2.1.Araştırmanın Modeli
Bu çalışma ile Alzheimer hastasının evde bakımında yaşanan güçlükler, bu güçlüklerin aile bireylerine etkisi ve bakım yükleri incelenerek; aile bireylerinin yaşadığı sorunlara çözüm üretilmesi ve bakım yüklerinin azaltılması için stratejiler geliştirmek amaçlanmaktadır. Çalışmada bakım verenlerin yaşadığı sorunları belirlemek için araştırmacı tarafından literatür taranarak hazırlanan anket formu ve Bakımverenlerin Yükü Envanteri (Caregiver Burden Intentory) kullanılmıştır.
2.2.Araştırmanın Soru ve Hipotezleri
Araştırma sorusu 1: Alzheimer hastalarına bakım veren aile üyelerinin ve bakımı yapılan Alzheimer hastalarının sosyo-demografik özellikleri nelerdir ve bakım sürecine etkisi nedir?
Araştırma Sorusu 2: Alzheimer hastalığına ve bakım sürecine ilişkin özellikler nelerdir ve bakım sürecine etkisi nedir?
Araştırma Sorusu 3: Alzheimer hastalarına bakım veren aile üyelerinin ve bakımı yapılan Alzheimer hastalarının sosyo-demografik özellikleri ile bakım yükü arasında ilişki var mıdır, varsa bu özelliklerin bakım veren yükünün alt boyutlarına etkisi nedir? Araştırma Sorusu 4: Aile üyeleri tarafından bakım verilen Alzheimer hastalarının hastalık özellikleri ile bakım yükü arasında ilişki var mıdır, varsa bu özelliklerin bakım veren yükünün alt boyutlarına etkisi nedir?
Bu araştırma ile Alzheimer hastasına bakım veren aile üyesinin yaşadığı güçlüklerin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu nedenle bakım veren aile üyesinin demografik verilerini, bakım verilen hastanın demografik bilgilerini, bakım sürecinin özelliklerini ve bakım veren yükünü incelemek amacıyla aşağıdaki hipotezler geliştirilmiştir:
Hipotez 1: Bakım verenlerin çoğu kadındır. Hipotez 2: Bakım verenlerin çoğu evlidir.
Hipotez 3: Bakım verenlerin çoğu orta yaş grubundadır. Hipotez 4: Bakım verenlerin çoğu hastanın kızıdır.
42
Hipotez 5: Alzheimer hastalığı 80 yaş ve üzeri nüfusta daha fazla görülür. Hipotez 6: Alzheimer hastalığı kadınlarda daha fazladır.
Hipotez 7: Alzheimer tanısı olan yaşlıların çoğunda en az bir tane başka hastalık vardır. Hipotez 8: Hastalık ilerledikçe bakım verenlerin yaşadığı güçlükler de artar.
Hipotez 9: Bakım verme süresi arttıkça bakım verenlerin yaşadığı güçlük de artar. Hipotez 10: Bakım verenlerin hastaya yakınlık derecesi yaşadığı güçlüğü etkilemektedir. Hastanın gelini ve damadının bakım yükleri kızı ve oğlundan daha fazladır.
Hipotez 11: Bakım verenlerin eğitim düzeyi ile bakım yükü arasında anlamlı ilişki vardır.
Hipotez 12: Bakım verenin gelir durumu bakım sürecinde yaşadığı güçlükleri etkilemektedir.
Hipotez 13: Bakım verenin aile yapısı bakım verenin yaşadığı güçlüğü etkilemektedir. Hipotez 14: Bakım verenlerin bakım sürecinde ruh sağlığı olumsuz etkilenmektedir. Hipotez 15: Bakım verenlerin bakım sürecinde fiziksel sağlıkları olumsuz etkilenmektedir.
2.3. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini, Sinop il merkezinde bulunan 250 yatak kapasiteli Atatürk Devlet Hastanesinin acil servis, nöroloji polikliniği, psikiyatri polikliniği, aile hekimliği polikliniği, nöroloji servisi, psikiyatri servisi ve palyatif yoğun bakım servisine başvuran ve Alzheimer tanısı almış hastaya bakım veren hasta yakınları oluşturmaktadır. Bu evrende, veri toplama süreci içinde hastaneye başvuran, “Alzheimer” tanısı almış yaşlı bireye evde bakım veren, hasta ile akrabalık ilişkisi bulunan ve araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden 108 hasta yakını araştırmanın örneklemini oluşturmuştur.
2.4. Veri Toplama Araçları
Araştırma verileri, araştırmacının kendisi tarafından yüz yüze anket yöntemi ile elde edilmiştir. Araştırmanın amacı bakım verenlerle paylaşılmış; gönüllü olarak araştırmaya katılmayı kabul eden katılımcıların sözlü izinleri alınmıştır.
43
Anket formu dört bölümden oluşmaktadır. İlk üç bölümü araştırmacı tarafından literatür incelenerek oluşturulmuştur. Dördüncü bölümde ise Bakımveren Yükü Envanteri yer almaktadır.
A. Bakım Veren Aile Üyesine İlişkin Bilgi Toplama Formu:
Bakım veren aile üyesine ilişkin yaş, cinsiyet, eğitim durumu, medeni durumu, gelir durumu, aile yapısı, evde bakım ücreti alıp almadığı gibi bilgiler yer almaktadır.
B.Alzheimer Tanısı Almış Yaşlı Bireye ve Hastalığa İlişkin Bilgi Toplama Formu: Alzheimer tanısı almış yaşlı bireye ilişkin yaş, cinsiyet, eğitim durumu, hastalık evresi, tanı süresi, tanısı konulmuş başka bir hastalığının olup olmadığı gibi veriler yer almaktadır.
C.Alzheimer Hastasının Evde Bakımında Karşılaşılan Güçlüklere Yönelik Bilgi Toplama Formu:
Bu bölümde bakım verenlerin bilgi düzeyleri, bakım verme sebebi, bakım verme süresi, hastanın hangi ihtiyaçlarının karşılandığı, hastanın hangi ihtiyaçlarının karşılanmasında güçlük yaşandığı, hastalarda görülen belirti ve bozuklukların bakım verene ne düzeyde güçlük yaşattığı ve bakım verenlerin bakım sorumluluğu nedeniyle hangi sorunları yaşadıkları gibi verileri içermektedir.
D.Bakımverenlerin Yükü Envanteri:
Bakımverenlerin Yükü Envanteri (Caregiver Burden Inventory) yükün çok boyutlu olduğu görüşünden yola çıkılarak, Novak ve Guest tarafından 1989 yılında Kanada’da geliştirilmiştir. Envanter ile bakım vermenin, bakım veren hasta yakınlarına etkisini ölçmek amaçlanmaktadır. Bu envanter literatürde bilişsel yetersizliği olan hastaların bakım yükünü ölçmek için geliştirilmiş ilk ve en sık kullanılan araçlardan biridir. Bilişsel bozukluğu olan hastaların yakınlarına spesifik geliştirilmiş olması nedeniyle demans hastalarına bakım verenler için kullanımında üstünlük oluşturmaktadır. Bakım yükünü 5 boyutta (zaman-bağımlılık, gelişimsel, fiziksel, sosyal ve duygusal) ele almaktadır. Zaman-Bağımlılık yükü bakımın zaman gerektiren bir iş olması ve bakım verenlere yaşattığı güçlüklerden, gelişimsel yük bakım verenlerin yaşamının bu döneminde kendi gelişiminin akranlarına göre olması gereken noktada olmadığını düşünmelerinden, fiziksel yük bakım verme işleminin bakım verenin fiziksel sağlık ve enerjisini olumsuz yönde etkilemesinden, sosyal yük bakım verenin rol çatışması duygularından, duygusal yük ise bakım verenin normal olmayan ve beklenmedik
44
davranışlarından dolayı bakım verdiği kişiye karşı olan negatif duygularını içermektedir. Ölçeğin Türk toplumu için geçerliliği güvenilirliği Küçükgüçlü(2004) tarafından yapılmıştır.
2.5. Verilerin Analizi:
Sinop Atatürk Devlet Hastanesine başvuran Alzheimer tanısı almış bireye bakım veren aile üyesine uygulanan anket sonucunda elde edilen veriler bilgisayar ortamında SPSS paket programı ile değerlendirilmiştir. Bulgular Frekans tabloları ve aritmetik ortalama gibi betimleyici istatistikler, T testi ve Anova eşliğinde yorumlanmış; P<0,05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.
2.6. Sınırlılıklar
Bu araştırma Sinop Atatürk Devlet Hastanesine başvuran Alzheimer tanısı almış bireyin bakımından doğrudan sorumlu olan ve kendini iyi ifade edebilen aile üyeleri ile sınırlıdır.
45