GEREKÇESĐ VE AMACI
A. Gerekçesi
Kamu yönetiminde yeniden yapılanma çalışmaları çerçevesinde kamu harcama sürecini daha hızlı ve sağlam esaslara bağlamak, kamu mali yönetim sistemimizde disiplin, hesap verilebilirlik ve saydamlığın, kamu kaynaklarının kullanılmasında etkinlik, verimlilik ve ekonomikliğin sağlanması, sistemdeki dağınıklığın giderilmesi amacıyla 24.12.2003 tarihinde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu yayımlanmıştır.
Dönem Koşullarının oldukça ilerisinde olan44 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu 1927 yılından bugüne kadar çok az sayıda değişiklikle yürürlükte kalmış ve kamu mali yönetimini düzenleyen temel kanun olma niteliğini sürdürmüştür.45 Đlerleyen zaman içinde kamunun fonksiyonları görevleri ve teşkilatlanmalarında önemli değişiklikler meydana gelmiş, aynı zamanda dünyada da kamu mali yönetim alanında hızlı gelişmeler yaşanmıştır. Tüm bu gelişmeler artık Türkiye’de yeni ve modern bir mali yönetim sistemine olan ihtiyacı doğurmuştur bu sebeple 24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı resmi gazetede yayımlanan 5018 sayılı kamu mali yönetimi ve kontrol kanunu yürürlüğe girmiştir.
Bu Kanun ile bütçe kapsamının genişletilmesi suretiyle bütçe hakkının en iyi şekilde kullanılması, bütçe hazırlama ve uygulama sürecinde etkinliğin arttırılması, mali yönetimde şeffaflığın sağlanması, sağlıklı bir hesap verme mekanizması ile harcama sürecinde yetki - sorumluluk dengesinin yeniden kurulması, etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulması ve bu
44 Ulusal ve Uluslararası Çalışmalar Işığında Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, T.C.M.B. Bütçe ve Mali
Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, 2004, Say. 2004/1, s.1
suretle çağdaş gelişmelere uygun yeni bir kamu mali yönetim sistemi oluşturulması öngörülmektedir.46
Kanunun genel gerekçesine bakıldığında “kalkınma planları ve ile bütçeler arasında sıkı bir bağ kurulamaması bazı mali işlemlerin bütçede yer almaması bütçe uygulamalarının mali yılla sınırlı olması ve çok yıllı bütçeleme sisteminin olmaması sistemin başlıca eksiklikleri olarak ön plana çıkmaktadır” denilmiştir. Ayrıca mevcut muhasebe sistemi ve bütçe sınıflandırma sisteminin devletin gelir ve giderlerini tam olarak yansıtmadığı da belirtilmiştir. 5018 sayılı kanunla mevcut sistemin değiştirilerek daha etkin olan ulusal program ve politika belgesinde de yer aldığı gibi uluslararası standartlara ve Avrupa birliği normlarına uygun bir kamu mali yönetimi ve kontrol sistemi oluşturulması amaçlanmıştır. Ayrıca bütçe kapsamının genişletilmesi ile de mali saydamlığın sağlanması, bütçe hakkının en iyi şekilde kullanılması, kamu harcama sürecindeki yetki-sorumluluk dengesinin yeniden kurulması, bütçenin hazırlanması ve uygulanması sürecinde etkinliğin arttırılması hedeflenmiştir. Bunun yanında etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulması ve bu suretle çağdaş gelişmelere uygun yeni bir kamu mali yönetim sistemi oluşturulması öngörülmüştür.
B. Amacı
Kanunun amacı, “kalkınma planları ve programlarda yer alan politika ve hedefler doğrultusunda kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını, hesap verebilirliği ve mali saydamlığı sağlamak üzere, kamu mali yönetiminin yapısını ve işleyişini, kamu bütçelerinin hazırlanmasını, uygulanmasını, tüm mali işlemlerin muhasebeleştirilmesini, raporlanmasını ve mali kontrolü düzenlemek” şeklinde belirlenmiştir.
46 Ahmet Arslan, “5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Đle Kamu Harcama Sisteminde Yapılan
Bu ifadeyle mali işlem ve eylemler hakkında doğru ve kapsamlı bir amaç tayin edildiği görülmektedir.47
Genel olarak kanun; kamu mali yönetiminde saydamlık ve hesap verilebilirliği arttırmayı, iç kontrol, iç denetim ve dış denetim sistemlerini uluslararası standartlara uygun hale getirmeyi, harcama öncesinde gerçekleştirilen vize ve tescil işlemlerinin kaldırılarak,48 harcamacı kuruluşların harcama öncesi kontrol ve harcama sonrası iç denetim konusundaki inisiyatiflerini genişletmeyi ve mali disiplini sağlamayı, kamu idarelerinin gelir, gider ve yükümlülüklerini etkin, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetmeleri için görev yetki ve sorumluluklar da dikkate alınarak, mali işlemleri yürütecek olanların belirlenmesini ve buna göre gerekli mali sistemin oluşturulmasını amaçlamaktadır.
Ayrıca kanun, kurumların stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planlarına, yıllık programlara, belirlenmiş esas ve usuller ile hizmet gereklerine uygun bir şekilde hazırlanmasını, muhasebe sisteminin karar, kontrol ve hesap verme süreçlerinin etkin çalışmasını sağlayacak şekilde oluşturulmasını, mali denetimin uluslararası belirlenmiş standartlara uygun olarak gerçekleştirilmesini, dış denetimin kapsamının genişletilerek daha etkin hale getirilmesini amaçlamaktadır.49
Görülüyor ki, Kanunun düzenlenme amacı, mali işlem ve eylemler hakkında doğru ve kapsamlı bir çerçeve çizmektedir. Ancak, bir mali usul kanunu niteliğindeki Kanunun 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunundan farklı olarak mali yönetim yapısı da düzenlediği anlaşılmaktadır. 1050 sayılı Kanun esas olarak mali usul düzenlemekte, mali yetki ve sorumluluklar idari yapıya bağlı görevler olarak tanımlanmakta idi. Öte yandan, 1050 sayılı
47 Bayar Doğan, “Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu Ne Getir(m)iyor?”, Maliye Dergisi, 2004, say. Mart-
Nisan, s.47
48 Ulusal ve Uluslararası Çalışmalar Işığında Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, T.C.M.B. Bütçe Ve Mali
Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, 2004, Say. 2004/1, s.1
Kanunda yer almamış ve yerleştirilmemiş olan mali saydamlık, hesap verebilirlik ve raporlama işlevlerinin 5018 sayılı Kanunda yer aldığı görülmektedir.50
IV. 5018 SAYILI KAMU MALĐ YÖNETĐMĐ VE KONTROL KANUNUNA GÖRE MALĐ KONTROL SÜRECĐNĐN ANALĐZĐ