3.1 Araştırmanın Modeli
Bu araştırma ilişkisel tarama modeli kullanılarak yapılmıştır. Bu model, iki veya daha fazla değişkenin arasındaki birlikte değişimin varlığını ya da aşamasını ölçmeyi hedefleyen araştırma modelleridir (Karasar, 2006).
3.2 Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Araştırmanın evreni İstanbul ilindeki özel eğitim gereksinimli çocuğu olan anne ve babalar olup, örneklemimizi özel eğitim gereksinimi olan çocuklara eğitim verilen Sultangazi ilçesindeki Koza Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi, Gülen Güneş Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi ve Bakırköy ilçesindeki Çiftoğlu Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezine gelen ve amaçlı örneklem yöntemi ile belirlenmiş toplam 243 ebeveyn oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan bireyler gönülülük esasına göre çalışmaya dahil edilmiş ve öncesinde bu çalışmanın amacı ve konusu hakkında kendilerine sözel ve yazılı olarak bilgi verilip onamları alınmıştır.
3.3 Veri Toplama Araçları
3.3.1 Sosyo – Demografik bilgi formu
Araştırmacı tarafından hazırlanan bu form, gerekli alanyazın taraması yapıldıktan sonra konuyla ilgili benzer olan araştırmalardaki anketler incelenerek gerekli olan bilgileri ölçmeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Bu form araştırmaya katılan kişilerin; cinsiyeti, yaşı, eğitim durumu, mesleği, evlilik süresi, evlenme şekli, evlilik tipi, çocuk sayısı, destek alma durumu, özel eğitim alan çocuğun tanısı gibi çeşitli demografik özelliklere dair soruları içermektedir.
3.3.2 Evlilikte uyum ölçeği (EUÖ)
Bu çalışmada araştırmaya katılan kişilerin evlilik uyumunu ölçmek amacıyla Locke ve Wallace (1959) tarafından geliştirilen ve 1999 yılında Tutarel ve Kışlak tarafından Türkçeye çevrilen Evlilikte Uyum Ölçeği kullanılmıştır. Coranbach Alpha değeri α=,84 bulunmuştur. 15 maddeden oluşan evlilikte uyum ölçeği, evliliğin niteliğini hem evlilik doyumunu hem de ilişki tarzını ve çeşitli konularda anlaşma düzeyine yönelik konuları ölçmektedir. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 58, en düşük puan 0’dır. Puanlar ölçekte uyumsuzluktan uyumluluğa doğru çoğalmaktadır.
Evlilikte uyum ölçeğinin yapı geçerliliğini belirlemek için yapılan faktör analizine göre ölçek iki faktöre ayrılmıştır. İlk 9 maddeden oluşan birinci faktör ‘Anlaşma’ olarak adlandırılır. Bu faktör; genel uyum ve duygu, toplumsal kurallar, cinsellik gibi durumlardaki anlaşmaya dair soruları içerir. ‘İlişki Tarzı’ olarak isimlendirilen ikinci faktör ise son 6 maddeyi içerir. Bu faktörde ise çatışma çözme, güven, boş zaman etkinlikleri gibi ilişki tarzıyla ilgili sorular yer alır (Tutarel-Kışlak, 1999).
3.3.3 Bilişsel duygu düzenleme ölçeği (BDDÖ)
Garnefski ve arkadaşları (2002)’nın geliştirdiği Bilişsel Duygu Düzenleme Ölçeği, kişilerin stres veren yaşam olayları karşısında ve sonrasında kullandıkları bilişsel duygu düzenleme stratejilerini ölçmek amacıyla geliştirilmiş ölçektir. Onat ve Otrar (2010) tarafından Türkçeye çevrilen Bilişsel Duygu Düzenleme Ölçeği (BDDÖ) kullanılmıştır. Coranbach Alpha değeri α=,784 bulunmuştur. Beşli Likert tipindeki ölçek 36 maddeden oluşur. Aynı zamanda 9 alt ölçeği ve her alt ölçekte de 4 maddesi bulunmaktadır. Her alt ölçek 4 ile 20 arasında puan almaktadır. Alt ölçekler şunlardır:
Kendini Suçlama Alt Ölçeği: Edinilen olumsuz deneyim karşısında kişinin kendisine yönelik suçlayıcı düşünce yapısının varlığını gösterir. Madde Numaraları: 1, 10, 19, 28
Kabul Alt Ölçeği: Kişinin yaşanılan bir olayı kabullenmesine yönelik düşüncelerinin olduğunu gösterir.
Ruminasyon Alt Ölçeği: Kişinin yaşadığı olumsuz olayla ilgili düşünce ve duygularının sürekli tekrarlanmasının olduğunu gösterir.
Madde Numaraları: 3, 12, 21, 30
Olumlu Yeniden Odaklanma Alt Ölçeği: Olayla bağlantılı olmayan olumlu konular düşündüğünü gösterir.
Madde Numaraları: 4, 13, 22, 31
Plan Yapmaya Yeniden Odaklanma Alt Ölçeği: Var olan olumsuz olayı tekrar düşünüp bu duruma karşı nasıl önlem alacağını düşündüğünü gösterir.
Madde Numaraları: 5, 14, 23, 32
Olumlu Yeniden Değerlendirme Alt Ölçeği: Var olan olumsuz bir duruma olumlu anlamlar yüklendiğini gösterir.
Madde Numarası: 6, 15, 24, 33
Olayın Değerini Azaltma Alt Ölçeği: Var olan olayın değerini başka olaylarla karşılaştırarak önemini azaltmaya yönelik fikirlerin varlığını gösterir.
Madde Numaraları: 7, 16, 25, 34
Felaketleştirme Alt Ölçeği: Yaşanılan olayın olumsuz taraflarına odaklanıp en kötü olay olduğunu düşündüğünü gösterir.
Madde Numaraları: 8, 17, 26, 35
Diğerlerini Suçlama: Olayın yaşanmasından başkalarını sorumlu tutmaya yönelik düşüncelerin varlığını gösterir.
Madde Numaraları: 9, 18, 27, 36
3.4 Verilerin Toplanması
Araştırma İstanbul iline bağlı Sultangazi ve Bakırköy ilçesindeki toplam üç rehabilitasyon merkezine gelen çocukların anne veya babaları ile yapılmıştır. Katılımcılar ile yüz yüze görüşülerek başta yapılacak çalışma ve ölçekler hakkında bilgi verilmiştir. Araştırmaya gönüllü olarak kabul eden katılımcıların
öncelikle imzalı onayı alınmış sonrasında ise bütün ölçekler gizlilik esasına göre uygulanmıştır.
3.5 Verilerin İstatiksel Analizi
Araştırmadan bulunan verilerin SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 21.0 programı kullanılarak analizi yapılmıştır. Katılımcı kişilerin demografik özelliklerinin belirlenebilmesi için frekans dağılımı analizi uygulanmıştır. Evlilikte uyum ölçeği ve bilişsel duygu düzenleme ölçeği sonuçlarının normal dağılıma sahip olup olmadıkları basıklık (kurtosis) ve çarpıklık (skewness) katsayıları hesaplanarak belirlenmiştir.
Özel eğitim gereksinimi olan çocukların anne-babalarının bilişsel duygu düzenleme stratejilerinin evlilik uyumuna etkisini inceleyen bu çalışmada katılımcıların ve özel gereksinimli çocukların özelliklerine göre ölçeklerin alt boyutlarında elde edilen puan ortalamaları arasındaki farklar bağımsız örneklem t-testi ve tek yönlü varyans analizi ile (One Way ANOVA) hesaplanmıştır. Evlilikte uyum ölçeği bilişsel duygu düzenleme ölçeğinin alt boyutlarındaki ilişkiler pearson korelasyon analizi ile tespit edilmiştir. Özel eğitim ihtiyacı olan çocukların ebeveynlerinin evlilik uyumları ve bilişsel duygu düzenleme stratejileri arasındaki ilişkinin yordanabilmesi için doğrusal regresyon analizi yapılmıştır.