3.1. Araştırmanın Tipi
ÇalıĢma kesitsel tipte bir araĢtırma olarak planlandı.
3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman
AraĢtırma 2017 yılında Konya il merkezi ve tüm ilçelerinde, aile hekimlerine kayıtlı, aĢı uygulamasını reddeden veya çeĢitli sebeplerle aĢı yapılmayan çocukların anne ve babaları ile gerçekleĢtirildi. AraĢtırma kapsamında aĢıları yaptırılmamıĢ çocukların anne veya babaları kayıtlı oldukları Aile Sağlığı Merkezine (ASM) davet edilerek yüz yüze görüĢme sağlandı. Kendilerine anketten bahsedilerek onayları alındı. Anket uygulaması 25.03.2019 tarihinde baĢlatıldı, 05.08.2019 tarihinde sonlandırıldı.
ÇalıĢma bölgesi olarak belirlenen Konya ili Ġç Anadou Bölgesinde yer almakta olup Türkiye'nin yüz ölçümü bakımından en büyük ili ve en kalabalık yedinci Ģehridir. 31 ilçeden oluĢan Konya'da TÜĠK 'in 2017 verilerine göre (çalıĢmanın baz alındığı yıl) 2,180,149 kiĢi yaĢamaktadır. NEL BOOİLGİ
3.3. Araştırma Evreni
AraĢtırmanın evreni, 01 Ocak 2017 ve 31 Aralık 2017 tarihleri arasında, Konya‘da aile hekimlerine kayıtlı, çeĢitli sebeplerle aĢı uygulaması yapılmayan 0-4 yaĢ grubundaki çocuklar olup, aĢı yapılmamıĢ çocuk listesi ve kayıtlı olduğu aile hekimi bilgisi Sağlık Bakanlığından resmi baĢvuru ile talep edildi. Liste Bakan Yardımcılığı Makamının 23.10.2018 tarihli onayı ile temin edildi (EK-A). AraĢtırma evrenini Konya‘da 2017 yılında aĢılanmamıĢ 923 çocuk oluĢturmaktadır.
3.4. Araştırmanın Örneklemi
AraĢtırma kapsamında özel bir örneklem seçilmemiĢtir. ÇalıĢma kapsamında 2017 yılı içerisinde Konya ilinde rutin aĢı programı kapsamında aile hekimleri tarafında yapılması planlanan aĢıları yaptırmayan veya geciktiren çocukların ailelerine ulaĢılması hedeflendi.
2017 yılında aĢı uygulaması yapılmayan toplam 923 çocuğun 59‘u Konya dıĢına taĢınması nedeniyle olmak üzere 122 aileye ulaĢılamadığı için araĢtırma
52
kapsamı dıĢına çıkarıldı. Konya‘da ulaĢılan 801 çocuğun 211‘inin ailesine ulaĢılmasına rağmen çalıĢmaya katılmayı reddettikleri için anket uygulanamadı. AraĢtırma kapsamında Konya‘da yaĢayan ve aĢı uygulanmayan 801 çocuğun 590‘ının ebeveyni ile görüĢüldü (%73.7).
3.5. Araştırmaya Kabul Edilme Kriterleri
01 Ocak 2017 ve 31 Aralık 2017 tarihleri arasında, Konya‘da Aile Hekimlerine (AH) kayıtlı, aĢı uygulamasını reddeden veya çeĢitli sebeplerle aĢı uygulaması yapılmayan, 0-4 yaĢ grubunda olan, halen Konya‘da ikamet eden ve ailelerine ulaĢılabilen, aileleri çalıĢmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden çocuklar çalıĢmaya dahil edildi.
3.6. Veri Toplama Araçları
AraĢtırma kapsamında aĢı reddi yada tereddüdüne iliĢkin ulusal ve uluslar arası düzeyde literatür taraması yapıldı. YapılmıĢ diğer çalıĢmalarda elde edilen verilerden yola çıkarak aĢı reddi ya da tereddüdüne iliĢkin ebeveynlere uygulanmak üzere bir anket formu hazırlandı (EK-D). 26 sorudan oluĢan anketin baĢlangıcında anketin uygulandığı ilçe, köy, mahalle bilgileri ile ankete konu çocuğun adı, soyadı, doğum tarihi ve yapılmayan aĢı bilgileri alındı. Anketin ilk bölümünde, katılımcıların demografik bilgileri (anketi cevaplayan kiĢi, anne ve babanın doğum tarihleri, medeni durum, sosyal güvence, eğitim ve iĢ durumları, sağlık alanında çalıĢma durumu, çocuk sayısı gibi) soruldu. Ayrıca ailenin diğer çocuklarına aĢı yaptırma durumu, yapılmamıĢ ise aĢı bilgileri alındı.
Ġkinci bölümde ankete konu çocuğun aĢılanmasına iliĢkin bilgiler istendi. AĢı yaptırmama durumu ile çeĢitli sebeplerle aĢının uygulanmasında kesintiye uğrama durumu ayrı olarak soruldu, önce ulusal aĢı takviminde yer alan aĢıların uygulanıp uygulanmadığı, uygulanmıĢ ise uygulamaya iliĢkin düĢüncesi soruldu. AĢı uygulamasında kesinti yaĢayanlar ile aĢı uygulamasına karĢı olanlara ayrı ayrı uygulatmama ya da kesinti nedeni, bu kararın nasıl alındığı, bu karara iliĢkin herhangi bir sağlık personelinin müdahalesinin olup olmadığı soruldu.
Üçüncü bölümde aĢılamaya iliĢkin aile görüĢleri soruldu. Literatürde aĢı reddi veya tereddüdü gerekçesi olarak gösterilen 29 farklı ifade belirlenerek
53
katılımcılardan bu ifadelere iliĢkin görüĢleri kesinlikle katılıyorum, katılıyorum, katılmıyorum, kesinlikle katılmıyorum ve bilmiyorum Ģeklinde cevaplaması istendi. Dördüncü ve son bölümde ailenin aĢılamaya iliĢkin bilgi kaynakları sorgulandı.
Anket formu Etik Kurul onayını (EK-C) takiben Ankara‘da bir Aile Sağlığı Merkezinde (ASM) 20 katılımcı üzerinde denendi, anket içeriğine iliĢkin olumsuz bir geri dönüĢ olmadı. Anket ortalama 15 dakika sürdü. Bunun üzerine anket için bir web ara yüz hazırlanarak cevapların elektronik ortamda alınması sağlandı. Aile Hekimlerine yönelik anket içeriği uygulanma gerekçelerini içeren bir yazı e-posta aracılığı ile iletildi, Aile Hekimleri telefonla aranarak bilgilendirildi. Ayrıca elektronik ortamda anketin nasıl doldurulacağına iliĢkin bir kullanım kılavuzu (EK- Ç) yine e-posta aracılığı ile aile hekimlerine iletildi. Her bir aile hekimine 2017 yılında aĢı uygulaması yapılmayan çocuklara ait iletiĢim bilgileri, anketin girileceği sayfanın linki ve her bir çocuk için tek seferlik kullanılmak üzere Ģifre gönderildi. Herhangi bir durumda danıĢmak üzere arayabilecekleri telefon numaraları verildi. DeğiĢik sebeplerle Ģifresini kullanamayan aile hekimlerine anket uygulama düzeyi kontrol edilerek yeni Ģifreler gönderildi, Ģifresiz sisteme veri gönderilmesine izin verilmedi. Hem aile hekimlerinin hem de ailelerin bilgileri Sağlık Bakan Yardımcılığı Makamının yukarıda bahsedilen iznine istinaden Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü‘nden alındı.
Anket uygulaması öncesi önceden hazırlanan bilgilendirme formu aile hekimi tarafından anne veya babaya okundu ve sözel onayı alındı.
3.7. Etik Durum
Etik kurul dosyası Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi, Ġlaç ve Tıbbi Cihaz DıĢı AraĢtırmalar Etik Kurulu‘na sunuldu ve Kurul‘un 05.10.2018 tarih ve 74 sayılı kararı ile Etik Kurul Onayı alındı (EK-C).
ÇalıĢma için Sağlık Bakanlığından aile hekimleri listesi, aĢı yapılmamıĢ çocuk listesi talep edildi ve Bakan Yardımcılığı Makamının 23.10.2018 tarihli onayı ile temin edildi (EK-A).ÇalıĢma için ayrıca Konya Ġl Sağlık Müdürlüğü‘nden izin alındı (EK-B).
54
3.8. Araştırmanın Bağımlı ve Bağımsız Değişkenleri
Bağımlı değiĢkenler:
AĢılamaya iliĢkin görüĢler
AĢı ile ilgili bilgi kaynakları
AĢı uygulatmama nedenleri
Bağımsız değiĢkenler:
Ebeveyn cinsiyeti, yaĢı, çalıĢma durumu, medeni hali
Ebeveyn eğitim durumu
Çocuğun cinsiyeti
Sağlık personeli tarafından karardan vazgeçmesi amacıyla görüĢülme
Çocukluk çağı aĢılamalarına olumsuz görüĢ bildiren sağlık personeli
Ailenin aĢılamaya iliĢkin bilgi kaynakları 3.9. Verilerin Analizi
Uygulanan anketteki veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences Version 23.0) istatistik programında oluĢturulan veri tabanına aktarılarak analitik değerlendirmeler yapıldı. Coğrafi Bilgi Sistemlerine iliĢkin analiz çalıĢmaları ve haritaların oluĢturulması için CBS TimeData yazılım programı kullanıldı.
Verilerin analizinde ortalama, ortanca, standart sapma, dağılım aralığı ve yüzdeler gibi tanımlayıcı istatistikler, kategorik değiĢkenler arası karĢılaĢtırmalarda ki-kare testi kullanıldı. Ġstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edildi.
3.10. Araştırmanın Sınırlılıkları
Anket uygulaması planlanan ailelerin aĢıya bakıĢları ankete katılım konusunda ikna edilmelerini zorlaĢtırdı. Aile hekimlerinin daha önce yasal zorunluluk gereği bu aileler ile defalarca iletiĢim kurmuĢ olması, bazen bu iletiĢim esnasında aileler ile aile hekimlerinin karĢı karĢıya gelmesi anketin uygulanması açısından önemli bir sorun oldu.
55
Anketin uygulanması esnasında aileler ile yapılan görüĢmeler neticesinde bilgi gizliliğinin sağlanamayacağı endiĢesi, anketin konusu gereği ankete karĢı negatif bakıĢ açısı, anketlerde yaklaĢımın isteğe bağlı ve gönüllülük esaslı olma durumu vb. nedenlerin ankete katılımı azalttığı görüldü. Aile hekimlerinin iĢ yoğunluğu nedeniyle anketi doldurmayı ertelemesi de anketin tamamlanma sürecini olumsuz etkiledi.
ÇalıĢmaya katılan ailelerin yaĢ bilgisine iliĢkin sorunun ankette zorunlu alan olarak belirlenmemesi, hem anne ve hem de baba yaĢının alınmasında yetersizliğe yol açtı.
56