değildir (p>0,05). Post-mortem zamana bağlı aktivite değişimlerine bakıldığında kontrol grubunda, ilk saatlerden başlamak üzere 12 saate kadar enzim aktivitesinde bir azalmanın olduğu gözlendi. 0-6 saat arasındaki aktivite kaybı istatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte (p>0,05) 0-12 saat arasında aktivitede %60 düzeyinde bir azalma bulundu (p<0,05). Bu azalmanın aksine, ileri zaman dilimlerine bakıldığında, 12-48 saat arasında 2,2 kat aktivite artışı gözlendi (p<0,05). Deney grubu aktivite değerlerinde post-mortem zaman dilimleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (p>0,05).
Kan örneklerinde GSH-Px bulguları incelendiğinde, deney grubu aktiviteleri kontrol grubuna göre post-mortem 6. saatte %95,53, 24. saatte %83,94 oranında daha yüksek bulunurken (p<0,05) 0., 12. ve 48. saatlerde anlamlı bir fark gözlenmedi (p>0,05). Kan örneklerinde post-mortem zamana bağlı aktivite değişimi kontrol grubunda, karaciğere benzer şekilde, 12 saate kadar %65 oranında anlamlı bir azalma gösterdikten sonra, 12-48 saat arasında 3 kata yakın bir artış gösterdi (p<0,05). Deney grubunda da 12 saate kadar %55’lik bir aktivite kaybı olduktan sonra ilerleyen post-mortem zamanlarda, 12-48 saat arasında, yaklaşık 2 katlık bir aktivite artışı bulundu (p<0,05).
27
Çizelge 4.1. Karaciğer GSH-Px aktiviteleri (ortalama ± standart sapma)
Post-mortem
Yatay sütunlarda aynı harfler ile (a,b ve c) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05).
Dikey sütunda aynı harfler ile (x,y) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05).
Tablodaki her veri nmol/dk/mL olarak hacimsel aktiviteyi göstermektedir.
Çizelge 4.2. Kan GSH-Px aktiviteleri (ortalama ± standart sapma)
Post-mortem
Yatay sütunlarda aynı harfler ile (a,b,c,d) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Dikey sütunda aynı harfler ile (x,y) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Tablodaki her veri nmol/dk/mL olarak hacimsel aktiviteyi göstermektedir.
Şekil 4.1. Karaciğer GSH-Px aktiviteleri 0
28
Şekil 4.2. Kan GSH-Px aktiviteleri 4.2. SOD Bulguları
Deneyler sonucunda elde edilen karaciğer SOD bulguları Çizelge 4.3 ve Şekil 4.3’de, kan SOD bulguları Çizelge 4.4 ve Şekil 4.4’te gösterilmiştir. Karaciğer örneklerinin SOD aktiviteleri incelendiğinde, deney grubunda kontrol grubuna göre 0., 6., 12. ve 24.
saatlerde meydana gelen aktivite artışları istatistiksel olarak anlamsızken 48. saatte görülen %32’lik artış 0,05 olasılık düzeyinde anlamlı bulundu. Kontrol ve deney gruplarının post-mortem zamana bağlı aktivite değişimlerinde istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (p>0,05).
Kan SOD değerlerinde 0., 6., 12., 24. ve 48. saatlerde deney grubu ile kontrol grubu aktiviteleri arasında anlamlı bir fark olmamakla birlikte grupların zamana bağlı aktivite değişimlerinde de istatistiksel olarak anlamlı farklar bulunmadı (p>0,05).
Çizelge 4.3. Karaciğer SOD aktiviteleri (ortalama ± standart sapma)
Post-mortem
Yatay sütunlarda aynı harf ile (a ve b) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Dikey sütunda aynı harfler ile (x,y) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Tablodaki her veri U/mL olarak hacimsel aktiviteyi göstermektedir.
0
29
Çizelge 4.4. Kan SOD aktiviteleri (ortalama ± standart sapma)
Post-mortem
Yatay sütunlardada aynı harf ile (a ve b) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Dikey sütunda aynı harf ile (x) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05)
Tablodaki her veri U/mL olarak hacimsel aktiviteyi göstermektedir.
Şekil 4.3. Karaciğer SOD aktiviteleri
Şekil 4.4. Kan SOD aktiviteleri 0
30 4.3. CAT Bulguları
Deneyler sonucunda elde edilen karaciğer CAT bulguları Çizelge 4.5 ve Şekil 4.5’de, kan CAT bulguları Çizelge 4.6 ve Şekil 4.6’da gösterilmiştir. Kontrol ve deney gruplarının CAT aktiviteleri karşılaştırıldığında, karaciğerde deney grubunda 0., 6., 12.
ve 48. saatte meydana gelen aktivite artışları istatistiksel olarak anlamsızken (p>0,05), 24. saatte deney grubu aktivitesinde oluşan 3 katlık artış 0,05 olasılık düzeyinde anlamlı bulundu. Post-mortem zamana bağlı aktivite değişimleri incelendiğinde karaciğer kontrol grubunda, 0-12 saat arasında aktivitede azalma bulunsa da istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05). Daha ileri zaman dilimlerine bakıldığında 12., 24. ve 48. saatlerde aktivitenin artmaya başladığı gözlendi. 12-48 saat arasında meydana gelen 3 kata yakın aktivite artışı istatistiki olarak anlamlı bulundu (p<0,05).
Kan CAT aktivite değerlerinde gruplar ve post-mortem zaman dilimleri arasında azalış ve artışlar olmakla beraber istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar elde edilmedi (p>0,05).
Çizelge 4.5. Karaciğer CAT aktiviteleri (ortalama ± standart sapma)
Post-mortem
Yatay sütunlarda aynı harfler ile (a,b,c,d) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Dikey sütunda aynı harfler ile (x,y) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Tablodaki her veri µmol/dak/mL olarak hacimsel aktiviteyi göstermektedir.
31
Çizelge 4.6. Kan CAT aktiviteleri (ortalama ± standart sapma)
Post-mortem
Yatay sütunda aynı harf ile (a ve b) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Dikey sütunda aynı harf ile (x) gösterilen veriler istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0,05) Tablodaki her veri µmol/dak/mL hacimsel olarak aktiviteyi göstermektedir.
Şekil 4.5. Karaciğer CAT aktiviteleri
Şekil 4.6. Kan CAT aktiviteleri ,0
32 5. TARTIŞMA ve SONUÇ
Bu çalışmada ölüme neden olan tolüen dozuna i.p. olarak maruz kalan sıçanların kalp kanı ve karaciğer dokusundaki, antioksidan enzimler olan GSH-Px, SOD ve CAT aktivitelerindeki değişiklikler post-mortem zamana bağlı olarak araştırılmıştır.
Gerek endüstriyel alanda gerekse günlük hayatta kullanım alanı fazla olmakla birlikte uçucu madde olarak kötüye kullanımı da yaygın olan tolüenin sağlık üzerinde birçok zararlı etkisi olduğu gibi yüksek dozlarda maruziyet ölüme sebebiyet verebilmektedir.
Tolüenin ya da tolüen içeren tiner gibi uçucu maddelerin kulanımına bağlı olarak ölümlerin görüldüğü Ameno ve ark. (1989), Akcan ve ark. (2010) tarafından ileri sürülmüştür.
Çalışmamız sonucunda deney gruplarında, karaciğer GSH-Px aktivitesinde ölüm sonrası 6., 12. ve 24. saatlerde, SOD aktivitesinde 48. saatte ve CAT aktivitesinde 24. saatte meydana gelen artışlar, tolüen metabolizmasının ilk adımı olan sitokrom p-450 enzim ailesi tarafından oksidasyon sonucu özellikle karaciğerde oluşan ROS’dan kaynaklanıyor olabilir. Mattia ve ark. (1991, 1993a, 1993b) yaptıkları çalışmalarda karaciğer dahil çeşitli dokularda tolüene bağlı ROS oluşumunun ve lipit peroksidasyonlarının arttığını, tolüenin bu şekilde hücreler üzerinde toksik etki gösterdiğini belirtmişlerdir. Oluşan serbest radikaller ile savunmada görevli antioksidanlar arasında denge durumu sağlanamadığında oksidatif stres kritik seviyelere ulaşır ve oksidatif hasar oluşur (Dündaröz ve ark 2003). Bu oksidatif hasar özellikle antioksidan özellikteki enzim ve vitamin gibi moleküllerin seviyelerini etkiler (Sies 1993).
Kamel ve Shehata (2008) tarafından yapılan çalışmada sıçanlarda kronik (15, 30 ve 45 gün) tolüen maruziyetinin beyin, karaciğer, böbrek ve testis dokularında oksidatif stres ve antioksidanlara etkisi incelenmiş ve maruziyet zamanına bağlı olarak çoğu dokuda, bizim sonuçlarımızın aksine, GSH-Px aktivitesinde azalma gözlenmiştir.
Kronik tiner ve tutkal inhalasyonu sonucu çocuklarda antioksidan enzim seviyelerinin incelendiği bir başka çalışmada, uçucu madde kullanımının GSH-Px seviyelerini değiştirdiğini ve lipit peroksidasyonunu arttırdığı gösterilmiş, eritrosit ve plazma
GSH-33
Px aktiviteleri deney grubunda anlamlı olarak düşük bulunmuştur (Dündaröz ve ark.
2003). GSH-Px aktivitesindeki bu azalma H2O2 ve lipit peroksitlerin enzimi etkisiz hale getirebileceği şeklinde açıklanmıştır (Dündaröz ve ark. 2003). Çalışmamız sonucunda elde ettiğimiz sonuçlar ise kanda deney grubu GSH-Px aktivitelerinin ölüm sonrası 6. ve 24. saatlerde kontrol grubuna göre daha yüksek olduğunu göstermektedir.
Kamel ve Shehata (2008) sıçanlarda yaptıkları kronik tolüen maruziyeti çalışması sonucunda birçok dokuda SOD aktivitesinin arttığını bulmuşlardır. Bir başka çalışmada Stajkovic ve ark. (2009), on iki gün boyunca düşük doz ve altı gün boyunca yüksek doz i.p. tolüen enjeksiyonu yaptıkları sıçan gruplarında düşük doz uygulamalarında, çalışma sonuçlarımızla benzer şekilde, SOD artışı elde etmişler ve bunu artan ROS üretimine bağlamışlardır.
Tolüen aynı zamanda tinerin etken maddesidir. Yapılan bir çalışmada tiner bağımlılığının akciğer ve karaciğer dokularında lipid peroksidasyonuna etkisi araştırılmış, lipid peroksidasyon düzeyinde artma ve SOD düzeylerinde azalma gözlenmiştir (Ulakoğlu ve ark. 1998). Çalışmanın sonucunda kronik tiner inhalasyonu sonucu ROS oluşumunun hızlanmasına bağlı olarak SOD aktivitesinde azalma ve buna bağlı lipid peroksidasyon düzeylerinde artış olabileceği ileri sürülmüştür (Ulakoğlu ve ark. 1998).
Dündaröz ve ark. (2003) çocuklarda kronik tiner ve tutkal inhalasyonunun etkilerini inceledikleri çalışmada, deney grubu eritrosit SOD aktivitelerini kontrol grubuna göre anlamlı olarak yüksek bulmuşlar, bunu oluşan O2- anyonlarının dönüşümü için kullanımına bağlamışlardır.
Stajkovic ve ark. (2009) altı gün boyunca yüksek doz i.p. tolüen enjeksiyonu yaptıkları çalışmada, sonuçlarımızda olduğu gibi, CAT aktivitesinde artış elde etmişler, bunun artan ROS üretimine bağlı gerçekleştiğini ileri sürmüşlerdir.
Yapılan çalışmalar genelde uzun süreli tolüen maruziyeti etkileri üzerine yoğunlaşmıştır.
34
Çalışmamızda sıçanlarda letal doz tolüenin i.p. enjeksiyonu ile gerçekleşen akut maruziyet sonucu ölümlerde antioksidan enzim seviyeleri incelendiğinde, tolüen enjeksiyonu yapılan deney grubunun karaciğerde Px, SOD ve CAT, kanda GSH-Px aktivite değerleri kontrol grubuna göre istatistikel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Antioksidan enzim aktivitelerindeki bu artışın, tolüen enjeksiyonu sonrası başta karaciğerde gerçekleşen tolüen katabolizması sürecinde oluşan serbest radikallerin zararlı etkilerini gidermeye yönelik antioksidan savunmasından kaynaklandığı söylenebilir. Bu sonuçlar, yüksek doz tolüenin özellikle karaciğer dokusunda oluşturduğu toksik etkiyi ve buna karşı antioksidan sistemi harekete geçirerek akut maruziyetlerde bu enzimlerin rolünü göstermiştir.
Enzim aktivitelerinin post-mortem zamana göre değişimi incelendiğinde GSH-Px aktivitesinin karaciğer kontrol grubunda 0-12 saat arasında azaldıktan sonra 12-48 saat arasında arttığı (p<0,05), kanda hem deney hem kontrol grubunda 0-12 saat arasında azalma gösterip 12-48 saat arasında arttığı (p<0,05) bulundu. CAT aktivitesinde de benzer şekilde karaciğer kontrol grubunda 12-48 saat arasında, deney grubunda 6-24 saat arasında anlamlı artış gösterdiği gözlenirken SOD aktivitesinde post-mortem zamana göre istatistiksel olarak anlamlı sayılacak değişimler tespit edilmedi.
Solunum ve dolaşımın tamamen durması sonucu ilk dakikalar içinde somatik ölüm meydana gelirken, hayati fonksiyonların durmasından sonra genellikle 1-2 saat içinde doku ve hücrelerin ölümü gerçekleşir (http://www.forensicpathologyonline.com, 2018).
Donaldson ve Lamont (2013) tarafından da belirtildiği gibi ölümün gerçekleşmesi ile birlikte dolaşımda oksijen eksikliği ve metabolitlerin anabolik üretimlerinin durması gibi olaylar meydana gelebilir. Bunun bir sonucu olarak ölümün gerçekleştiği ilk zaman dilimlerinde GSH-Px aktivitesinde inhibisyon olduğu düşünülebilir.
Post-mortem süreç uzadıkça otolizle birlikte hücre ve doku yapılarının bozulması sonucu enzimler hücre dışına salınmış olabilir. Bu nedenle, GSH-Px ve CAT düzeylerinde özellikle post-mortem 12 saat sonrasında gözlenen artışın otoliz sonucu olabileceğini düşünüyoruz.
Benzer şekilde Sharma ve ark. (2012) ölüm şekli ve ölüm zamanı bilinen 50 kadavra üzerinde yaptıkları çalışmada perikard sıvısında, amilaz, kreatin kinaz (CK),
gama-35
glutamil transferaz (GGT) ve laktat dehidrogenaz (LDH) enzim aktivitelerini post-mortem zamana göre (<6sa, 6-12sa ve 12-24sa) incelemişler, çalışma sonunda ölümden sonra dört enzimin de post-mortem zamanla pozitif korelasyonu gözlemlemişler ve CK post-mortem zamana bağlı artışının istatistiksel olarak anlamlı olduğunu tespit etmişlerdir. Ölümden sonra otoliz süreci ile kardiyak orijinli enzimlerin perikard sıvısına salındığı ve kardiyak kökenli enzim düzeylerinin ölüm sonrası aralıklarla artış gösterebileceği, ancak kardiyak orjinli olmayanların artış göstermeyeceği hipotezini ileri sürmüşlerdir (Sharma ve ark. 2012).
Farklı enzimlerle yapılan post-mortem çalışmalarda da benzer sonuçlar gösterilmiştir.
Transaminaz aktivitesinin ölümden sonra 60 saate kadar arttığını, LDH seviyelerinin 60 saat üzerine kadar artış gösterdiğini ve bunun ölüm zamanı belirlenmesinde kullanılabileceğini gösteren çeşitli çalışmalar mevcuttur (Enticknap 1960, Wed 1963).
Maeda ve ark. (2011), karaciğer fonksiyonunda klinik belirteç olan transaminazın da dahil olduğu, serum enzimlerinin kan hücrelerinden ve doku hücreleri çevresinden sızıntılar sebebiyle ölümden sonra kısa süre içinde artış gösterebileceğini ileri sürmüşlerdir. Donaldson ve Lamont (2015) tarafından post-mortem süreçte meydana gelen değişimleri belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada, post-mortem kan plazmasında metabolik analizler sonucu glutatyon, oksalat, kreatinin, ketoglutarat gibi çeşitli yirmi altı metabolitin de ölüm sonrası artmış derişimleri bulunmuştur.
Ölümün gerçekleşmesi ile dolaşımdaki oksijen eksikliği, değişen enzimatik tepkimeler, hücresel bozulma gibi nedenlerle tüm vücut dokularında çok kapsamlı biyokimyasal değişiklikler gerçekleşebilmektedir ve bu biyokimyasal değişimler ölüm zamanı belirlenmesine katkı sağlayabilir (Donaldson ve ark. 2013).
Sonuç olarak bu çalışmadan elde edilen veriler, ölüme neden olacak yüksek doz akut tolüen maruziyetinin antioksidan enzimler üzerine etkisini ve bu enzim aktivitelerinin ölüm sonrası zamana bağlı değişimini göstermiştir. Post-mortem biyokimyasal değişimler hakkında bilgi sağlayan bu sonuçlar ile daha ileri post-mortem zaman dilimleri (60, 72, 120 saat) kullanılarak ve çalışılan enzimlere ilave olarak glutatyon ve malondialdehid (MDA) gibi farklı belirteçlerin de araştırılmasıyla geliştirilebilir nitelikte bir çalışmadır.
36 KAYNAKLAR
Akcan, R., Çekin N., Hilal, A., Arslan, M.M. 2010. Gençlerde uçucu madde soluma sonucu ani ölüm: Olgu sunumu. Dicle Tıp Dergisi, 37(2): 154-156.
Ameno, K., Fuke, C., Ameno, S., Kırıu, T., Sogo, K., Ijırı, I. 1989. Fatal case of oral ingestion of toluene. Forensic Sci. Int., 41(3): 255-60.
Angerer, J. 1976. Chronic exposure to solvents at the workplace. Thin-layer chro- matographic-densimetric method for measuring hippuric acid in urine. Int. Arch. Occup.
Environ. Health, 36: 287-297.
Anonim, 1986. Toluene. Environmental Health Criteria, International Programme on Chemical Safety (IPCS). Yayın no: 52, 1986, Geneva.
Anonim, 1999. Toluene. https://cameochemicals.noaa.gov/chemical/4654-(Erişim tarihi: 10.12.2017).
Anonim, 2000a . Toxicological Profile for Toluene. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), U.S. Public Health Service, U.S. Department of Health and Human Services, 2000, Atlanta GA.
Anonim, 2000b. Air quality guidelines for Europe. World Health Organisation (WHO), Yayın No:91 2nd edition , Copenhagen.
Anonim, 2005. Toxicology Review of Toluene. http://www.epa.gov/iris/ (Erişim tarihi:
12.12.2017).
Anonim, 2008. Opinion on toluene.
http://ec.europa.eu/health/ph_risk/committees/04_sccp/docs/sccp_o_133.pdf.-(Erişim tarihi: 12.12.2017).
Anonim, 2009a. Contaminants in soil: updated collation of toxicological data and intake values for humans Toluene. Environment Agency (EA), Environment Agency, Bristol.
Anonim, 2009b. Soil guideline values for toluene in soil, Environment Agency (EA), 2009, Environment Agency, Bristol.
Anonim, 2013. Documentation of the TLVs and BEIs with other world wide occupational exposure values. American Conference of Governmental Industrial Hygienists, 7th Ed, 2013, Cincinnati.
Anonim, 2014. Acute exposure guideline levels for selected airborne chemicals.
National Research Council, 2014, Washington DC.
Anonim, 2016. Toluene. https://toxnet.nlm.nih.gov-(Erişim tarihi: 10.12.2017).
Anonim, 2017a. Toluene.
https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/toluene#section=Top-(Erişim tarihi:
12.12.2017).
Anonim, 2017b. Toxicological Profile for Toluene. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), U.S. Public Health Service, U.S. Department of Health and Human Services, 2017, Atlanta, Georgia.
Attia, A.M., El-Atta, H.M.A., El-sherbiny, M., El-Shahat, E.E. 2016. Evaluation of procalcitonin postmortem levels in some models of death: An experimental study.
Journal of Forensic and Legal Medicine, 37: 28-32.
Baelum, J., Dossing, M., Hansen, S.H., Lundqvist, G.R., Andersen, N.T. 1987.
Toluene metabolism during exposure to varying concentrations combined with exercise.
Int. Arch. Occup. Environ. Health, 59: 281-294.
Bakke, O.M., Scheline, R.R. 1970. Hydroxylation of aromatic hydrocarbons in the rat.
Toxicol. Appl. Pharmacol, 16: 691-700.
37
Boztaş, M.H., Arısoy, Ö. 2010. Uçucu madde bağımlılığı ve tıbbi sonuçları.
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2(4): 516-531.
Carabez, A., Sandoval, F., Palma, L. 1998. Ultrastructural changes of tissues produced by inhalation of thinner in rats. Microsc. Res. Tech., 40: 56-62.
Coe J.I. 1977. Postmortem chemistry of blood, cerebrospinal fluid, and vitreous humour. Forensic medicine, Physical Trauma, 2: 1033-52.
Daly, J., Jerina, D., Witkop, B. 1968. Migration of deuterium during hydroxylation of aromatic substrates by liver microsomes. Influence of ring substituents. Arch. Biochem.
Biophy, 128: 517-527.
DeBruin, A. 1976. Biochemical Toxicology of Environmental Agents. ElsevierNorth Holland Biomedical Press, Amsterdam.
Diplock, A. 1998. Healty lifestyles nutrition and physical activity: Antioxidant nutrients. ILSI Europe concise monograph series, 59 p., Belgium.
Donaldson, A.E., Lamont, I.L. 2013. Biochemistry changes that occur after death:
potential markers for determining post-mortem interval. Plos One, 8(11): e82011.
Donaldson, A.E., Lamont, I.L. 2015. Metabolomics of post-mortem blood: identifying potential markers of post-mortem interval. Metabolomics, 11: 237-245.
Duthie, G.G., Wahle, K.W.J., James, W.P.T. 1989. Oxidants, antioxidants and cardiovascular disease. Nutr. Res. Rev., 2: 51-62.
Dündaröz, M.R., Türkbay, T., Akay, C., Sarıcı, S.Ü., Aydın, A., Denli, M., Gökçay, E. 2003. Antioxidant enzymes and lipid peroxidation in adolescents with inhalant abuse. The Turkish Journal of Pediatrics, 45: 43-45.
El Masry, A.M., Smith, J.N., Williams, R.T. 1956. Studies in detoxication. The metabolism of alkylbenzenes, n-propylbenzene, and n-butyl-benzene with further observations on ethylbenzene. Biochem. J., 64: 50-56.
Elliot, J.G. 1999. Application of antioxidant vitamins in foods and beverages. Food Tech., 53(2): 46-48.
Pfaffli, P., Elovaara, E., Savolainen, H., Vainio, H. 1979. Effects of subacute toluene inhalation on its metabolism and disposition in rat. Mechanism of Toxic Action on Some Target Organs. Arch. Toxicol. Suppl., 2: 345-348.
Enticknap, J.B. 1960. Biochemical changes in cadaver sera. J. Forensic Med, 7: 135-146.
Faust, R.A. 1994. Toxicity Summary for Toluene. Chemical Hazard Evaluation Group, Biomedical and Environmental Information Analysis Section, Healt Sciences Research Division, 1994:1, Tennessee.
Forstrom, J.W., Zakowski, J.J., Tappel, A.L., 1978. Identification of the catalytic site of rat liver glutathione peroxidase as selenocysteine. Biochemistry, 17: 2639-44.
Garg, V., Oberoi, S.S., Gorea, R.K., Kiranjeet, K. 2004. Changes in the levels of vitreous potassium with increasing time since death. JIAFM, 26(4): 136-9.
Gutteridge, J.M.C. 1995. Lipid peroxidation and antioxidants as biomarkers of tissue damage. Clin. Chem., 41(12): 1819-1828.
Gürler M., Altuntaş A. 2014. Postmortem biyokimya. Dicle Tıp Dergisi, 41(4): 773-780.
Ikeda, M., Ohtsuji, H. 1971. Phenobarbi- tal-induced protection against toxicity of toluene and benzene in the rat. Toxicol. Appl. Pharma, 20: 30-43.
Ives, R. 2000. Disorders relating to the use of volatile substance. In New Oxford Textbook of Psychiatry,Oxford University Press, New York, 2000:546- 550.
38
Johansson, L.H., Borg, L.A.H., 1998. A spectrophotometric method for determination of catalase activity in small tissue samples. Anal. Biochem., 174: 331-336.
Jones, H.E. 1997. Neurobehavioral consequences of intermittent prenatal exposure to high consentrations of toluene. Neurotoxicol Teratol, 4: 305-313.
Kamel El-Nabi, M.A., Shehata M. 2008. Effect of toluene exposure on the antioxidant status and apoptotic pathway in organs of the rat. Br. J. Biomed. Sci., 65(2): 75-9.
Kirkman, H.N., Gaetani, G.F. 1984. Catalase: a tetrameric enzyme with four tightly bound molecules of NADPH. Proc. Natl. Acad. Sci., 81: 4343-4347.
Kobald, S.O., Wascher, E., Blaszkewicz, M., Golka, K., Thriel, C. 2015.
Neurobehavioral and neurophysiological effects after acute exposure to a single peak of 200 ppm toluene in healthy volunteers. NeuroToxicology, 48: 50-59.
Koca, N., Karadeniz, F., 2003. Serbest radikal oluşum mekanizmaları ve vücuttaki antioksidan savunma sistemleri. Gıda Müh. Dergisi, 16: (32-37).
Koyuncuer, A. 2004. Uçucu Madde Entoksikasyonlu Hastalara İlk Yaklaşım. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 13(10): 366.
Kraeva, N., Horakova, E., Kostygova, A.Y., Koreny, L., Butenkoa, A., Yurchenko, V., Lukes, J. 2017. Catalase in Leishmaniinae: With me or against me? Infection, Genetics and Evolution, 50: 121–127.
Langseth, L. 1993. Oxidants, antioxidants, and disease prevention. International Life Sciences Institute (ILSI), Belgium.
Li, D.R., Zhu, B.L., Ishikawa, T., Zhao, D., Michiue, T., Maeda, H. 2006.
Postmortem serum protein S100B levels with regard to the cause of death involving brain damage in medicolegal autopsy cases. Legal Medicine, 8: 71-7.
Madea, B., Kreuser, C., Banaschak, S. 2001. Postmortem biochemical examination of synovial fluid e a preliminary study. Forensic Sci. Int., 118: 29-35.
Maeda, H., Zhu, B., Ishikawa, T., Quan, L., Michiue, T. 2009. Significance of postmortem biochemistry in determining the cause of death. Legal Medicine, 11: 46-49.
Maeda, H., Ishikawa, T., Michiue, T. 2011. Forensic biochemistry for functional investigation of death: Concept and practical application. Legal Medicine, 13: 55-67.
Majer, C.M., Chan, P.H. 2002. Role of superoxide dismutases in oxidative damage and neurodegenerative disorders. The Neuroscientist, 8(4): 323-334.
Malstrom B., Andreasson L., Reinhammer B. 1975. in The Enzymes. Boyer, P., editor, XIIB, Academic Press, New York, 533.
Marklund, S. 1980. Distribution of Cu/Zn superoxide dismutase and Mn superoxide dismutase in human tissues and extracellular fluids. Acta Physiol. Scand. Suppl., 492:
19-23.
Mates, J.M., 2000. Effects of antioxidant enzymes in the molecular control of reactive oxygen species toxicology. Toxicology, 153: 83-104.
Mattia, C.J., LeBel, C.P., Bondy, S.C. 1991. Effects of toluene and its metabolites on cerebral reactive oxygen species generation. Biochem Pharmacol, 42: 879-882.
Mattia, C.J., Adams, J.D., Bondy, S.C. 1993a. Free radical induction in the brain and liver by products of toluene catabolism. Biochem Pharmacol, 46: 103-110.
Mattia, C.J., Ali, S.F., Bondy, S.C. 1993b. Toluene-induced oxidative stress in several brain regions and other organs. Mol. Chem. Neuropathol, 18: 313-328.
McCord, J.M., Fridovich, I. 1969. Superoxide dismutase, an enzymic function of erythrocuprein (hemocuprein). J. Biol. Chem., 244: 6049-55.
Ögel, K., Tamar, D., Evren, C., Çakmak, D. 2000. İstanbul'da lise gençleri arasında sigara, alkol ve madde kullanım yaygınlığı. Klinik Psikiyatri, 3: 242-245.
39
Paglia, D.E., Valentine W.N. 1967. Studies on the quantitative and qualitative characterization of erythrocyte glutathione peroxidase. J. Lab. Clin. Med., 70: 158-169.
Ridenour, T.A., Bray, B.C., Cottler, L.B. 2007. Reliability of use, abuse, and dependence of four types of inhalants in adolescents and young adults. Drug Alcohol Depend, 91: 40-49.
Rao, D., 2013. Post Mortem Changes. Forensic Pathology, http://www.forensicpathologyonline.com/e-book/post-mortem-changes (Erişim tarihi:
04.03.2018)
Sahoo, P.C., Mohanty, N.K. 1998. Study of sodium, potassium and glucose level in synovial fluid for estimation of time since death. J. Forensic Med. Toxicol, 15: 14-6.
Sharma, P., Jain, S., Mathur, R., Vyas, A. 2012. A study of pericardial fluid enzymes activities after death and their correlation with post-mortem interval. J. Indian Acad.
Forensic Med., 34(4): 346-349.
Sheikh, N.A. 2007. Estimation of postmortem interval according to time course of potassium ion activity in cadaveric synovial fluid. Indian J. Forensic Med. Toxicol, 1:
45-9.
Siddhamsetty, A.K., Verma, S.K., Kohli, A., Verma, A., Puri, D., Singh, A. 2014.
Siddhamsetty, A.K., Verma, S.K., Kohli, A., Verma, A., Puri, D., Singh, A. 2014.