Genotiplerin Tarla Denemesi İkinci Yıl Dendogramının Değerlendirilmesi Kümeleme analizi sonucunda 2010-2011 döneminde genotiplerin ortalama

benzerlik katsayısı r = 0,32 olup, bu ortalamaya göre genotipler 2 ana grup altında 17 alt gruptan meydana gelmektedir (Şekil 4.5). Bu gruplar içerisinde morfolojik özellikleri yönünden varyasyonun yüksek derecede olduğu ve gruplar arasında hatların çok sayıda alt gruplardan oluştukları saptanmıştır.

Şekil 4.5. M. orbicularis L. genotiplerinin tarla denemesi 2. yılına ait kümeleme dendogramı Benzerlik katsayısı -0.14 0.09 0.32 0.55 0.78 10MW 1 18 20 25 26 10 15 17 36 38 44 45 35 42 22 24 27 39 40 43 14 23 16 28 31 34 32 19 21 33 30 41 29 37 2 7 4 9 12 13 5 6 8 3 11 1 2 III I II III I II IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII Benzerlik Katsayısı XIV

65

Denemenin 2. yılına ait birinci ana grup, kendi arasında 14 alt gruba ayrılmıştır. Birinci ana grubun I. alt grubunu 1, 18, 20 ve 25 no’lu genotipler oluşturmuştur. Morfolojik özelliklerden büyüme şekli, çiçek rengi, % 50 çiçeklenme gün sayısı, tam çiçeklenme gün sayısı, bitki ömrü, bakla kıvrım yönü, bakla kıvrım sayısı, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumu genotiplerin aynı grupta yer almasını belirlemiştir. II. alt grubu 26, III. alt grubu 10, IV. alt grubu ise 15 no’lu genotip oluşturmuştur. V. alt grubun 17, 36, 38, 44, 45, 35 ve 42 no’lu genotiplerden oluştuğu saptanmıştır. Bu genotiplerin büyüme şekli, çiçek rengi, bitkide bakla sayısı, son çiçeklenme tarihi, 1000 tane ağırlığı, bakla kıvrım yönü, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli ve yeniden sürme durumu özellikleri aynı grup içerisinde yer almasını sağlamıştır. Ayrıca 44 ve 45 no’lu genotiplerin benzer genotipler olduğu belirlenmiştir. VI. alt grupta 22 ve 24 no’lu genotipler belirlenmiştir. Genotiplerin bu grupta olmasını sağlayan morfolojik özellikler ise büyüme şekli, çiçek rengi, yaprakçık eni, yaprakçık boyu, % 50 çiçeklenme gün sayısı, tam çiçeklenme gün sayısı, son çiçeklenme tarihi, son olgun bakla gün tarihi, bakla kıvrım yönü, bakla kıvrım sayısı, bakla ağırlığı, bakla kabuğu kalınlığı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü ve yeniden sürme durumudur. VII. alt grupta 27, VIII. alt grupta ise 39 no’lu genotipler yer almıştır. IX. alt grupta ise 40 ve 43 no’lu genotiplerin olduğu saptanmıştır. Büyüme şekli, çiçek rengi, bitki boyu, tam çiçeklenme gün sayısı, son olgun bakla gün tarihi, bakla kıvrım yönü, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumu genotiplerin aynı grupta olmasını sağlayan morfolojik özelliklerdir. X. alt grup 14, 23, 16 ve 28 no’lu genotiplerden oluşmaktadır. Aynı grupta yer alan bu genotiplerin büyüme şekli, çiçek rengi, bakla kıvrım yönü, bakla kıvrım sayısı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumu morfolojik özellikleri benzer bulunmuştur. XI. alt grupta 31, 34 ve 32 no’lu genotipler belirlenmiştir. Genotiplerin bu grupta olmasını sağlayan morfolojik özellikler ise büyüme şekli, çiçek rengi, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, son olgun bakla gün tarihi, bitki ömrü, bakla kıvrım yönü, baklada tane sayısı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumudur. XII. alt grubun 19, 21 ve 33 no’lu genotiplerden oluştuğu saptanmıştır. Bu grupta yer alan genotipler büyüme şekli, çiçek rengi, bitkide bakla sayısı, % 50 çiçeklenme gün sayısı, son çiçeklenme tarihi, İlk olgun bakla gün tarihi, 1000 tane ağırlığı, bakla kıvrım yönü, bakla kıvrım sayısı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, tohum verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumu bakımından benzer bulunmuştur. XIII. alt grubu 30 ve 41 no’lu genotipler oluşturmaktadır. Büyüme şekli, çiçek rengi, yaprakçık eni, bitkide bakla sayısı, boğum arası uzunluğu, % 50 çiçeklenme gün sayısı, tam çiçeklenme gün sayısı, son çiçeklenme tarihi, 1000 tane ağırlığı, bakla kıvrım yönü, bakla kıvrım sayısı, baklada tane sayısı, bakla ağırlığı, bakla kabuğu kalınlığı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumu genotiplerin aynı grupta olmasını sağlayan morfolojik özelliklerdir. XIV. alt grupta 29 ve 37 no’lu genotipler yer almaktadır. Bu genotipler büyüme şekli, çiçek rengi, yaprakçık eni, yaprakçık boyu, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, son olgun bakla gün tarihi, bitki ömrü, bakla kıvrım yönü, bakla kıvrım sayısı, baklada tane sayısı, bakla ağırlığı, bakla kabuğu kalınlığı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi,

66

yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü ve yeniden sürme durumu özellikleri bakımından aynı grupta yer almıştır.

İkinci ana grup kendi arasında 3 alt gruba ayrılmıştır. I. alt grubu 2, 7, 4, 9, 12 ve 13 no’lu genotipler oluşturmaktadır. Bu genotipler büyüme şekli, çiçek rengi, % 50 çiçeklenme gün sayısı, ilk olgun bakla gün tarihi, bakla kıvrım yönü, yaprakçık şekli, bakla şekli ve yeniden sürme durumu morfolojik özellikleri bakımından benzer bulunmuştur. II. alt grupta 5, 6 ve 8 no’lu genotiplerin bulunduğu saptanmıştır. Büyüme şekli, çiçek rengi, yaprakçık boyu, % 50 çiçeklenme gün sayısı, tam çiçeklenme gün sayısı, son çiçeklenme tarihi, ilk olgun bakla gün tarihi, son olgun bakla gün tarihi, bakla kıvrım yönü, bakla kıvrım sayısı, bakla kabuğu kalınlığı, kuru ot verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, yaprak yüzeyinin tüylülüğü, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumu genotiplerin aynı grupta yer almasını sağlayan morfolojik özellikler olduğu saptanmıştır. III. alt grubunda ise 3 ve 11 no’lu genotiplerin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu genotipler büyüme şekli, çiçek rengi, bitkide bakla sayısı, % 50 çiçeklenme gün sayısı, son çiçeklenme tarihi, ilk olgun bakla gün tarihi, bitki ömrü, 1000 tane ağırlığı, bakla kıvrım yönü, baklada tane sayısı, yeşil ot verimi, kuru ot verimi, kes verimi, yaprakçık şekli, bakla şekli, baklada tüylülük ve yeniden sürme durumu değerleri bakımından aynı grupta yer almışlardır. M. orbicularis L. genotiplerinin TBA ve kümeleme analizinde incelenen morfolojik özellikler (Çizelge 4.21) TBA sonucunda genotiplerde hesaplanan öz değerler, varyans, toplam varyans oranları, incelenen özellikler bazında ortaya çıkan TB eksenleri ve bunlara karşılık gelen faktör katsayıları Çizelge 4.22’de verilmiştir. İncelenen özellikler yönünden öz değerleri 1’den büyük birbirinden bağımsız 9 adet TB ekseni elde edilmiştir. İlk 9 adet TB ekseninin öz değerleri 1.03-4.65 arasında değişmekte olup, genotiplere ait toplam varyasyonun % 84.66’sını tanımlamaktadır.

Çizelge 4.21. TBA ve Kümeleme analizinde incelenen morfolojik özellikler

No Özellik No Özellik

1 Büyüme şekli 15 Bakla kıvrım yönü

2 Çiçek rengi 16 Bakla kıvrım sayısı

3 Yaprakçık eni 17 Baklada tane sayısı

4 Yaprakçık boyu 18 Bakla ağırlığı

5 Bitki boyu 19 Bakla kabuğu kalınlığı

6 Bitkide bakla sayısı 20 Yeşil ot verimi 7 Boğum arası uzunluğu 21 Kuru ot verimi 8 % 50 çiçeklenme gün sayısı 22 Kes verimi 9 Tam çiçeklenme gün sayısı 23 Tohum verimi 10 Son çiçeklenme tarihi 24 Yaprakçık şekli 11 İlk olgun bakla gün tarihi 25 Bakla şekli

12 Son olgun bakla gün tarihi 26 Yaprak yüzeyinin tüylülüğü

13 Bitki ömrü 27 Baklada tüylülük

67

Çizelge 4.22. M. orbicularis L. genotiplerinin TBA sonuçları (2. yıl)

Öz değeri 4.65 2.97 2.44 1.87 1.80 1.48 1.20 1.11 1.03 Varyans (%) 21.13 13.51 11.11 8.52 8.19 6.71 5.46 5.04 4.66 Toplam Varyans (%) 21.13 34.64 45.75 54.27 62.79 69.50 74.96 80.00 84.66 ÖZELLİKLER TB1 TB2 TB3 TB4 TB5 TB6 TB7 TB8 TB9 3 -0.05 0.29 -0.13 0.38 0.36 0.05 -0.14 0.16 0.16 4 -0.10 0.35 -0.10 0.42 0.27 0.05 0.06 0.18 -0.03 5 0.13 -0.10 -0.20 0.14 -0.07 0.07 0.61 0.29 0.00 6 0.18 0.24 -0.29 -0.06 -0.35 0.17 0.22 -0.10 0.16 7 0.08 0.06 0.11 0.42 -0.18 -0.30 0.34 0.03 -0.04 8 -0.37 0.21 0.05 -0.03 -0.06 0.27 0.04 -0.05 -0.09 9 -0.36 0.23 0.08 0.02 -0.06 0.26 -0.03 -0.07 -0.03 10 -0.32 0.17 0.07 -0.16 0.09 0.21 0.22 0.00 -0.27 11 -0.27 0.20 0.14 -0.10 -0.31 0.01 0.22 -0.06 -0.01 12 -0.24 0.12 0.22 -0.17 -0.13 -0.36 0.06 0.18 0.01 13 -0.17 0.17 0.25 -0.06 0.03 -0.48 0.07 0.05 0.13 14 0.09 0.01 0.37 0.20 -0.19 0.13 -0.23 0.35 0.20 16 0.16 -0.21 0.37 0.08 -0.06 0.11 0.19 -0.16 -0.34 17 0.06 -0.02 0.22 -0.23 0.28 0.34 0.16 -0.15 0.49 18 0.10 -0.07 0.53 0.17 0.00 0.14 -0.08 0.11 0.04 19 0.18 0.01 0.20 -0.09 0.44 0.13 0.35 0.08 -0.25 20 0.31 0.35 0.02 -0.20 -0.01 0.01 -0.14 0.12 -0.16 21 0.31 0.35 0.02 -0.21 -0.02 0.01 -0.14 0.11 -0.19 22 0.27 0.35 0.09 -0.08 0.00 -0.10 -0.04 -0.09 -0.26 23 0.23 0.24 0.13 0.10 -0.31 0.17 0.10 -0.13 0.36 26 -0.01 -0.02 -0.04 -0.42 0.10 -0.06 0.15 0.57 0.25 27 0.07 0.17 0.09 -0.04 0.31 -0.32 0.17 -0.49 0.27

İkinci yıl verilerinde de ilk üç bileşen değeri (% 45,75) toplam varyansın % 50’sini açıklamaya yeterli olmadığı görülmüştür. Dolayısıyla temel bileşen sayısını belirlemede ilk üç bileşen değeri yerine, toplam varyansın 2/3’ü esas alınmıştır (Gözen, 2008). Toplam varyansımızın 2/3’ü yani % 56,44’ünü aşan ilk 5 TB eksen değeri dikkate alınarak yorumlamalar yapılmıştır.

Ele alınan özelliklerin temel bileşenlerdeki ağırlık değerleri incelendiğinde (Çizelge 4.22); TB1 ekseninde yer alan özellikler 8 (% 50 çiçeklenme gün sayısı), 9, (Tam çiçeklenme gün sayısı), 10 (Son çiçeklenme tarihi), 20 (Yeşil ot verimi) ve 21 (Kuru ot verimi) nolu özellikler varyasyonun % 21.13’ünü temsil ettiği görülmektedir. TB2 ekseninde yer alan özellikler, 4 (Yaprakçık boyu), 20 (Yeşil ot verimi), 21 (Kuru ot verimi) ve 22 (Kes verimi), varyasyonun % 13.51’ini belirleyen önemli özelliklerdir. % 11.11’ini temsil eden TB3 ekseninde ise 14 (1000 dane ağırlığı), 16 (Bakla kıvrım sayısı) ve 18 (Bakla ağırlığı) no’lu özellikleri yer almaktadır. TB4 ekseni ise varyasyonun % 8.52’sini temsil eden 3 (Yaprakçık eni), 4 (Yaprakçık boyu), 7 (Boğum arası uzunluğu) ve 26 (Yaprak yüzeyinin tüylülüğü) no’lu özelliklerden oluşmaktadır. TB5 ekseninde yer alan 3 (Yaprakçık eni), 6 (Bitkide bakla sayısı), 11 (İlk olgun bakla gün tarihi), 19 (Bakla kabuğu kalınlığı), 23 (Tohum verimi) ve 27 (Baklada tüylülük) no’lu özelliklervaryasyonun % 8.19’unu temsil etmektedir.

68

Temel koordinatlar yöntemi ile genotiplerin tarla denemeleri 2. yılına ait 2 boyutlu gruplandırılması Şekil 4.6’da verilmiştir.

Şekil 4.6. Temel koordinatlar yöntemi ile genotiplerin 2 boyutlu gruplandırılması

4.8. Genotiplerin Tarla Denemesi İki Yılın Ortalamasının Dendogram